در حالی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی تلاش اروپایی‌ها برای راه‌اندازی سازوکار مالی تجارت با ایران را بی‌رمق می‌دانند، 6 کشور اروپایی دیگر مدعی سهامداری در «اینستکس» شدند!
روز گذشته، 6 کشور اروپایی درست چند روز پیش از آغاز مذاکرات رهبرانشان با آمریکا در لندن، آمادگی خود برای پیوستن به سازوکار مالی «اینستکس»، برای دور زدن تحریم‌های آمریکا را به طور رسمی اعلام کردند. این در حالیست که بسیاری از کارشناسان اقتصادی کشور این سازوکار را ناکارآمد دانسته و تلاش بی‌رمق اروپایی‌ها برای راه‌اندازی آن را کافی نمی‌بینند.
در بیانیه مشترک روز جمعه، بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد اعلام کردند با پیوستن به سازوکار مالی «اینستکس» از طرحی که انگلیس، فرانسه و آلمان برای تسهیل مبادلات تجاری با ایران طراحی کرده بودند، حمایت خواهند کرد. «اینستکس» که در ژانویه سال جاری میلادی به طور رسمی اما بسیار محدود کار خود را آغاز کرد، در واقع سیستمی است که با استفاده از آن شرکت‌ها می‌توانند بدون استفاده از دلار آمریکا یا عبور از درگاه‌های بانکی آمریکایی با ایران تجارت کنند، بدون اینکه از تحریم‌های اعمال شده بر ایران و مجازات‌ها و عواقب در نظر گرفته شده توسط آمریکا، آسیبی ببینند.
این در حالیست که ایالات متحده آمریکا با فرمان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور با ادعای ناکافی بودن تبصره‌های برجام برای محدود کردن ایران از دستیابی به سلاح اتمی، عملا از نوامبر سال 2018 میلادی با خروج از این توافقنامه بین‌المللی و ایجاد کمپین «فشار حداکثری بر ایران» قصد داشت بسیاری از کشورهای اروپایی را در اعمال این سیاست‌ها با خود همراه کند که تا به امروز ظاهرا موفق به دست یافتن به چنین هدفی نشده است.
تعهدات اتحادیه اروپا
در طول مدت خروج آمریکا از برجام تا به امروز، دولت ترامپ بارها به سایر کشورها هشدار داده تا در معاملات مختلف با ایران شرکت نکنند، در غیر این صورت با تحریم‌های ثانویه ایالات متحده مواجه خواهند شد اما با وجود تمامی این تهدیدات، اتحادیه اروپا که دارای 28 عضو نیز هست، حداقل در ظاهر متعهد شده آنچه را که برای حفظ تعهدات هسته‌ای ضروری است را انجام دهد. اروپایی‌ها این معامله را مهم‌ترین عامل منع گسترش سلاح‌های جهانی و ثبات در خاورمیانه می‌دانند. این در حالیست که مسئولان کشورمان بارها هشدار داده‌اند که با سر دادن شعار و صدور بیانیه نمی‌توان به ادامه حیات برجام امیدوار بود.
شش کشور اروپایی که به تازگی آمادگی خود را برای پیوستن به «اینستکس» اعلام کرده‌اند، در بیانیه خود آورده‌اند: «با توجه به حمایت مستمر اروپا از توافقنامه و تلاش‌های مداوم برای اجرای بخش اقتصادی آن و تسهیل تجارت قانونی بین اروپا و ایران، ما 6 کشور در حال گذراندن مراحل قانونی برای سهامداری در این سازوکار مالی هستیم.»
البته، 6 کشور اروپایی به روشنی اعلام نکرده‌اند که این مراحل قانونی شامل چه چیزهایی شده و چه مقدار زمان خواهند برد.
انگلیس، فرانسه و آلمان در نخستین ماه سال جاری میلادی و همزمان با راه‌اندازی سازوکار مالی خود، به طور رسمی اعلام کرده‌اند قصد دارند در قالب «اینستکس»، تجارت کالاهای بشردوستانه مانند مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی که ایالات متحده اعلام کرده معاف از تحریم‌ها و مجازات‌های اعلام‌شده است را تسهیل کنند. آن‌ها معتقدند پس از برداشتن گام‌های اولیه این سازوکار جهت افزایش تجارت با ایران در دیگر حوزه‌ها، توسعه پیدا کرده و از هرگونه تحریم اعمال شده توسط آمریکا معاف خواهند بود اما نکته قابل تامل این است که از آن زمان تا به امروز که چیزی در حدود 10 ماه می‌گذرد، هیچ اطلاعی مبنی بر استفاده از شرکت‌های مجاز به استفاده از «اینستکس» برای مشارکت در امور بشردوستانه یا سایر تجارت‌ها با کشورمان منتشر نشده است. همچنین، بسیاری از شرکت‌های بزرگ اروپایی همانند رنو، بوئینگ و ایرباس که در روزهای ابتدایی برجام با قراردادهایی کلان به ایران آمده بودند، اکنون به دلیل واهمه از تحریم‌های آمریکا حاضر به تکمیل تعهدات خود یا بازگشت به ایران نیستند.
