ساختمان های لرزان بدون مهندس

یکی از عواملی که خسارت زلزله اخیر را به بیشترین حد رساند، عدم رعایت قوانین ساخت و ساز در منطقه، علی الخصوص خانه های روستایی بود. ترکیبی از شهرداری ها، بنیاد مسکن و نطام مهندسی ساختمان به امر ساخت و ساز در استان نظارت دارند. شاید به جرات بتوان گفت نظام مهندسی ساختمان کارشناسی ترین بخش در امر ساخت و ساز های مهندسی است. ایرج شهین باهر ریاست این نظام را در استان برعهده دارد. او معتقد است ساختمان را باید مجری ذی صلاح بسازد و این باید تبدیل به فرهنگ شود که ساختمان را باید یک مهندس صاحب صلاحیت بسازد. او معتقد است مشکل صنعت ساختمان از جایی شروع می شود که تهیه کننده، هم بازیگر، هم کارگردان و هم فیلمبردار است. چرا که سرمایه گذاری را هر کسی می تواند انجام دهد، ولی ساخت باید به صورت تخصصی انجام شود.
به نظر رئیس سابق نظام مهندسی ساختمان، هیچ صنفی مانند ساختمان در ایران وجود ندارد. چرا که همه می خواهند ساختمان بسازند و هیچ محدودیتی وجود ندارد. قانون هم بخواهد آنها را محدود کند، با نظام مهندسی همراهی نخواهد شد.
از سال 1374 آئین نامه و یابه عبارت بهتر قانون2008 که برای حفاظت از ساختمان در برابر زلزله در کشور وضع شده و تاحدود زیادی با همکاری شهرداری و نظام اجرای آن پیگیری می شود. با توجه به زلزله خیز بودن منطقه آذربایجان، اعمال این قانون اهمیت بیشتری داشته و با مناطق دیگری که بر روی خط گسل نیستند، ضرائب متفاوتی دارد. بطوریکه ضخامت ستون ها، تیرها و… در منطقه آذربایجان نسبت به منطقه گیلان متفاوت است. اعطای مجوز و نظارت بر آن در بحث زیر شش طبقه به عهده شهرداری ها و در شش طبقه و به بالا از طریق نظام صنفی مهندسین ساختمان انجام می شود. ازدید ایرج شهین باهر اجرایی شدن قانون مهمترین موضوع در عرصه زلزله است، چرا که زلزله مثل باران سالی چند بار نمی آید و مانند بسیاری از حوادث طبیعی قابل پیش بینی نیست.
متاسفانه فرهنگ بدی که وجود دارد این است که مردم از سیستم های نظارتی دل خوشی ندارند و علاقه ای برای همکاری با این سیستم ها ندارند. میان عوام این فرهنگ جا افتاده که منهدسین گیر می دهند و باید راهکاری برای فرار از آن پیدا کرد. بر اساس همین دیدگاه مردم برای خرید و فروش مسکن در بنگاه های معاملاتی هزینه می کنند ولی برای بحث مهندسی و نظارتی رغبتی برای هزینه کرد ندارند. چراکه در بنگاه معاملاتی بلافاصله خروجی را مشاهده می کنیم، ولی در نظام مهندسی این خروجی به زودی قابل مشاهده نیست. چرا که مصالح غیر استاندارد ارزان در یک ساختمان جمع می شود و سالها بعد با اولین لرزش حاصل از زلزله ساکنین آنرا دچار مشکل می کند. بیشترین سود از ساخت و ساز وسیله را توجیه کرده و باعث می شود فراموش کنیم که شاید یکی از خود ما ساکن این ساختمان خواهد بود.
رئیس سابق نظام مهندسی ساختمان معتقد است با زلزله ای به این شدت که در آذربایجان اتفاق افتاد، اصولاً ما نباید هموطنان خود را از دست می دادیم، چراکه شاهد این ماجرا کشور ژاپن است که ماهیانه بطور میانگین شاهد 2تا3 زلزله با این شدت است. دلیل این اتفاق عدم رعایت قوانین ساخت و ساز در شهرها و علی الخصوص روستاهای کشور است. سلامت ساختمانهایی که حداقل 50درصد مقررات را رعایت کرده بودند، نکته مهم قابل اشاره در زلزله آذربایجان بود.
