توسعه سوخت‌های تجدیدپذیر؛ فرصت امروز، تهدید فردا!
درسی تاریخی از دست‌کم گرفتن تکنولوژی‌های جدید توسط آمریکایی‌ها
در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا در حال گسترش استفاده و بهره‌بردارى از سوخت‌های تجدیدپذیر هستند، اهمال ایران در این زمینه، خطرناک برآورد می‌شود.
.شاید اگر ۱۰ سال پیش، شخصی مدعی می‌شد در یک دهه آینده سوخت‌هایی خواهند آمد که نه‌تنها جایگزین سوخت‌های فسیلی می‌شوند، بلکه آلودگی هوا را در پی ندارند و هزینه‌های تولید و بهره‌برداری از آن بسیار پایین‌تر است، گفته‌هایش را به سخره می‌گرفتیم و چنین چیزی را محال می‌دانستیم! این دقیقاً همان بلایی است که در موضوع انرژی‌های تجدید پذیر به سر ایالات‌متحده آمریکا آمد و بعید نیست تا چندی دیگر نیز کشور ما به آن دچار شود. به گفته بسیاری از کارشناسان، درحالی‌که بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی و … عمر سوخت‌های فسیلی را به سررسیده می‌دانند و در حال حرکت به سمت سوخت‌های تجدید پذیر هستند، غفلت‌های داخلی در این مورد می‌تواند هزینه‌های سنگینی را در آینده در پی داشته باشد. «کارایی آنلاین» در این گزارش سعی کرده با ارائه گزارشی کلی از وضعیت توسعه سوخت‌های تجدید پذیر در ایران و دنیا، نسبت به عواقب نادیده گرفتن آن هشدارهای لازم را بدهد.
وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران
چندی پیش، سید محمد صادق زاده، معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی‌های تجدید پذیر و بهره‌وری انرژی برق در مصاحبه‌ای از ممانعت نیروگاه‌های تجدید پذیر از انتشار 3 میلیون تن گاز گلخانه‌ای در کشور خبر داد و استفاده از خروجی این نیروگاه‌ها را موجب کاهش بیش از یک میلیارد و 230 میلیون مترمکعب از مصرف سوخت‌های فسیلی -که جزو عوامل اصلی آلایندگی هوا در کشور است– و همچنین، صرفه‌جویی در مصرف بیش از ۹۵۲ میلیون لیتر آب دانست.
بنا بر آخرین گزارش‌های این سازمان، هم‌اکنون 377 مگاوات نیروگاه تجدید پذیر درون کشور در حال احداث است و ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های نو به ۸۳۴ مگاوات رسیده است. همچنین تاکنون ۱۱۵ نیروگاه تجدید پذیر مگاواتی در کشور نصب‌شده و ۳۷ نیروگاه مگاواتی دیگر نیز در حال احداث است. همچنین، تاکنون سه هزار و ۵۵۸ نیروگاه خورشیدی مقیاس کوچک در کشور نصب‌شده و دو هزار و ۳۵۰ نیروگاه دیگر نیز در حال نصب است. حجم سرمایه‌گذاری غیردولتی در این بخش نیز به بیش از ۱۲۴ هزار میلیارد ریال رسیده است.
بر همین اساس، بررسی اعداد و ارقام موجود در این بخش حکایت از آن دارد که 41 درصد نیروگاه‌های تجدید پذیر کشور از نوع خورشیدی، ۳۶ درصد از نوع بادی، ۱۰ درصد از نوع برق‌آبی کوچک، دو درصد از نوع بازیافت حرارتی و توربین‌های انبساطی و یک درصد نیز از نوع زیست‌توده است.
وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح دنیا
اگرچه توسعه این نیروگاه‌ها در ایران همواره مورد غفلت و اهمال‌کاری قرارگرفته اما در سطح دنیا شاهد پیشبرد بسیار سریع آن هستیم؛ تا جایی که بر اساس آخرین گزارش‌های موجود، هم‌اکنون یک‌سوم ظرفیت تولید برق دنیا از طریق نیروگاه‌های تجدید پذیر تأمین می‌گردد. از سوی دیگر، بررسی اطلاعات جمع‌آوری‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدید پذیر (IRENA) بیانگر آن است که دوسوم ظرفیت انرژی تولیدشده در سراسر جهان در سال ۲۰۱۸ از انرژی‌های تجدید پذیر بوده که باد و خورشید ۸۴ درصد از کل آن را تشکیل می‌دهند.
