اقتصاد ترکیه و بخش خصوصی در حال رشد

اقتصاد ترکیه ترکیبی از صنایع بومی و مدرن است که روز به روز بر دامنه اش افزوده می شود. بخش خصوصی در اقتصاد این کشور قوی و به سرعت در حال رشد است و نقش های مهمی در بانکداری ، حمل ونقل و ارتباطات بازی می کند.
ترکیه با ۷۴ میلیون نفر جمعیت یکی از پرجمعیت ترین کشورهای منطقه است ، ششمین اقتصاد برتر اتحادیه اروپاست و طی ۸ سال گذشته ، بالغ بر ۹۴ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است.
اقتصاد پویای ترکیه ترکیب پیچیده ای از صنعت و تجارت مدرن ، در کنار بخش کشاورزی سنتی است و همان طور که گرچه هنوز دولت نقش اصلی و عمده ای را در مدیریت صنعت ، بانک داری ، حمل ونقل و ارتباطات ایفا می کند ، اما بخش خصوصی وارثان امپراتوری عثمانی ، قدرتی روزافزون دارد و رشد و تاثیرگذاری مداوم را تجربه می کند.
بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه ( TÜİK ) ، اقتصاد این کشور با رشد 1/5 درصدی در سه ماهه دوم سال 2017 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ، بیش از کشورهای اتحادیه اروپا رشد داشته است. با توجه به این که اقتصاد 28 کشور عضو اتحادیه اروپا در سه ماه دوم سال قبل میلادی ، 4/2 درصد رشد کرده ، اقتصاد ترکیه در همین دوره در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ، رشد بیش از دو برابر متوسط رشد اقتصادی اتحادیه اروپا داشته است.

متوسط رشد واقعی اقتصادی در کشورهای OECD طی دوره 16-2014
بر اساس داده های مراکز آمار ترکیه و اروپا ، رشد اقتصادی 5 درصدی در سه ماه اول 2017 ، در سه ماهه دوم سال نیز ادامه داشته و به 1/5 درصد رسیده است. این در حالی است که کشورهای حوزه اتحادیه اروپا در سه ماه اول سال قبل رشد 1/2 درصدی و در سه ماهه دوم رشد 4/2 درصدی را تجربه کرده اند. رشد بالا و حفظ روند آن سبب شد ترکیه عنوان چهارمین کشور دارای سریع ترین رشد در اروپا را به خود اختصاص دهد.

روند تحولات اقتصادی – سیاسی در کشور ترکیه
طی سده گذشته ترکیه سه دوره تاریخی را جهت گذار به شرایط کنونی طی کرده که این دوره ها بر روند توسعه اقتصادی این کشور اثرگذار بوده است.

الف) دوره نفوذ احزاب چپ – میانه
این دوران با شکل گیری حزب « جمهوری خواه خلق » در پی روی کار آمدن مصطفی کمال پاشا ( آتاتورک ) ، قهرمان جنگ با انگلیس در 1916 شروع می شود. او پایه گذار جامعه ای سکولار با نگرش چپ اقتصادی شد ، هر چند روسیه را که برای انقلاب سوسیالیستی 1917 آماده می شد ، دشمن ترکیه می دانست. این حزب ، کشور ترکیه را تا اوایل دهه 1980 اداره و نفوذ خود در آن کشور را تا 1995 – البته در سطحی ضعیف تر – حفظ کرد. هنوز این حزب 21 درصد کرسی های مجلس را در اختیار دارد، هرچند نگرش آن در طول زمان و تحت تأثیر تحولات بین المللی تغییر کرده است.

ب) دوره نفوذ احزاب راست – میانه
راست روی در سیاست و اقتصاد ترکیه با روی کار آمدن حزب « مام میهن » توسط تورگوت اوزال در 1983 شروع شد. در این دوره ضمن ادامه اعتقاد به سکولاریزم ، اقتصاد ترکیه از نگرش چپ فاصله گرفت و با روند جهانی شدن همراه و در نتیجه تغییر جهت جدی در اقتصاد پایه گذاری شد ؛ مکانیزم اقتصاد بازار در کشور حکم فرما شد و موجبات تحولاتی شگرف را ترکیه فراهم آورد. بخشی از این تحولات در جهت بهره برداری هوشیارانه این کشور از امکان گسترش مبادلات با ایران ( که تحت تأثیر شرایط جنگ تحمیلی با عراق بود ) سازمان یافت و ترکیه از این فرصت بیشترین استفاده را برد.

