شفافیت فضای کسب و کار

کارایی : یکی از اهداف اصلی طرح رتبه بندی صد شرکت برتر شفافیت فضای کسب و کار می‌باشد، منظور از آن چیست و آیا پس از 14 دوره از برگزاری این امر محقق شده است؟
درویش : منظور از شفافیت، روشن شدن عملکرد بنگاه‌های اقتصادی و اصولاً اطلاع رسانی وضعیت آن‌ها می‌باشد. قبل از اجرای این طرح در سازمان مدیریت صنعتی و اعلام لیست صد شرکت برتر، کسی از جایگاه و بزرگی شرکت‌ها اطلاعاتی نداشت. طبقه بندی صنایع تأثیرگذار و اولویت بندی آن‌ها نیز به همین شکل در دسترس نبود. خود این طرح از جنبه اطلاع رسانی به شفاف شدن این فضا کمک کرد.
از جنبه دیگر این شفافیت مورد نیاز ذی‌نفعان بنگاه‌های اقتصادی بود. به طوری که سهامداران، مدیران، کارکنان و سیاست‌گذاران اقتصادی کشور از این لیست بهره های مرتبط با خود را می‌برند. اینکه کدام گروه صنعتی قدرتمند و کدام‌ها ضعیف هستند، یکی از ابزارهای تحلیلی مورد نیاز سیاست‌گذاران اقتصادی و کسانی که به دنبال سرمایه گذاری هستند، می‌باشد.
اینکه این شفاف سازی چقدر موثر بوده، از نظر ما قابل قبول است. شرکت‌هایی که در بورس هستند ناگزیر به شفاف عمل کردن هستند. شرکت‌های دولتی نیز در عملکرد شفاف مشکلات کمی دارند. با یک نگاه تحلیلی و مرور فهرست‌های رتبه بندی در سال‌های مختلف می‌توان مشاهده کرد که حضور شرکت‌های خصوصی نیز در این طرح پررنگ شده است که این موضوع خود حاکی از موفقیت این طرح در شفاف سازی محیط کسب و کار است.

کارایی : حضور در این لیست چه مزایایی برای این شرکت‌ها داشته و چه تأثیری در روند حرکتی شرکت‌های برتر می‌تواند داشته باشد؟
درویش : کمکی که این لیست به شرکت‌ها می‌تواند بکند به نوعی اعتبار دهی است. چرا که این شرکت‌ها را به عنوان شرکت‌های برتر از لحاظ اندازه فروش به جامعه اقتصادی معرفی می‌کند. به معنی اینکه نام آن‌ها پررنگ‌تر می‌شود. شاید با این ویژگی آن‌ها بتوانند در مقابل رقبا سهم بیشتری از بازار داشته باشند. نیروهای متخصص بیشتر علاقمند به عضو در این مجموعه‌ها هستند. وزارت صنعت، معدن و تجارت نگاه ویژه ای به این طرح دارد و و در سیاست‌گذاری‌های خود از خروجی آن بهره می‌برد. اینکه مزیت نسبی در کدام صنعت وجود دارد، می‌تواند خروجی این لیست باشد.
محققین و پژوهشگران از اطلاعات این طرح استفاده می‌کنند. با توجه به خروجی این طرح که در کتاب‌هایی به زبان انگلیسی و فارسی تدوین می‌شوند و در اختیار مراجع مختلف قرار می‌گیرند، انگیزه های تبلیغاتی نیز برای شرکت‌ها وجود دارد. بسیاری از شرکت‌ها لوگوی IMI100 را در تبلیغات خود استفاده می‌کنند و هنگام حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی گواهینامه های دو زبانه را از ما درخواست می‌کنند. از نگاه دیگر مطالبات این شرکت‌ها در مجامع سیاست‌گذار و تصمیم گیر هم بیشتر می‌شود؛ و چون این فرآیند انتخاب همه سال تکرار می‌شود برای خود شرکت‌ها هم معیار مناسبی برای ارزیابی خودشان خواهد بود.
از سال گذشته ما 10 شرکت پیشرو را نیز انتخاب می‌کنیم. بدین منظور شرکت‌هایی که طی دوره چهار سال بیشترین رشد فروش و درآمد را داشته باشند، در لیست 10 شرکت پیشرو قرار می‌گیرند و به عنوان بخشی از شرکت‌هایی هستند که از ما تندیس IMI100 را دریافت می‌کنند.

کارایی : وضعیت بخش خصوصی و حضور آن‌ها در این طرح در 14 دوره گذشته به چه شکل بوده است و آیا آماری از روند حضور این شرکت‌ها در دست هست؟
درویش : آمار دقیق وجود ندارد و دلیل آن نیز مشخص است. به خاطر اینکه در تعریف خصوصی و دولتی بودن شرکت‌ها هنوز ابهام وجود دارد. بنا به تعریف سازمان‌هایی که بیش از 50 درصد سهام آن‌ها در دست دولت باشد، دولتی هستند و برعکس آن خصوصی. با این تعریف بیشتر شرکت‌ها خصوصی هستند ولی این موضوع که سهام مدیریتی آن‌ها بیشتر در دست کیست، تعریف خصوصی و دولتی بودن را تحت‌الشعاع قرارمی دهد. اما اینکه طی 14 سال گذشته روند حضور بخش خصوصی در این طرح چگونه بوده قطعاً صعودی بوده، مخصوصاً با توجه به اجرای اصل 44 قانون اساسی این حضور بسیار پررنگ‌تر شده است.

