حال و هوای اقتصاد ایران و جهان در روز دوازدهم مهرماه ۱۳۴۸:
۵۰ سال پیش در چنین روزی
شنبه 12/07/48
جدال ایران و عراق بر سر کشتیرانی در شط‌العرب
در نخستین روز هفته، خبرهای اقتصاد سیاسی حجم چشم‌گیری داشت؛ در عرصه جهانی، منفجرشدن خط لوله نفتی و خط آهن اسرائیل، غیر از رسانه‌های خارجی در روزنامه‌های شنبه بازتاب گسترده‌ای یافت. طبق جزئیات منتشرشده توسط خبرگزاری فرانسه، «کماندوهای فلسطین به عملیات خرابکاری مهمی در داخل اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی دست زدند.» و «لوله نفتی حیفا، الیات و خط راه آهن تل‌آویو – حیفا را منفجر کردند.» تبادل آتش در ساحل شرقی کانال سوئز بین توپخانه نیروهای مصری و اسرائیلی و حمله توپخانه‌ای ارتش اردن به مواضع اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی، از شکننده‌بودن آتش‌بس بین اعراب و اسرائیل خبر می‌دهد. روزنامه اطلاعات نوشت: «کماندوهای فلسطین (عاصفه) یک مرکز تلمبه نفت را در 3 کیلومتری پالایشگاه حیفا و یک تلبه آب را در همین منطقه منفجر ساختند.»
خبر دیگر، شروع مذاکرات بازرگانی چین و شوروی بود که نشان می‌داد بلوک شرق به تاثیر دیپلماسی ایمان آورده است. آسوشیتدپرس اعلام کرد: «گزارش‌های تایید نشده از شروع مذاکرات بازرگانی دو کشور در مسکو حکایت دارد، اما وزارت خارجه اتحاد جماهیر شوروی و سفارت چین در مسکو از هرگونه ابراز نظر در این مورد خودداری کرده‌اند.» اهمیت این مذاکرات در این است که در بیستمین سالگرد تاسیس حکومت کمونیستی در چین آغاز شد؛ درست در روزهایی که مائو، شایعات درباره بیماری‌اش را با حضور در مراسمی دولتی تکذیب کرد.
خبر دیگر پراهمیت امروز، که مورد توجه محافل سیاسی جهان هم قرار گرفت، جنگ لفظی ایران و عراق در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر سر شط‌العرب بود. امروز روزنامه اطلاعات تیتر یک خود را به سخنان وزیر امور خارجه در سازمان ملل اختصاص داد. اردشیر زاهدی گفت: «عراق مزاحم کشتیرانی در شط‌العرب است.» وزیر خارجه در سخنرانی خود، سیاست دولت شاهنشاهی را در قبال تحولات منطقه از جمله خروج انگلستان از خلیج فارس، جنگ اعراب و اسرائیل، حریق در مسجد‌الاقصی و اختلافات ارضی کشورهای خاورمیانه برای جهانیان تشریح کرد. وزیر خارجه ایران گفت: «در مورد کشتیرانی در شط‌العرب بر اساس خط تالوک، ایران حاضر به مذاکره با عراق است و مراتب را به شورای امنیت نیز اطلاع داده است.» این سخنان، واکنش دیپلمات‌های عرب به طور عام و عراقی‌ها به شکل خاص را در پی داشت. «کاظم خلف» سفیر عراق در انگلستان و عضو هیات نمایندگان این کشور در مجمع عمومی سازمان ملل، ضمن برشمردن سابقه تاریخی انعقاد قرارداد 1937 گفت: «ایران به حقوق خود در خلیج‌فارس اشاره کرده است در حالی‌که خلیج [فارس] متعلق به اعراب بوده و ایران فقط در یک زمان آن را اشغال کرده بود و اگر بشود این نوع روابط را حقوق تاریخی نامید، اروپاییان هم می‌توانند به آفریقا و آمریکا و آسیا برگردند… ایران در خلیج [فارس] بیگانه است و نباید در آن مداخله کند زیرا خلیج [فارس] متعلق به اعراب است. واکنش‌ها به سخنان وزیر خارجه ایران، محدود به عراقی‌ها نبود و وزیر خارجه یمن جنوبی هم در نطق خود، ایران را متهم کرد که نسبت به بحرین و کل خلیج فارس، مطامع مخصوصی دارد و در بعضی جزایر خلیج فارس رخنه می‌کند به این منظور که جای دولت انگلیس در خلیج [فارس] را بگیرد.»
