مدیر اجرایی سازمان مدیریت صنعتی نمایندگی آذربایجان شرقی
از نظر بسیاری از اقتصاددانان، کارآفرینی به عنوان موتور محرک اقتصادی، نقش‌های بسیار و متفاوتی را در جامعه ایفاء می‌کند و مبنای تمامی تحولات و پیشرفت‌های بشری به شمار می‌آید. کارآفرینان با بهره گیری از نیروهای مولدی که در خود برای حل خلاقانه مسئله سراغ دارند با ریسک پذیری و تحمل قابل توجه قادر می‌باشند با زیرکی، ظرافت و سرعت هر چه تمام‌تر تهدیدها و تنگناهای محیطی را در جامعه به فرصت تبدیل نمایند و در شرایط سخت نظیر بیکاری بسیار بالا، کمبود ارز، تورم، تحریم، جنگ و… فرصت‌های جدیدی را کشف و از آن‌ها به نفع خود و جامعه بهره برداری می‌کنند. بسیاری از کارآفرینان با محصولات جدید و روش‌های نوین تولید وارد بازار می‌شوند (Acs,Audretsch,2003). دانش ما در خصوص امکان عملی و تکنیکی تولید بسیاری از محصولات، سلیقه مصرف کنندگان نهایی و نحوه تأمین منابع لازم را با معرفی محصولات و خدمات متنوع بهبود می‌بخشند و در نهایت بهره‌وری را به دلیل افزایش رقابت بهبود می‌بخشند (Dryden,1997). همچنین کارآفرینان ساعات بیشتری با بهره‌وری بالاتر را به کار کردن اختصاص می‌دهند زیرا که درآمدشان رابطه معنی‌دار و قابل توجهی با میزان تلاش کاری آن‌ها دارد و از این طریق بر بیکاری تأثیر مثبت می‌گذارند (Carree, Thurik )2003. به عبارتی مختصر، کارآفرینی کارایی کل اقتصاد را متأثر می‌نماید Stel, et al., 2005 Van.
از جمله عوامل مهمی که می‌تواند در ترویج کارآفرینی و در نتیجه ایجاد توسعه در کشور موثر باشد، محیط فرهنگی کارآفرینانه است. امروزه بسیاری از کارشناسان، محیط فرهنگی کشور را چندان به نفع کارآفرینان ارزیابی نمی‌کنند. اگر تعریف تیب از فرهنگ را بپذیریم «مجموعه‌ای تاریخی شامل ارزش‌ها، نگرش‌ها و مفاهیم فرا گرفته شده مشترک بین اعضای یک جامعه معین، که بر جنبه‌های مادی و غیرمادی زندگی افراد تأثیر می‌گذارد، و اینکه افراد این خصوصیت‌های مشترک را در مراحل متفاوت فرآیند جامعه‌پذیری زندگی‌شان در نهادها، نظیر خانواده، مکتب دین، مدارس تعلیم و تربیت، و به طور کلی در جامعه فرا می‌گیرند». سؤالی که مطرح می‌گردد این است که کدام یک از عوامل و نهادها در ایجاد نگاه فرهنگی امروز ایران نقش داشته‌اند؟ نقش هر یک از آن‌ها به چه میزانی است؟ در این یادداشت سعی گردیده تا با ارائه چکیده مطالعات دو تن از پژوهشگران، نگاه دین مبین اسلام در جایگاه مکتب دینی مورد پذیرش جامعه، به سرمایه و کارآفرین تشریح گردد. مزید امتنان خواهد بود خوانندگان و کارشناسان محترم نظرات خود را به منظور ایجاد امکان بحث‌های کارشناسی در خصوص نحوه نگاه سایر نهادهای تأثیرگذار بر فرهنگ به سرمایه و کارآفرینی، کشف علل جایگاه نامتناسب فرهنگی کارآفرینان در کشور و در نهایت شناسایی راهکار های اصلاحی ارائه نمایند.
محمد علی سرلک- عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و همکارانش نیز در پاسخ به این سؤال که آیا ارزش‌ها و فرهنگ اسلام با کارآفرینی سازگار است یا مانعی در رشد و توسعه آن می‌باشد، چنین بیان می‌دارد که: بر اساس آیات و روایات متعدد روشن است که دین اسلام مردم را به انجام کار و فعالیت دعوت می‌کند و از انسان‌ها می‌خواهد از کار خویش دیگران نیز بهره‌مند سازند و به طور مستقیم و غیر مستقیم مردم را تشویق به کارآفرینی و ایجاد شغل می‌کند تا در نهایت از فقر و گرسنگی در جامعه اسلامی جلوگیری شود. یکی از جلوه های مهم خداپسندانه کارآفرینی این است که فرد با عرضه کالا و یا خدمت، ارزشی را برای دیگران فراهم سازد و هر چه مردم احساس نیاز بیشتری به محصول یا خدمات یک کارآفرین داشته باشند پاداش معنوی و مادی او بیشتر خواهد بود. اگر کارآفرینی به قصد کمک یا تلاش برای ارتقای سطح زندگی یا بهبود دیگران باشد بی شک در خدمت خود و نیازهای جامعه است و در این صورت او یک کارآفرین واقعی خواهد بود. داستان کسب و کار و تجارت پیامبر اکرم (ص) و حضرت خدیجه (س) و نیز تلاش‌های شبانه روزی حضرت علی (ع) در مورد حفر قنات و ایجاد نخلستان‌ها در اطراف شهر مدینه و یا کار و تلاش سایر امامان (ع) از مواردی است که می‌تواند برای همه کارآفرینان سر مشق قرار گرفته و باعث شود که از حداکثر توان خود برای رفاه اشتغال و توسعه اقتصادی جامعه استفاده کنند. در اینجا به حدیثی از پیامبر اکرم (ص) اشاره می‌کنیم که می‌فرماید : الکاسب من یده خلیل الله یعنی کسی که با دست خویش کسب‌وکار راه بیندازد دوست نزدیک خداوند است. بدین جهت اسلام ارزش تلاش اقتصادی کارآفرینان را یک کار عبادی تلقی می‌کند که منتج به رسیدن به کمال بیشتر و قرب الهی است.
