عضو هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
کارایی : سوال اولم در رابطه با عنوانی است که تبریز را به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» معرفی می کند و به شهر تبریز داده شده است اگر ممکن است در رابطه با احراز این عنوان توضیح دهید و اینکه مراحل کار و نهادهای مرتبط با این فرایند کدام ها بوده اند؟
وندشعاری : ببینید شواری جهانی صنایع دستی وقتی می خواهد شهری را به عنوان شهر خاصی مطرح کند، فاکتورهای متفاوتی در نظر می گیرد مثلاً سرمایه انسانی، سرمایه دانشگاهی و افق آینده. شورای جهانی صنایع دستی چندین بازدید از تبریز داشت و بازار فرش تبریز را مورد بازبینی قرار داده بود و سرمایه انسانی موجود در بازار فرش تبریز را نیز مشاهده کرده بود. از طرفی هم طی بازدید اولی که در اوایل تابستان ٩۴ از دانشکده فرش صورت گرفت، جنبه های علمی حوزه فرش در حوزه های طراحی، رنگرزی، بافت و مرمت و افق لازم علمی و روال سنتی که در بازار وجود دارد و در دانشگاه نیز به شکل علمی ادامه داشت را نیز از نزدیک مشاهده کردند این بازدیدها سبب شد که شورای جهانی صنایع دستی به این جمع بندی برسد که تبریز لایق احراز عنوان «شهر بافت فرش» است. تبریز جریان ساز فرش دنیا بوده است. به این شکل نیست که بگوییم فقط در چند دهه اخیر جریان ساز بوده بلکه اگر تاریخ فرش ایران را به نوعی بررسی کنیم، تولید کننده های حوزه فرش در تبریز بسیار فعال بوده اند و از دوره های مختلف تاریخی فرش های بسیار بسیار نفیسی از موزه های معروف دنیا از منطقه تبریز و آذربایجان وجود دارد. بخش عظیمی از تجارت فرش در دوران قاجار توسط تجار تبریزی اتفاق می افتد و به علت نزدیکی با ترکیه و ترابوزان در این مسیر قرار می گیرد و کار تجاری فرش هم در اینجا رونق می گیرد، هم تولید و هم تجاری سازی صورت می گیرد در این شهر همچنین سرمایه انسانی در حوزه فرش به صورت مشخص وجود دارد هم در حوزه طراحی، هم در حوزه رنگرزی، هم در حوزه مرمت و هم در حوزه بافت. تبریز در این زمینه جز شهرهایی است که فکر نکنم مشابه این شهر در هیچ کجای دنیا و حتی در ایران هم وجود داشته باشد افق عالی آینده ای که باید در بازار سنتی دیده بشود مشخصاً بر عهده دانشگاه است. زمانی که مسئولین سازمان جهانی صنایع دستی، دانشکده فرش و کارگاه های بسیار مجهز آن را و همچنین دانشجویانی که اینجا آموزش می بینند را دیدند و با در نظر گرفتن سابقه تاریخی، سرمایه انسانی بازار و افق عالی دانشگاهی به این جمع بندی رسیدند که شاید نتوان در دنیا جای دیگری را غیر از تبریز برای اعطای این عنوان یافت.
کارایی : این عنوانی است که به صورت مادام العمر به یک شهر داده می شود و یا اینکه برای مدت مشخصی است ؟
وندشعاری : فکر میکنم که این عناوین به صورت یک ساله و مدت دار به شهرها اعطاء می شوند است ولی بعد، هر سال ارزیابی می شوند که این عنوان تمدید بشود یا اینکه شهر دیگری جایگزین آن گردد و به صورت مشخص برای اولین بار «شهر جهانی بافت» شهر تبریز است و این عنوان هم جدید است و برای هیچ کجا و هیچ شهر دیگری اطلاق نشده است.
