سرمقاله- بازیابی نقش و اهمیت استان آذربایجان شرقی در کشور

استان آذربایجان شرقی به دلیل موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های صنعتی و تجاری مناسب و برخورداری از نیروی انسانی کارآفرین همواره به عنوان یکی از استان های پیشرو در اقتصاد کشور مطرح بوده است. وجود خطوط ارتباطی با اروپا، منطقه قفقاز و ترکیه، واقع شدن در کریدورهای بین‌المللی حمل و نقل و فعالیت‌های صد ساله اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تبریز به همراه تأسیس نخستین واحدهای بزرگ صنعتی کشور نظیر ماشین سازی تبریز، تراکتورسازی ایران، ایدم، هاکسیران و درمن دیزل از عوامل رشد و شکوفایی صنعتی و تجاری استان بوده است. راه اندازی اولین کارخانه نخ‌ریسی بزرگ کشور در تبریز در سال 1288 و 5 واحد بزرگ صنعتی از 8 واحد بزرگ صنعتی کشور در طول سال‌های 1304 – 1297 سابقه تاریخی حضور این استان را در عرصه صنعتی کشور به خوبی نشان می¬دهد.
با وجود مزایا و پتانسیل‌های متعدد در صنعت و اقتصاد استان متأسفانه در سال‌های اخیر اقتصاد استان روند رو به رشد خود را از دست داده و سهم خود را در اقتصاد کشور هر روز کمرنگ تر می بیند. به طوری که بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران طی سال‌های 1379 لغایت 1389 روند سهم استان از تولید و سهم استان از جمعیت کشور در حال کاهش بوده و سهم استان از تولید کشور از 4 درصد در سال 1379 به 4/3 درصد در سال 1389 کاهش پیدا کرده است. در این مدت سهم جمعیت استان از کشور نیز از 4/5 درصد به 5 درصد کاهش پیدا کرده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که وزن کاهش تولید در این مدت از وزن کاهش جمعیت بیشتر بوده و درصد تولید سرانه استان از کشور از 9/73 درصد در سال 1379 به 1/69 درصد در سال 1389 کاهش پیدا کرده است که مبین پایین بودن تولید سرانۀ استان به میزان 1/26 درصد و 9/30 درصد از متوسط کشور می‌باشد.
مشاهده این آمار می تواند هشداری تکان دهنده برای برنامه ریزان و سیاست‌گذاران استانی تلقی شود تا با ریز بینی، درایت و آینده نگری بیشتر به ترسیم برنامه های آینده استانی اقدام نمایند. در این سیاست گذاری‌ها لازم است پتانسیل‌های منطقه آزاد تجاری ارس، نمایشگاه بین المللی تبریز، صنایع عمده استان، ذخایر مختلف و متنوع معدنی، شهرک های صنعتی عمومی و تخصصی، شهرک صنعتی سرمایه گذاری خارجی، دانش فنی و نیروی انسانی متخصص استانی و قابلیت‌های گردشگری به همراه سایر قابلیت‌های اجتماعی فرهنگی استان در نظر گرفته شود.
در جهت افزایش توانمندی اقتصادی استان، نقش منطقه آزاد ارس می تواند نقشی بی بدیل باشد. به طوری که اگر از فرصت های این منطقۀ آزاد به درستی استفاده شود با عضویت ترکیه در اتحادیۀ اروپا، آذربایجان شرقی به همسایگی اتحادیۀ اروپا در خواهد آمد که خود می تواند در توسعۀ کل منطقۀ آذربایجان و ایران تأثیر بسزایی داشته باشد. لازم به ذکر است در صورتی که مقررات منطقۀ آزاد ارس به طور کامل اجرا شده و سیاست تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌المللی کشور به مورد اجرا گذاشته شود این منطقه می تواند نقش تاریخی خود را که همانا، کانال ارتباطی ایران با اروپا بود را مجدداً ایفاء نماید.
بدیهی است بررسی علل و اثرات کاهش سهم اقتصاد استان از کشور و روش‌های بازیابی نقش و اهمیت استان در کشور می تواند موضوع مطالعات مختلف اقتصادی و اجتماعی باشد، ولی اولین قدم در این راستا دسترسی به آمار و اطلاعات استان در زمینه های مختلف می باشد که در این خصوص سازمان مدیریت صنعتی مبادرت به تهیه سیمای اقتصاد و صنعت استان آذربایجان شرقی نموده است که در آن شکاف‌های آماری و اطلاعاتی استان به خصوص در حوزه صنعت و تجارت تا حد امکان پوشانده شده است. این گزارش قرار است به صورت سالانه منتشر شود که اولین نسخه آن در مهرماه 1392 انتشار خواهد یافت.