حرکت در مسیری واضح
سال ۲۰۱۸، سالی سراسر حاشیه درزمینه قیمت‌گذاری انرژی‌های بادی و خورشیدی به شمار می‌رفت؛ از کاهش نرخ‌های بهره برای سرمایه‌گذاران و بهبود فن‌آوری گرفته تا تنظیم چارچوب‌هایی جهت افزایش رقابت بین فعالان این صنعت. سوخت‌های فسیلی دائما از طریق انرژی‌های تجدید پذیر مورد تهدید قرارگرفته، به‌طوری‌که هم‌اکنون خطوط اعتباری بسیاری برای توسعه این انرژی‌ها گشایش یافته، پروژه‌های متعددی در انگلستان، اسپانیا، سراسر خاورمیانه و چین – که به‌تازگی اما باقدرت پای به این عرصه نهاده – هم‌اکنون در حال انجام است و به‌طورکلی، مسیر این سفر به طور واضح مشخص‌شده است.
توزیع جغرافیایی انرژی‌های تجدیدپذیر
توزیع جغرافیایی انرژی‌های جدید شامل اقتصادهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه می‌شود. اقیانوسیه، آفریقا و آسیا سه منطقه‌ای بوده‌اند که در این زمینه بیشترین رشد را تجربه کرده‌اند. آسیا همچنین نخستین منطقه ترا وات که بیش از 1،024 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر که عمده آن در چین قرار دارد نیز به‌حساب می‌آید.
پنج سال رشد متوالی
با توجه به‌صرفه تجاری اثبات‌شده، انرژی تجدید پذیر، خود را به‌عنوان یک فناوری قابل انتخاب جهت تأمین برق موردنیاز در سطح دنیا، معرفی کرده است. عدنان امین، مدیرعامل آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدید پذیر معتقد است: «رشد قابل‌توجه در سال ۲۰۱۸، در ادامه روند چشمگیر و امیدوارکننده 5 سال اخیر به وقوع پیوست که نشانه‌ای از پیشتازی انرژی‌های تجدید پذیر در تغییرات امروز دنیای انرژی در سطح جهان است. بااین‌حال، توسعه انرژی تجدید پذیر باید حتی سریع‌تر رشد کند تا اطمینان حاصل کنیم که می‌توانیم به اهداف آب‌وهوایی جهانی و اهداف توسعه پایدار دست‌یابیم. کشورهایی که از انرژی‌های تجدید پذیر نهایت استفاده را می‌برند، در آینده از مزایای اقتصادی – اجتماعی بسیاری بهره خواهند برد.»
اگرچه ظرفیت تولید انرژی از بادهای فراساحلی از سال ۲۰۱۵ دو برابر شده، اما تنها ۴٫۴ گیگاوات از ۱۷۱ گیگاوات برق تولیدی نیروگاه‌های تجدید پذیر در سال ۲۰۱۸ را از آن خود کرده است. گفتنی است، ۸۰ درصد از برق تولیدشده از این طریق در دنیا مربوط به قاره اروپاست. انرژی خورشیدی اما با تولید بیش از ۹۴ گیگاوات انرژی و افزودن آن به ظرفیت ۴۹ گیگاواتی حاصل از بادهای ساحلی و فراساحلی، رهبر پیشتاز این گروه به شمار می‌رود.
باوجود این‌که نیمی از ظرفیت نیروگاه‌های تجدید پذیر در دنیا هیدروالکتریک است اما چین تنها کشوری بود که در سال ۲۰۱۸ موفق به استفاده حداکثری و چشمگیر از این دسته نیروگاه‌ها شد و ظرفیتی بالغ‌بر ۶ گیگاوات را به توان تولید انرژی خود افزود.
شوکی بزرگ به بازار سوخت‌های فسیلی در آمریکا
مدیر اجرایی بزرگ‌ترین شرکت زغال‌سنگ خصوصی جهان، در جلسه‌ای حیاتی با گروهی از قانون‌گذاران آمریکایی که می‌خواستند بدانند آیا سوخت زغال‌سنگ آینده‌ای دارد یا خیر، بدون لحظه‌ای تردید گفت: «زغال‌سنگ، آینده است.»