کارایی : آیا می‌پذیرید قرار دادن شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی در یک لیست با یک شاخص واضح مثل فروش خیلی درست نیست. چرا که بسیاری از شرکت‌های دولتی به منابع دولتی و نفتی دسترسی دارند در حالی که شرکت‌های خصوصی بیشتر به منابع شخصی سرمایه گذاران خود متکی‌اند؟
درویش : ما باید ببینیم این فهرست چه ماهیتی دارد و چه چیزهایی را نشان می‌دهد. این فهرست عمومی است. همان‌طوری که فرچون 500 یک فهرست عمومی تلقی می‌شود. انواع و اقسام شرکت‌ها با ماهیت تولیدی و خدماتی و ویژگی‌های مختلف می‌توانند در این لیست قرار بگیرند. وضعیت آن‌ها با هم مقایسه می‌شود، بدیهی است این شرکت‌ها چون در صنایع مختلف هستند به طور طبیعی و از جهات متعدد تفاوت هم دارند. ولی در این لیست ما دنبال همین مقایسه‌ها و تفاوت‌ها هستیم. در یک رشته صنعتی قیمت گذاری مهم است، در دیگری تعرفه گمرکی، نتایج سیاست‌های اتخاذ شده منجر به تقویت یک صنعت و مشکلات در دیگری شده است. مثلاً از روی همین فهرست ما خیلی راحت پی می‌بریم که در صنعت نساجی واحد قدرتمندی نداریم که حتی جزو چهارصد شرکت برتر ایران باشد. چرا که ما در دوره آخر چهارصد شرکت برتر ایران را فهرست بندی کردیم. یا به طور مثال صنعت خودرو و بانکداری با حمایت‌های خاص رشد کرده‌اند. به طور خلاصه فهرست IMI100 رتبه بندی خاص با ویژگی‌های خاص است. ولی همین مقایسه شرکت‌های خصوصی و دولتی در کنار هم می‌تواند خیلی خروجی‌ها و مفاهیم داشته باشد. البته برای اینکه از لحاظ اندازه شرکت‌ها مقایسه درستی باهم داشته باشند، رقم فروش 40 میلیارد تومان مشخص شده که هر شرکتی هم نتواند در این لیست قرار بگیرد؛ لذا فروش و درآمد مهم‌ترین شاخص برای ورود به این طرح است. شاخص‌های این طرح برای انتخاب مجموعه‌ها کمی است. پس بر مبنای قضاوت یک ارزیاب بدست نمی‌آیند و چون کمی هستند، حرف و حدیث هم در موردش کم است.

کارایی : چرا این طرح را در شکل منطقه ای طرح کردید و IMIAZAR100 چگونه شکل گرفت؟
درویش : با همین الگوی جهانی و کشوری بحث منطقه ای شدن برای ارزیابی واحدهای صنعتی مناطق مختلف کشور هم مطرح شد. طبق معمول هم آذربایجانی‌ها پیشگام بودند و IMIAZAR100 را جهت اجرا در منطقه شمال‌غرب کشور با شاخص فروش و درآمد حداقل چهل میلیارد ریال مطرح کردند. آن‌ها با این هدف که شرکت موفق تعریفش چیست و وضعیت استان بدون حضور این صد شرکت برتر چگونه خواهد بود، این طرح را می‌خواهند اجرا کنند. اینکه مزیت‌های نسبی در کدام صنعت است، نقش و جایگاه صنعت منطقه در سطح ملی به چه صورت است و سیاست‌گذاران باید به چه صنایعی بیشتر توجه کنند اهداف اجرایی این طرح در منطقه بوده است.

کارایی : به عنوان پرسش پایانی چه گروه‌هایی از این طرح سود خواهند برد؟ تا کنون استقبال بنگاه های اقتصادی از IMIAZAR100 چگونه بوده است؟
درویش :این طرح همانند تمام طرح‌های مشابه از جمله فورچون 500 سه ذی‌نفع عمده دارد: بنگاه‌های اقتصادی، عموم مردم و نهادهای حاکمیتی. اینکه از انجام این طرح چه منافعی به این ذی‌نفعان خواهد رسید سئوالی است که تلاش نمایندگی‌های سازمان مدیریت صنعتی در منطقه آذربایجان در گذر زمان به آن پاسخ خواهد داد. به هر حال در ارتباط با این طرح تاکنون 100 شرکت اطلاعات مالی خود را در اختیار سازمان مدیریت صنعتی در تبریز گذاشته‌اند این نشان می‌دهد که استقبال خوبی از این طرح شده است و امیدوارم این استقبال با توجه به جایگاه صنایع در سطح منطقه آذربایجان روز به روز بیشتر شود.