مهم‌ترین خبر اقتصاد ایران در روز شنبه هم منشأ خارجی داشت؛ امروز بانک مرکزی به‌طور رسمی نرخ دلار را افزایش داد و آن را به نرخ بازار آزاد نزدیک کرد. صبح روز شنبه، نرخ جدید دلار به بانک‌های دولتی و خصوصی چنین ابلاغ شد: «برای خرید 76.25 و برای فروش 76.50» و این در حالی بود که برای مدتی نسبتا طولانی، نرخ رسمی خرید دلار 75 ریال و نرخ فروش آن 75.175 ریال بود. یک مقام بانک مرکزی درباره نرخ برابری و تصمیمات جدید این بانک، چنین توضیح داد: «برابری ریال در مقابل دلار روی محتوی طلا در حدود 75.75 ریال است. برای برابری فوق یک حداقل که به «کف» و یک حداکثر که معروف به «سقف» است وجود دارد که تغییرات در بین این کف و سقف نوسان پیدا می‌کند. نرخ گذشته به کف نزدیک بود و نرخ امروز به سقف نزدیک‌تر است.» به گفته این شخص، نرخ کف دلار 74.9925 و نرخ سقف آن 76.5075 ریال بوده است. خبرنگار اقتصادی روزنامه اطلاعات با گزارشی از تحولات بازار آزاد ارز نوشت: «در نرخ جدید صادرکنندگان ریال بیشتری دریافت می‌‌دارند ولی واردکنندگان مجبورند برای واردات، ریال بیشتری بدهند. در نتیجه تصمیم فوق نقش تشویق‌‌کننده صادرات و ترمزکننده واردات خواهد داشت.» او در گزارش تحلیلی خود، ضمن تجلیل از بانک مرکزی به‌خاطر آمادگی‌اش برای نشان‌دادن واکنش مناسب و سریع به تحولات بازار، آثار داخلی مترتب بر تصمیم بانک مرکزی را چنین تشریح کرد: «با بالارفتن قیمت خرید دلار، اختلاف قیمت بازار آزاد و نرخ رسمی بانکی کمتر شده و این امر موجب می‌شود که ارز اضافه بر تعهد صادرکنندگان به طرف بازار آزاد جذب نشود و مورد مطالبات غیرمجاز قرار نگیرد. در نتیجه ارز بیشتری نصیب بانک مرکزی می‌گردد.»
شهردار جدید تهران از صبح امروز در دفتر کارش مشغول به کار شد. در مراسم معارفه نیک‌پی، وزیر کشور، رئیس انجمن شهر و معاونان و مدیران شهرداری تهران حضور داشتند. حسن زاهدی ضمن تقدیر از خدمات شهرستانی، شهردار مستعفی تهران، گفت: «کادری که آقای شهرستانی در شهرداری انتخاب کرده، قیافه‌های روشنی هستند و باید کاری کرد که پشتکار و وضعیت موجود حفظ شود و کارها به همان ترتیبی که بود دنبال گردد.» پس از وزیر کشور، غلام‌رضا نیک‌پی سخن گفت. او گسترش شهر را سبب افزایش امور شهری دانست و تاکید کرد برای ساخت موسسات عمومی، ایجاد فضای سبز و پارک‌سازی اقدام می‌کند. شهردار جدید پایتخت همچنین گفت: «برای تهران برنامه 34 ماده‌ای دارم که لازم است مورد بررسی قرار بگیرد و پس از بررسی، رئوس آن برای اطلاع عموم منتشر خواهد شد.»