ج) دوران حزب اسلامی عدالت و توسعه
سومین دوره تاریخی در روند تحولات ترکیه متعلق به دوره ای است که رویکرد اسلامی در آن کشور شکل رسمی پیدا کرد. با ظهور احزاب « رفاه » ، « فضیلت » و درنهایت « عدالت و توسعه » ، اداره کشور از سال 2002 رسماً در دست اسلام گرایان قرار گرفت. به عبارت دیگر ضمن حفظ اصول کلی سکولاریزم سنتی ترکیه ( که از 1923 تا کنون ادامه دارد ) و پیروی از اصول اقتصاد آزاد که در دهه 1980 پایه گذاری شد ، گرایش های مذهبی مردم به صحنه سیاسی و اقتصادی جامعه نفوذ کرد و نظامی را به وجود آورد که ترکیبی است از سکولاریزم ، آزادی اقتصادی و حفظ رویکرد اسلامی.

نقش صنایع در اقتصاد ترکیه
بخش صنعت 19 درصد اشتغال ، 29 درصد تولید ناخالص داخلی و 94 درصد صادرات ترکیه را به خود اختصاص می دهد. بزرگ ترین صنعت کشور ترکیه ، صنعت نساجی است که 3/16 درصد از کل تولیدات صنعتی این کشور را شامل می شود. پالایش نفت با سهم 5/14 درصد ، صنایع غذایی با 6/10 درصد ، صنایع شیمیایی با 3/10 درصد ، ذوب آهن و فولاد با 9/8 درصد، صنعت خودرو 3/6 درصد و تولید ماشین آلات با 8/5 درصد در مکان های بعدی قرار دارند.
صادرات محصولات کشور ترکیه به ترتیب سهم در صادرات عبارتند از : نساجی 19 درصد ، خودروسازی 18 درصد ، ذوب آهن و فولاد 13 درصد ، لوازم منزل 10 درصد ، داروسازی 9 درصد و تولید ماشین آلات 7 درصد.
همچنین ترکیه در صنعت الکترونیک نیز دارای رتبه خیلی خوبی است. به ویژه « شرکت وستل » که بزرگ ترین تولیدکننده تلویزیون در اروپا محسوب می شود ، یک چهارم تلویزیون های خریداری شده توسط اروپاییان را تامین می کند. این شرکت و « بکو » حدود نیمی از بازار تولیدات تلویزیون در اروپا را به خود اختصاص داده اند.

صنعت گردشگری در ترکیه
طبق آمار سازمان TUI در آلمان 11 هتل از برترین هتل های دنیا ( از میان 100 هتل برتر ) در ترکیه واقع است و صنعت گردشگری به یکی از مهم ترین قطب های اقتصادی تبدیل شده است. طبق آمار رسمی ، طی سال های اخیر بیش از 27 میلیون نفر توریست سالیانه به این کشور سفر می کنند که نتیجه آن درآمدی بیشتر از 5/18 میلیارد دلار برای این کشور بوده است.

رشد اتاق های بازرگانی در ترکیه
به طور کلی بخش خصوصی توسط اتاق های بازرگانی و صنایع در سراسر جهان شناخته می شود. در اقتصاد ترکیه ، « اتاق صنایع استانبول » (Istanbul Chamber  of Industry: ISO ) بسیار فعال است و نقش مهمی در توسعه بخش خصوصی در این کشور دارد. همچنین « انجمن صنعت گران و تجار ترکیه » ( TUSIAD ) نیز در ارائه داده ها و انتقال آن به سیاست گذاران نقش مهمی دارد.
« شرکت توسعه زیرساختار و خدمات گمرک و توریستی ترکیه » موسوم به GTI به عنوان یک شرکت سهامی با مشارکت اتحادیه اتاق های بازرگانی و بورس کالای ترکیه ( ۱۳۷ اتاق و بورس کالا ) در سال ۲۰۰۵ میلادی تاسیس شد. هدف این موسسه کارآمد ، تجهیز و تسریع فرآیند امور گمرکی در دروازه های مرزی کشور ، تجهیز و تسریع در مراحل مختلف گمرکی و به کارگیری استانداردهای بین المللی است. این شرکت محصول خلاقیت بخش خصوصی ترکیه است و اولین شرکتی است که در مدل سازی دروازه های مرزی زمینی ، شهرتی جهانی دارد.
این شرکت ، امروز امور گمرکی و گردشگری را برای حدود پنج میلیون وسیله نقلیه و ۱۳ میلیون مسافر به طور سالانه سامان دهی کرده که سودآوری قابل ملاحظه ای داشته است. در عین حال ، سرمایه گذاری برای رسیدن به هدف های از پیش تعیین شده را می توان از دلایل موفقیت شرکت مزبور دانست. درمجموع حدود ۲۸۰ میلیون دلار تا امروز در گمرکات مختلف و در مرز ها هزینه شده است.

