کاهش تعداد و شفاف کردن قوانین و مقررات جزو وظایف مجلس توسعه‌ای است
استاد اقتصاد دانشگاه تبریز
کارایی : آقای دکتر، به نظر شما، اساساً نقش مجلس در حکمرانی خوب چیست و کجاست؟
بهشتی : بعد از انقلاب کبیر فرانسه، کل حاکمیت به سه قسمت تقسیم شده است: یکی قوه مقننه، یکی قوه مجریه و دیگری قوه قضاییه. در ایران هم قبل از انقلاب در قانون اساسی مشروطه و هم بعد از انقلاب همین‌گونه بوده است. در واقع اعضای قوه مقننه، نمایندگان مردم‌اند که با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. مردم آن‌ها را انتخاب می‌کنند که وظایف قانون‌گذاری و نظارت بر امور کشور را عهده‌دار شوند. پس مردمی‌ترین بخش از حاکمیت همین پارلمان یا مجلس است که اعضای آن در باب قوانین لازم کشور و تصویب آن‌ها تصمیم می‌گیرند و در عین حال بر اجرای قوانین نیز نظارت می‌کنند. این ساختار در دنیا، یک ساختار پذیرفته شده و مقبول و کارآمد است.
کارایی : پس فکر می‌کنید که اعضای پارلمان می‌توانند با توجه به شاخص‌هایی که برای حکمرانی خوب تدوین شده است، نقش مؤثری در این زمینه داشته باشند؟!
بهشتی : بله، از جمله شاخص‌های حکمرانی خوب لزوم پاسخگویی نهادهای حاکمیتی است و تحقق این امر نیز بیش از هر نهادی بر عهده مجلس است. این موضوع در قانون اساسی ما هم دیده شده چنانکه هریک از نمایندگان مردم می‌توانند از هر یک از وزرا در باب مسئولیت‌های مربوط و روند انجام امور سؤال کنند و وزیر هم موظف است پاسخ دهد. در سطحی بالاتر، تعدادی از نمایندگان می‌توانند حتی وزیر را استیضاح کنند؛ اگر تعدادی نماینده جمع شدند تا وزیری را استیضاح و از او سؤال بکنند، وزیر باید به جلسه رسمی مجلس بیاید و جواب بدهد و آنجا مجدداً رأی اعتماد بگیرد و اگر چنانکه موفق به گرفتن رأی اعتماد نشد، در واقع برکنار می‌شود. نوعی از شاخص حکمرانی خوب که در مجلس هم هست، در خود قانون و مقررات مجلس هم وجود دارد.
کارایی : آقای دکتر پرونده ما در این شماره از مجله، مشخصاً به موضوع نسبت و نقش مجلس و توسعه می‌پردازد. اساساً فکر می‌کنید در برنامه‌های توسعه به معنای عام و کلان آن، اولاً ورود مجلس در چه حدی و ثانیاً نقش آنچه می‌تواند باشد؟
بهشتی : پیداست که وظیفه اصلی مجلس قانون‌گذاری است و این قانون‌گذاری‌ها سمت و سوی کلی حرکت مملکت را تعیین می‌کند. منتها اگر مجلس ما مجلسی با رویکرد توسعه محور باشد، در آن حالت، مجلس باید تمام قوانین و مقرراتی را که در ایران از ابتدا تا امروز هست بازنگری کند و خوشبختانه برای این کار مجلس یک ابزار دارد و آن مرکز پژوهش‌های مجلس است. در ایران چند برابر میزان مورد نیاز قانون داریم؛ آن‌قدر در رابطه با یک موضوع مشخص، قوانین متعدد وجود دارد که عملاً آشوب ایجاد می‌شود. نکته دیگر آن است که متأسفانه مجلس قانون را تصویب می‌کند ولی وظیفه دوم خود را که نظارت بر اجرای قانون است انجام نمی‌دهد و به قولی کاری با آن ندارد. نقطه ضعف دیگر مجلس اینجاست که به هجای ایفای نقش در قانون‌گذاری، در اجرا دخالت می‌کند مثلاً می‌گوید فلان فرد را فرماندار بگذارید و یا فلان فرد را مدیر اداره‌ای کنید. این‌ها یعنی دخالت قوه مقننه در کار قوه مجریه که اصلاً وظیفه مجلس نیست؛ بنابراین از سویی تعداد قوانینی که داریم خیلی زیاد و اضافی است و از سوی دیگر نیز قوانینی داریم که خیلی کهنه و قدیمی است مانند قانون تجارت که در سال ۱۳۱۱ تصویب شده است و با اینکه یکی از کلیدی‌ترین قوانین است اما قانون کهنه‌ای است؛ بنابراین اگر در ایران مجلس مجلس توسعه‌ای باشد که متأسفانه این‌گونه نیست، در این حالت، مجلس باید تمام قوانین و مقررات را با مسیر مشخصی که برای مملکت تعیین می‌شود همسو کند و برای این کار باید بسیاری از قوانین ما کم و یا شفاف شود. خوشبختانه مرکز پژوهش‌های مجلس می‌تواند مجلس را در این تصمیم‌گیری، یاری کند؛ بنابراین کاهش تعداد و شفاف کردن قوانین و مقررات جزو وظایف مجلس توسعه‌ای است.