کارایی : لطفاً کمی از ویژگی های فرش تبریز بفرمایید؛ اینکه چه چیزی فرش تبریز را از دیگر فرش ها متمایز می کند؟
وندشعاری : ببینید شهر تبریز شهری است که در حوزه فرش پیشرو است سرمایه انسانی که در تبریز وجود دارد در هیچ کجای ایران چنین تنوعی نیست. شما در حوزه طراحی می بینید که در طرح های تبریز، هم طرح های کلاسیک و هم طرحهای جدید و خیلی به روز وجود دارد و در رنگ بندی هم رنگهای بسیار محدود و کم وجود دارد و هم در بعضی فرشها تنوع رنگ ها بسیار بسیار بالاست. در حوزه بافت می بینیم که بافندگان تبریز توانمندی های زیادی در حوزه بافت دارند و تنوع گره هایی که استفاده می کنند همانند بقیه جاها نیست و یا در حوزه مرمت همین ویژگی ها را می بینیم. توانمندی اساتید نیز قابل توجه است و در حوزه مهارت های رنگرزی نیز ما قابلیت های فراوانی داریم، رنگ رزی که در حوزه تبریز وجود دارد می تواند از ده رنگ تا دویست رنگ را رنگرزی انجام بدهد. اینها توانمندی هایی هستند که فرش تبریز را یک سر و گردن بالاتر از بقیه شهرها نشان می دهند و این تنوع و همچنین پیشرو بودن طرح و نقش تبریز از این موارد هم ناشی می شود و می توان گفت سرمایه انسانی مهمترین فاکتوری است که تاثیر مستقیم بر حوزه فرش دارد. همچنین تنوع بالا، کیفیت بالا و مهارت های بسیار بالا در این حوزه دست به دست هم داده اند.
کارایی : پس نمی توان نقشه های خاصی را به تبریز اطلاق کرد ؟ آیا فرش تبریز نقشه های منحصر به فرد خود را دارد ؟
وندشعاری : نقشه های تبریز عمدتاً دارای تنوع رنگی بالایی هستند هم در طرح های هندسی که تولید می شود به شکل روستایی و هم به شکل شهری که نقشه های شهری تبریز دارای تنوع رنگ بسیار بالایی هستند و در فرش های معمولی بین چهل تا شصت رنگ ممکن است بوده باشد و در تابلو فرش که تعداد رنگ ها بیشتر می شود و تا دویست رنگ هم امکان پذیر است
کارایی : آیا برای فرش تبریز مکتبی داریم؟ مثلاً تحت عنوان مکتب فرش تبریز؟
وندشعاری : عمدتاً مکتب ها را به عنوان مکاتب هنری می شناسیم به طور مثال وقتی میگوییم مکتب هنری اول تبریز در دوره ایلخانی است مکتب دوم در دوره صفوی است و به صورت کلی می توان عنوان کرد اما برای فرش استفاده از چنین اصطلاحاتی ممکن نیست.
کارایی : تفاوت و نقطه تمایز فرش تبریز با فرش اصفهان در چیست؟
وندشعاری : فرش اصفهان ساختارمند و کلاسیک است و بر مبنای طرح های سنتی است. استفاده از شاخه های اسلیمی در آن زیاد است ولی در حوزه تبریز هم از طرح های اسلیمی، خطایی، شکسته وجود دارد و هم طرح های گردان و گلستانی. همه این ها در حوزه تبریز وجود دارد و تنوع طرح های تبریز خیلی بالاست
کارایی : سوال بعدی این است که چه تشکل هایی برای فرش تبریز وجود دارد و تا چه میزان از لحاظ صنفی و هنری بر روی هنر و صنعت فرش کار شده است؟
وندشعاری : تشکلهای صنفی عمدتاً در حوزه اشتغال زایی هستند و با حوزه های اتحادیه های فرش ارتباط دارند همچون اتحادیه های مربوط به بافندگان که عمدتاً در حوزه تجاری هستند. در حوزه هنری انجمن طراحان قالی است که در این زمینه کار می کند که فعال هستند و آقای نامی رئیس انجمن طراحان است که اخیراً دوباره ابقا شده است
کارایی : این عنوان شهر جهانی فرش چه مقدار می تواند در معیشت مردم و یا اقتصاد تاثیر داشته باشد؟
وندشعاری : اگر واقع بین باشیم صرف اطلاق یک عنوان و لقب برای رونق گرفتن حوزه فرش کافی نیست و فاکتورهای زیادی وجود دارد که این چرخه به حرکت دربیاید به عنوان مثال حصول به توافق هسته ای و رفع بخشی از تحریم ها پیمان سپاری ارزی را امکان پذیر می کند و همین که روش های تجاری و امکان تجارت راحت تر شود صادرات سهل تر می شود در میزان صادرات تاثیرگذار خواهد بود و هرچقدر فرش تبریز در بازار جهانی عرضه بهتری داشته باشد و حجم فروش بیشتری داشته باشد مشخصاً چرخه حوزه تولید بهتر و بیشتر خواهد بود و همین تاثیر مستقیم بر معیشت مردم هم خواهد گذاشت.