از مهمترین عواقب زلزله، مشکلات روانی و اجتماعی پس از آن است که تا سالها بر بخش زلزله زده سایه می افکند، ما همیشه فکر می کنیم که این واقعه فقط برای همسایه رخ می دهد. یکسال پیش زلزله وان ترکیه اتفاق افتاد و مشکلات ناشی از آنرا برای این کشور همسایه که در چند کیلومتری آذربایجانشرقی قراردارد، دیدیم. عدم استفاده از این تجربه های دردناک، مشکلات دردناک تری را می تواند برای ما ایجاد کند. ایرج شهین باهر معتقد است مدیریت بحران، مدیریت پس از بحران نیست و باید طوری عمل شود که با بحران مواجه نشویم.
وی معتقد است ما به صورت تشکیلاتی در مدیریت بحران دچار ضعف های عمده هستیم. برای مقایسه کافی است امکاناتی که در کمترین زمان در وان ترکیه فراهم شده بود را با امکانات خود مقایسه کنیم. یا برای مثال به داستان ساختمان بدون سرنشینی که سال گذشته در تبریز فرو ریخت اشاره کنیم که از 20ایستگاه آتش نشانی شهر 5ایستگاه درگیر این اتفاق بودند، حال شما ببنید اگر در این شهر 5 خانه دچار مشکل شوند، ما دچار بحران در مدیریت بحران می شویم.
وی به یک نکته قابل توجه در داستان اتفاق اخیر اشاره می کند که مهندسان ساختمان هنگام زلزله ساختمانهای خود را ترک نکردند و درحالیکه مردم آواره خیابانها بودند، آنها با خیال راحت شب را به صبح رساندند و شاید این تلنگر کوچکی می تواند برای رعایت قوانین و مقررات ساختمان باشد.
رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان با اشاره به اینکه در مدت یک ماه پس از زلزله ورزقان، ما 30درصد خانه های این شهر را که برای ساخت اقدام نمودند، توانستیم نقشه بدهیم می گوید، جایی که از ما خدمات نخواهند که نمی توانیم به زور خدمات ارائه کنیم. این کار را قبل از این هم می توانستیم انجام بدهیم یعنی با پتانسیل 17000مهندس متخصص در استان این سازمان توان اجرایی و نظارتی لازم را به شرط درخواست دارد. در این شهر صدها تخلف روی می دهد که 80درصد آنها توسط مهندسین ما گزارش می شود، ولی دیگر ابزاری دست ما نیست که بتوانیم کار دیگری انجام بدهیم. اتفاق زلزله ناخوشایند است، این فرصتی بود که بگوییم زلزله مال همسایه نیست و می تواند برای ما نیز اتفاق بیافتد، الان ساخت و ساز مناطق شهری با نظارت سازمان انجام می شود، چرا که حقانیت مقررات ساخت و ساز ساختمانها ثابت شده است.
ایرج شهین باهر در پایان در مورد زلزله آذربایجان و وضعیت امدادرسانی معتقد است، دولت به سمت اسکان دائم حرکت کرد و از اسکان موقت نیز ماند. خیلی بهتر بود که ابتدا به صورت کامل اسکان موقت انجام می شد و پس از آن با توجه به اینکه ما در بعضی روستاها مشکل رانش زمین و بحثهای ژئوتکنیکی داشتیم، اسکان دائمی در اولویت قرار می گرفت. البته از این نکته نیز نباید غافل شد که روستائیان علاقه داشتند در همان محل قبلی ساخت و ساز انجام شود. رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان می گوید در مجموع با توجه به زلزله های اردبیل و بم خدمات رسانی بهتری انجام شد. باید این واقعیت را قبول کرد ما در بحران و مدیریت آن مشکل داریم. تشکیلات مدیریت بحران ما ضعیف و دارای امکانات کم است.