شاید بتوان آخرین کار شهردار پیشین تهران و نخستین مواجهه شهردار جدید با مسائل شهری را، مراسم صبح روز قبل دانست؛ گشایش پارک نیاوران با حضور شاه، نخست‌وزیر و مقامات کشوری و لشکری: «شاهنشاه از خدمات آقای جواد شهرستانی، شهردار سابق پایتخت که در مراسم حضور داشت، ابراز رضایت کردند و به آقای نیک‌پی شهردار جدید تهران فرمودند باید در هر محل برای استفاده مردم پارک عمومی و محل ورزش ایجاد شود.»
سفر هیات نفتی ایران به لندن هم خبر مهم روز شنبه بود. دکتر اقبال، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت در راس یک هیات بلندپایه از مدیران و کارشناسان صنعت نفت، عازم انگلستان شد تا مذاکره با کنسرسیوم را آغاز کند. دو موضوع اصلی این مذاکرات، رسیدن درآمد نفتی ایران در سال آینده به 1 میلیارد و 156 میلیون دلار و احداث خط لوله نفتی اهواز – اسکندرون اعلام شد.
امروز خبرهای اقتصادی دیگری هم منتشر شد:
- رادیو کراچی: کشتی‌های ماهی‌گیری ساخته‌شده در شرکت مهندسی و کشتی‌سازی کراچی تحویل یک موسسه ایرانی شد. این نخستین سفارش به کارخانه کراچی در قالب سازمان عمران منطقه‌ای بود.
- سفیر هندوستان در تهران به افتخار کارآموزان اعزامی به این کشور، ضیافت عصرانه ترتیب داد. 120 نفر از کارآموزان ذوب‌آهن به این کشور اعزام می‌شوند تا در دو کارخانه آموزش ببینند.
- پیش از ظهر امروز، وزیر صنایع و بازرگانی کانادا شرفیاب شد.
- به فرمان شاهنشاه و تصویب هیات وزیران، خدمت آقای هوشنگ اربابی، معاون وزارت راه و رئیس هواپیمایی کل کشور برای سه سال دیگر تمدید گردید.
- تاکسی‌های تلفنی از امروز شروع به کار کردند.
- پارک‌وی تهران از امروز زیر عبور ترافیک قرار گرفت. طول این راه از میدان کندی تا بالای هتل هیلتون 12 کیلومتر است. ساختمان آن از دی‌ماه سال 47 آغاز گردید. در این راه 42 پل ساخته شده و اگر رانندگان مقررات را رعایت کنند، در یک ساعت 4500 وسیله نقلیه می‌توانند در این جاده رفت‌وآمد کنند.
- در شهریور ماه، 67 شرکت داخلی و خارجی به ثبت رسید. در این ماه 207 علامت بازرگانی تقاضا شده که 160 علامت آن از ایران و 47 علامت آن مربوط به سایر کشورهاست. همچنین 69 اختراع اصلی و 53 اختراع عهدی جدید در رشته‌های صنعتی و غیره تقاضای ثبت شده که پس از رسیدگی، 66 اختراع عهدی در اداره ثبت شرکت‌ها به ثبت رسیدند.
- در اجرای تبصره 2 ماده واحد قانون «نحوه خرید ماشین‌آلات و لوازم» که دولت را مکلف می‌کند 6 ماه پس از انعقاد هر قرارداد گزارش آن را به مجلس ارائه دهد، نخست وزیر در نامه‌ای به مجلس اعلام کرد برای اجرای طرح‌های آلومینیوم و تجهیز فرودگاه‌های کشور، از کشورهای آلمان و انگلستان اعتبار گرفته شد.
- شرکت آی‌بی‌ام آمریکا در نمایشگاه بازرگانی تهران شرکت می‌کند.
- نمایشگاه آسیایی فردا آغاز می‌شود.