سال ۲۰۱۰ بود. زغال‌سنگ تقریباً نیمی از قدرت آمریکا را تأمین می‌کرد و در برابر انرژی‌های دیگر مانند نفت، گاز طبیعی، انرژی هسته‌ای و انواع انرژی‌های تجدید پذیر، رشدی ۱٫۵ برابری داشت. انتظار می‌رفت تقاضای جهانی برای این نوع انرژی در طی دو دهه آینده با رشدی بسیار سریع، ۵۳ درصد افزایش پیدا کند و در این میان هم هیچ خبر خاصی از انرژی‌های تجدید پذیر نبود؛ حتی جزو گزینه‌های اول هم نبود.
«گرگوری بویس»، مدیر انرژی شرکت تولید انرژی «پی‌بادی» در ادامه سخنرانی خود برای اعضای کنگره گفت: «انرژی‌های تحدید پذیر تنها یک درصد از نیاز آمریکا را تأمین می‌کنند. این بسیار غیرواقع‌بینانه است که تصور کنیم آن‌ها جای سوخت‌های فسیلی را بگیرند.»
اگرچه سوخت‌های تجدید پذیر همچنان موفق به گرفتن جای سوخت‌های فسیلی نشده‌اند اما در ماه آوریل سال جاری، برای اولین بار، برق تأمین شده از انرژی‌های تجدید پذیر نسبت به برق تولیدی از زغال‌سنگ در آمریکا، پیشی گرفت تا نشانه‌ای محکم برای رقابت شانه‌به‌شانه با سوخت‌های فسیلی باشد. انرژی‌های تجدید پذیر در دوسوم دنیا به ارزان‌ترین نوع انرژی بدل شده است.
بر اساس پیش‌بینی بلومبرگ، تا سال ۲۰۵۰، نیمی از انرژی دنیا از طریق سوخت‌های تجدید پذیر تأمین خواهد شد. همچنین، سوخت‌های فسیلی و هسته‌ای به‌کل کنار خواهند رفت تا جای خود را به سوخت‌های ارزان‌تری همانند سوخت‌های تجدید پذیر و گازهای طبیعی بدهند.
پیروزی بازار انرژی تجدید پذیر، بزرگ‌ترین پیروزی در مبارزه با گرم شدن جهانی کره زمین است. انرژی خورشیدی و باد رو به توسعه است، آن‌هم نه به دلیل فاکتورهای اخلاقی، بلکه به این دلیل که آن‌ها در حال حاضر سودمندترین زیرمجموعه تجارت انرژی در اغلب نقاط جهان هستند. صنعتی که زمانی بر سوبسیدهای سنگین تکیه زده بود، اکنون کاملاً بر پای خود ایستاده است.
خیزی بلند برای تسخیر دنیا
منابع خورشیدی، بادی و ترکیبی بیش از یک‌چهارم انرژی دنیا را تولید می‌کنند. این پتانسیل در کشورهای چین و هند تا سال ۲۰۵۵ به ۶۰ درصد و در اروپا به بیش از ۹۰ درصد خواهد رسید. اما انرژی تجدید پذیر دنیا را به‌تنهایی نجات نخواهد داد. بر اساس آخرین مطالعات در آمریکا، تولید انرژی سهمی ۲۵ درصدی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارد. مابقی این گازها از حمل‌ونقل، تولید، کشاورزی و گرمایش خانه‌ها و محیط‌های اداری در محیط رها می‌شوند.
غفلت ایران و پیشی گرفتن آسیایی‌ها
درحالی‌که توسعه انرژی‌های تجدید پذیر در ایران، همانند دیگر پروژه‌های بزرگ و حیاتی با سرعت لاک‌پشتی پیش می‌رود، کشور چین با برنامه‌ریزی‌هایی که از چند سال پیش انجام داده، هم‌اکنون خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده سوخت‌های ترکیبی به دنیا شناسانده، پاکستان در حال زمینه‌چینی برای تأمین ۶۰ درصد از انرژی خود از محل انرژی‌های پاک و اندونزی نیز با سرعت گرفتن استخراج از معادن زغال‌سنگ خود، از همین امروز به فکر سوخت‌های تجدید پذیر برای جایگزینی افتاده است.
به نظر می‌رسد، اگر اهمال صورت گرفته در این زمینه همچنان به قوت خود باقی مانده و فکری به حال جایگزینی سوخت‌های فسیلی که به‌هرحال، روزی تمام‌شدنی‌اند نکنیم، سال‌ها بعد حسرت چنین روزهایی را خورده و همانند ایالات‌متحده آمریکا که چوب خودفریبی‌های کارشناسان داخلی‌اش را خورد، متحمل هزینه‌هایی سنگین خواهیم شد.