تربیت نیروی انسانی متخصص
« مؤسسه آموزش و پژوهش و دانشگاه فنی و اقتصادی » وابسته به « فدراسیون اتاق های بازرگانی و بورس های کالایی ترکیه » در سال ۲۰۰۳ با هدف جلوگیری از فرار مغزها ایجاد شده است. این دانشگاه در سال ۲۰۰۴ شروع به ثبت نام دانشجو می کند. شش دانشکده و دو موسسه دارد و مجموعاً حدود شش هزار دانشجو جذب کرده است. در دانشکده فنی و مهندسی رشته هایی هم چون کامپیو تر ، الکترونیک ، نانوتکنولوژی و علوم دریایی تدریس می شود.
دانشکده اقتصاد و علوم اداری این دانشگاه در واقع از دپارتمان های مدیریت بازرگانی و اقتصاد و دپارتمان کارآفرینی بین الملل و روابط بین الملل و علوم سیاسی تشکیل شده است. این دانشکده از کشورهای مختلف دانشجو می پذیرد. دانشجویان خارجی ، هم زبان ترکیه را فرا می گیرند ، و هم با قوانین آن کشور آشنا می شوند. در آینده رابطه بین فعالان اقتصادی و بازرگانان و صنعتگران کشوری که در آن حضور پیدا می کنند ، به زبان ترکیه خواهد بود. در دانشکده علوم و ادبیات ، در رشته های زبان و ادبیات انگلیسی ، تاریخ و ریاضیات و زبان و ادبیات ترکی و روان شناسی ، دانشجو می پذیرند. در دانشکده هنرهای زیبا در بخش طراحی صنعتی طراحی ارتباطات بصری و طراحی محیط و معماری داخلی و در هنر و طراحی و معماری هم جذب دانشجو انجام می شود.
در دانشگاه وابسته به فدراسیون اتاق های بازرگانی ترکیه ، پنجاه درصد هزینه دانشجویان را این فدراسیون می پردازد و شرکت هایی هستند که دانشجویان را بورسیه می کنند. تقریباً همه کسانی که به این دانشگاه می آیند ، بعد از فارغ التحصیلی و قبل از اتمام دوره ، کار مشخصی دارند. دانشجو در طول دوره ، به کارخانه ها و شرکت های متعدد می رود و سه ماه از سال یا یک ترم از سه ترم تحصیلی یک سال را باید در کارگاه ها و کارخانه ها ، آموزش ببیند. این رویه باعث می شود که دانشجو ، همزمان تئوری و کار عملی را با هم یاد بگیرد. ۱۴ تا ۱۶ نفر از صد نفر اول کنکور ترکیه ، جذب این دانشگاه، می شوند و معمولاً بسیاری از دانشجویان علاقه دارند به این دانشگاه بیایند. چون هم کارایی بهتری دارد و هم در آینده اطمینان بهتری برای ورود به بازار کار دارند.

دلایل توسعه بخش خصوصی
« محسن جلال پور » ، رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران ، دلایل اصلی رشد بخش خصوصی در ترکیه را در نکات زیر خلاصه می کند :
• روحیه ناظر بر منافع ملی در اتاق
• غلبه جو توسعه گرایی
• بخش خصوصی تشکل گرا
• نظام تشکلی بسیار منظم
• شایسته سالاری درجذب و حفظ نیروی انسانی اتاق
• تصمیم گیری بر اساس پشتوانه های علمی کار شده و مکتوب
• عمل گرایی و نتیجه محور بودن اتاق
• اولویت بخشی به توسعه بخش خصوصی در هر تصمیم گیری
• فراگیر بودن عضویت در اتاق
• کارایی بسیار بالای نظام نظرسنجی ، ارزیابی و پایش
• تعامل بی بدیل با دولت و قوای سه گانه
• عدم طرح مشکل بدون ارائه راهکار
• اهمیت دادن فراوان به مکان و تجهیزات لازم در اتاق های زیرمجموعه
• استفاده کامل از تجربه جهانی
• ممنوعیت جدی ورود در مسائل سیاسی و جناحی
• احساس مسئولیت کامل و عملی در مسئولیت های اجتماعی
• اهمیت فوق العاده مساله آموزش
• حضور پررنگ در اجلاس ، نمایشگاه ها ، همایش های منطقه ای و بین المللی
• اهتمام جدی در تعریف پروژه های اقتصادی از مرحله بررسی و آماده کردن طرح توجیهی تا جلب سرمایه گذار، نظارت بر اجرایی پروژه و رفع موانع احتمالی