علاوه بر این، در اوایل ماه جاری میلادی، برایان هوک نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران مجددا تأکید کرد که واشنگتن مخالف استفاده از «اینستکس» برای هر «فعالیت قابل تحریمی» است و این دیدگاه را به انگلیس، فرانسه و آلمان نیز اعلام کرده است. او همچنین از نگرانی‌های خود در مورد سیستم مالی ایجاد شده توسط کشورمان که با استانداردهای مالی بین‌المللی برای مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم همخوانی دارد، ابراز تردید کرد.
سازوکار تجاری «STFI»
با گذشت چند ماه از راه‌اندازی «اینستکس» و نبود نشانه‌هایی مثبت از به بار نشستن میوه‌های این سازوکار مالی – تجاری، سازوکار تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا (STFI) به‌عنوان نهاد ایرانی متناظر با «اینستکس» اروپایی، چندی پیش به ثبت رسید. این سازوکار تجاری در حالی به ثبت رسیده که اروپایی‌ها این سیستم مالی را با شرایط و الزامات مربوط به شفافیت مالی خود منطبق نمی‌دانند.
در انتظار واکنش آمریکا
4 کشور از 6 کشوری که موافقت خود برای پیوستن به «اینستکس» را اعلام کرده‌اند (بلژیک، دانمارک، هلند و نروژ) همانند انگلیس، فرانسه و آلمان از متحدان آمریکا در «ناتو» محسوب می‌شوند. این در حالی است که ترامپ قرار است در اجلاس این اتحادیه در لندن که از 2 تا 4 دسامبر در جریان خواهد بود، با رهبران این کشورها دیدار کند. همچنین، بسیاری از رسانه‌های آمریکایی عنوان کرده‌اند، وزارت امور خارجه آمریکا تا به این لحظه از هرگونه اظهار نظر در مورد پیوستن این کشورها به سازوکار «اینستکس» سر باز زده است. البته، اگرچه کاخ ریاست‌جمهوری آمریکا فعلا واکنشی رسمی به این موضوع نشان نداده اما سفیر آمریکا در نروژ، اقدام این کشور به آنچه وی «تشویق به دور زدن تحریم‌ها توسط ایران» نامیده را مورد انتقاد قرار داده است.
نظر برجام‌ستیزان آمریکایی
مارک دوبوویتس، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌های مستقر در واشنگتن و یکی از منتقدان سرسخت برجام، آخرین اعلامیه اروپا درباره «اینستکس» را یک اقدام نمادین و با پیامد ناچیز برشمرده است. او می‌گوید: «تا زمانی که دولت ترامپ به طور سرسختانه پای تحریم‌های خود بایستد، تعداد بسیار کمی از شرکت‌ها زیر بار ریسک تجارت با ایران از طریق «اینستکس» و مجازات‌های ناشی از آن خواهند رفت. پرزیدنت ترامپ باید این موضوع را برای همتایان خود در نشست آتی «ناتو» روشن سازد.» او همچنین معتقد است، وزارت خزانه‌داری آمریکا باید همتای ایرانی «اینستکس» را تحریم کرده و از میان بردارد.
«اینستکس» در ایران
با تمام این تفاسیر، «اینستکس» در ایران نیز منتقدان بسیاری دارد زیرا مسئولان کشورمان بر این باورند که اروپایی‌ها در ایجاد این سازوکار و ترغیب شرکت‌ها به استفاده از آن، بسیار کند عمل کرده‌اند. به دلیل همین کندی در اجرای تعهدات، مسئولان عالی‌رتبه کشور در گام‌هایی اقدام به کاهش تعهدات خود در قبال برجام کرده و اجرای برخی از بندهای آن را فعلا متوقف کرده و خواستار جبران زیان‌های ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا توسط اروپایی‌ها شده‌اند.