کارایی : آقای دکتر دقیقاً می‌خواستم همین نکته را از شما بپرسم که آیا اگر صرفاً بازنگری در قوانین، در حوزه قانون‌گذاری مجلس اتفاق بیفتد، به معنی این است که مجلس یک مجلس توسعه‌ای است؟ می‌خواهم بدانم که الزاماتش کجاست؟
بهشتی : نه، این تنها یکی از موارد است. متأسفانه در ایران حزب به معنی واقعی کلمه وجود ندارد اگر حزب وجود داشت این تعداد نماینده که به مجلس می‌رفتند می‌توانستند نماینده افکار مختلف جامعه باشند. حزب یعنی تشکل یک تعداد فکر. فرض کنید در جامعه پنج نوع تفکر مشخص وجود دارد که اگر نماینده‌های این جریان‌های فکری به مجلس بروند، در آن صورت موضوعات هدف‌دار مشخص می‌کنند ولی الان در مجلس نماینده‌ها با سلیقه‌های خودشان با موضوعات برخورد می‌کنند؛ یک بار موافق و یک بار مخالف هستند در حالی که اگر نماینده عضو حزب باشد حزب هدف دارد و طبیعتاً نماینده هم با موضوعات، جهت‌دار و هدف‌دار برخورد می‌کند؛ بنابراین اگر نماینده‌ها نماینده احزاب می‌بودند و احزاب اهداف مشخصی در جهت توسعه کشور ارائه می‌کردند، در آن صورت مجلس هم در همان راستا، هم قوانین و مقررات را بازنگری می‌کرد و هم قوانین و مقررات جدید را تدوین می‌نمود. مجلسی این گونه و با این تفکر و عملکرد، دولت توسعه‌ای را به وجود می‌آورد. در چنین مجلسی، برخورد نماینده با کاندیدای تصدی یک وزارتخانه برخوردی هدف‌دار و غیر سلیقه‌ای می‌شود و نه اینکه اگر خوشش بیاید و یا نیاید چنین کاری کند. اگر مجلس چنین باشد در چارچوب اهداف ملی و توسعه‌ای عمل می‌کند و این خود باعث می‌شود که دولت هم توسعه‌گرا باشد و اگر چنین باشد طبیعتاً مملکت هم در راستای توسعه به‌صورت بسیج حرکت می‌کند.