کارایی : شما نقش هنرمندان این شهر در حوزه فرش را چقدر می دانید؟ احتمالاً نقش آنها خیلی بارز است.
وندشعاری : واقعیت این است که فرش همانند باقی صنایع دستی نیست فرایند تولید فرش مجموعه ای از هنرمندان را برای خودش دارد به طور مثال بافنده بدون طراح نمی تواند طرح خاصی را ایجاد کند اگر پشم یا ، ابریشم فرش رنگرزی نشود. نمی تواند کاری از پیش ببرد اما این «شهر جهانی بافت» مجموعه ای از عناصر تولیدکنندگان حوزه فرش را درون خود دارد که همگی این ها زنجیره وار به همدیگر وصل هستند به طریقی که اگر یکی از این حوزه نتواند خوب کار کند این فرش به مرحله ظهور نخواهد رسید به همین دلیل علی رغم اینکه بافندگان بسیار مهم هستند، ولی طراح، رنگرز و سایر مراحل تکمیلی فرش همه دست به دست هم می دهند که اثر نهایی به نام فرش تبریز خلق بشود.
کارایی : نقش بازار فرش و فرش فروشان چیست و کجاست؟ و می خواهم بدانم که این بازار است که سلیقه را ایجاد می کند و یا صرف تولیدات فرش به تنهایی بازار فروش را تامین و جذب می کند؟
وندشعاری : بازار سهم عمده ای در تجاری سازی فرش تولیدی داشته است اگر فرشی تولید بشود که به فروش نرسد نمی تواند جایگاه خود را پیدا کند. در فرش ایران، سلیقه یابی هیچوقت اتفاق نیفتاده است سه عاملی که در رابطه با دلیل انتخاب شهر تبریز برای این عنوان گفتم، همان هایی بود چیزی که خانم غدا هیجاوی، رئیس شورای جهانی صنایع دستی عنوان کرد سابقه تاریخی، سرمایه انسانی و وجود دانشکده فرش. جالب بود که وقتی این خانم روز بعد با تهران تایمز مصاحبه کرده بود دقیقاً عنوان کرد که مهم ترین دلیل انتخابم دانشکده فرش تبریز بوده است چون امید به حفظ این هنر و صنعت سنتی در دانشکده فرش وجود دارد. ممکن است که بازار پس از مدتی این سیستم آموزش استاد شاگردی را منتفی کند اما در حوزه دانشگاه دید علمی، دید پایدار و افق علمی آینده فرش، دیده می شود. بازار هم به عنوان زیرمجموعه ای از سرمایه انسانی دیده می شود و اگر نباشد این روند تولید تا فروش به هم می خورد ولی در نهایت این سه فاکتور مهمترین دلیل های اصلی انتخاب تبریز به عنوان پایتخت جهانی بافت فرش بودند
کارایی : در اینجا جا دارد که از شما بخواهم از دانشکده فرش و فعالیت ها و کارهایی که در آن در این راستا و حوزه انجام می پذیرد بفرمایید.
وندشعاری : نزدیک بیست سال است که رشته فرش در تبریز وجود دارد و از سال ١٣٧٨ هم دانشگاه هنر اسلامی تبریز و سپس به طور همزمان دانشکده فرش ایجاد شد الان در گرایش طراحی در مقطع کارشناسی و در سه گرایش در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو داریم و نزدیک به دویست نفر دانشجو مشغول به تحصیل هستند. دغدغه ها و حوزه هایی که دانشگاه در آن بحث می کند از جمله بحث و آسیب شناسی روال سنتی حاکم بر بازار و بهینه سازی روابط بین بازار و مصرف کننده است و حاکم نمودن و دید علمی در این عرصه است تفاوتی که دانشجویی که به عنوان طراح در دانشگاه آموزش می بیند با کسی که در بیرون با سیستم استاد شاگردی تربیت پیدا می کند در اینجاست.