دکتر حسین خنیفر در مقاله ای با عنوان کارآفرینی در نظام ارزشی اسلام که در نشریه پرسمان به چاپ رسیده است در خصوص ثروت قرآنی و قدرت کارآفرینی چنین می‌نویسد: در آیات متعدد قرآن کریم، به طور آشکار یا در ضمن ضرب‌المثل‌ها و قصه‌ها و با نگاه های متفاوت، به ثروت توجه شده و بیان شده است که حب مال و ثروت، امری فطری است و این که انسان موجودی است کارآفرین که این ویژگی، زمینه های کسب ثروت را در او ایجاد کرده است. جمع آوری ثروت، به شرط ادای واجبات و دوری از قاعده نکوهیده کنز، مورد نکوهش نمی‌باشد؛ از این رو، قرآن، کارآفرینان متعددی، مانند حضرت سلیمان، داوود و ذوالقرنین را مثال می‌زند که با تبحر زیاد، ثروت فراوان اندوختند؛ اما علاقه به مال را در خود تعدیل و جامعه را به فعالیت ترغیب کردند و آدمیان را از بطالت و بیکاری رها ساختند و در مقابل، سودجویان و ثروت‌اندوزان نابالغ را مثال می‌زند؛ مانند قارون، فرعون، ولید بن مغیره و ابی لهب که مترفان و مستکبرانی کنزگرا بودند و عشق بیش از حد به انباشت و ثروت اندوزی، موجب سقوط آن‌ها شده است.
وی در بخش دیگری در خصوص کارآفرینی در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله می‌افزاید: یکی از فصل‌های درخشان زندگی پیامبر معظم اسلام صلی الله علیه وآله، کار و کارآفرینی و تقدیر و ترویج کار و فعالیت است. در نگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، کار کردن، در ردیف جهاد در راه خدا آمده است. وی در این باره می‌فرماید: «هر کس از راه، حلال برای استغنای خود و خانواده‌اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است و هر کس با تلاش و آبرو، در پی حلال دنیا باشد، در مرتبه شهدا خواهد بود». امام صادق علیه‌السلام، درباره پیامبر می‌فرماید: «پیامبر، همیشه هسته های خرما را در زمین می‌نشاند و علاقه زیادی به کشاورزی داشت». همچنین ابن اثیر می‌نویسد: «در فدک، 11 درخت خرما بود که پیامبر صلی الله علیه وآله، آن‌ها را کاشته بود که از میوه آن‌ها، حجاج استفاده می‌کردند. عده ای نیز از آن‌ها بهره اقتصادی می‌بردند».از احادیث مرتبط با مقولات یاد شده، به خوبی روشن می‌شود که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، با این که امور اجتماعی و وظایف سنگین رسالت و تبلیغ را بر عهده داشت، هم شخصاً کار می‌کرد و هم کار و تلاش و خلق فرصت‌ها را ترویج می‌کرد. او، مروج کار و کارآفرینی بود و همواره و در تمامی زوایای حیات خویش، در هیئت یک کارآفرین اندیشه ورز، ظاهر می‌شد؛ او، مبدأ کار و کارآفرینی را خدا می‌دانست و می‌فرمود: «وقتی خداوند، دری از کسب و کار و روزی را به روی شما گشود، آن را حفظ کنید» و همواره تأکید می‌کرد که «کسی که از دسترنج خود درآمد داشته باشد و کسب و کار و اشتغال داشته باشد، دوست خداوند است.»
وی در فرازی دیگر، بسیار هنرمندانه، دست‌ها را به سه نوع «دست بگیر یا سائله»، «دست بده و کارساز» و «دست مَده یا ممسکه» تقسیم کرد و کارآفرینی را در گروه دست بده و کارساز می‌داند. از نظر پیامبر صلی الله علیه وآله، از میان این سه نوع دست، بهترین دست، دست کارساز و بخشنده است. در جایی دیگر، پیامبر صلی الله علیه وآله، به گونه ای دیگر، دست‌ها را در سه دسته «دست فرازین یا دست خدا»، «دست میانی یا دست بنده بخشنده» و «دست فرودین یا دست سائل» تقسیم می‌فرماید. از میان این‌ها، دست کریمانه خداوند و دست بنده ای که دائماً در حال بذل و احسان است، زیور خلقتند؛ اما دست سائل، نکوهش گردیده است.