کارایی : بحثی را که مطرح می‌کنید، بحث ظرفیت‌های آتی مجلس است؛ یعنی همین نکته‌ای که اشاره کردید. وقتی تحزّب نیست و فرایند انتخاب از طرف شهروندان و با آگاهی مؤثر همراه نیست، این به ظرفیت ذاتی مجلس هم اثر می‌گذارد؛ اما فکر می‌کنید در شرایط موجود چقدر می‌توان به مجلس کارآمد و مؤثر امیدوار بود؟
بهشتی : متأسفانه در ایران فرهنگ تحزّب خیلی ضعیف است؛ به طوری که ما احزاب شب انتخاباتی داریم نه حزب به معنی واقعی کلمه. حزب زمانی می‌تواند کارآمد باشد که فرهنگ مشارکت جمعی در جامعه ایجاد شود مثلاً در خانواده‌ها و مدارس. اگر در خانواده و مدرسه فرهنگ کار گروهی را آموزش دهند و افراد را با چنین فرهنگی تربیت کنند در این صورت مقدمات حزب فراهم می‌شود؛ بنابراین اگر بخواهیم حزب واقعی شکل بگیرد باید برویم در مدرسه‌هایمان و در روش‌های تربیتی‌مان تجدیدنظر کنیم که متأسفانه با این مسئله ما خیلی فاصله داریم؛ اما در شرایط فعلی و در مجلس آینده لااقل اگر احزابی که فعلاً فعّال هستند تلاش کنند که کاندیداهایی که اعلام می‌کنند در حد امکان با هم همفکر باشند اقدام خوب و مؤثری است و اگر چنین کاری انجام شود این خود می‌تواند مقدمه انتخابات حزبی مجلس بعدی هم باشد یعنی مجلس یازدهم. امروز از مجلس دهم انتظار نداریم حزبی باشد اما می‌تواند مقدمه‌ای برای حزبی شدن باشد.
کارایی : پس شما امیدوار هستید؟
بهشتی : بله باید هم امیدوار باشیم.
کارایی : لطفاً کارنامه اقتصادی مجلس پیشین را ارزیابی بفرمایید.
بهشتی : به نظر من، مجلس فعلی مجلس قوی‌ای نیست چون بیشتر نماینده‌ها در راستای منافع فردی و گروهی خودشان فعالیت می‌کنند و جلو می‌روند تا منافع ملّی. من خودم مجلس فعلی را قوی نمی‌دانم و در عملکردش نیز چیز قابل‌ارائه‌ای نمی‌بینم.
کارایی : اگر بخواهید از مهمترین مصوبات اقتصادی در این مجلس نام ببرید چیزی هست یا نه؟
بهشتی : چیزی که به درد بخورد و برجسته باشد تا در خاطرم بماند، نخیر! من به یاد نمی‌آورم.
کارایی : اقتصاد مقاومتی چیست؟
بهشتی : اقتصاد مقاومتی را مجلس تصویب نکرده است بلکه سیاست‌های کلی این رویکرد اقتصادی توسط مقام معظّم رهبری ابلاغ شده است. شاید بعضی قانون را تصویب کرده باشند اما اجرا کردن‌هایشان مهم است. مثلاً قانون بهبود مستمر فضای کسب‌وکار. این قانون خوبی است اما باید دید مجلس فعلی و مجلس قبل با این‌همه فسادی که در مملکت ایجاد شده بود در حوزه وظیفه نظارتی خود چه‌کارکرده‌اند. به نظر من رفتارهای این‌ها قابل دفاع نیست.
کارایی : برخی از نمایندگان معتقدند که اشکال در قوه مجریه است؛ این دسته چنین طرح می‌نمایند که علیرغم آنکه از دولت خواسته می‌شود تا ضمن تعامل با مجلس با اعلام نظر در بازنگری قوانین مشارکت نمایند، لیکن همکاری مؤثری مشاهده نمی‌شود.
بهشتی : ازنظر من چنین نیست. فکر می‌کنم که مجلس نهم اولویت‌ها را رعایت نکرده است و کارنامه‌اش در قیاس با بسیاری از دوره‌های قبلی ضعیف‌تر است. اقدامات برخی نمایندگان این دوره نیز چنین تلقی را به وجود می‌آورد که بعضاً منافع فردی و یا گروهی قبل از منافع ملی دیده شده است. مثلاً در زمان مذاکرات یک طرح سه فوریتی مطرح می‌شود که تناسبی با تصمیم مملکت برای پیشبرد مذاکره، ندارد. یا در اقدامی خارج از عرف به هجای دعوت از مذاکره‌کنندگان فعلی جهت توضیح و توجیه روند و نتایج گفتگوها از مسؤولین سابق که به هر طریقی عملکردشان مورد تائید رأی‌دهندگان قرار نگرفته است، دعوت می‌شود و صداوسیما نیز برخلاف سایر جلسات مربوطه به‌صورت مبسوط به انعکاس آن می‌پردازد.
