مردم بایستی در انتخابات مجلس دهم حضور فعالانه و هوشمندانه‌ای داشته باشند
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
کارایی : شما نقش مجلس را در دستیابی به توسعه با توجه به مؤلفه‌های آن در نظام جمهوری اسلامی ایران را تا چه حد پررنگ و جدی ارزیابی می‌فرمایید؟
مؤمنی : ببینید ما درجه اول باید توجه داشته باشیم که در ادبیات توسعه یک اتفاق نظری وجود دارد راجع به اینکه رویکردهای تک عاملی و تک ساحتی به مسئله توسعه رویکردهای قابل دفاعی نیست بنابرین گرچه ما الان می‌خواهیم در رابطه با مجلس صحبت بکنیم ولی صحبت از این زاویه به معنای نفی ضرورت اعمال انبوهی از دقت‌ها در سایر حوزه‌های زندگی جمعی کشور نیست. در سطح نظری گفته می‌شود که اگر ما اصل توسعه‌خواهی را به عنوان یک ضرورت بدیهی و مبتنی بر قانون اساسی به رسمیت بشناسیم و اصل رویکرد برنامه‌ای به توسعه که هم مبنای قانون اساسی دارد و هم در قوانین عادی کشور مورد تصریح و تأکید قرار گرفته است را لحاظ کنیم، جایگاه، مجلس در سطح نظری این است که نظام قاعده‌گزاری‌های رسمی کشور از یک کیفیت حداقلی برخوردار باشد. مسئله خیلی مهم دیگر این است که اگر نمایندگان مجلس به معنای دقیق کلمه نماینده اکثر جمعیت در حوزه‌های انتخابی باشند، مداخله و مشارکت آنان در تنظیم قاعده‌های رسمی برای اداره کشور می‌تواند هزینه‌های هماهنگی را در مسیر توسعه کشور به حداقل برساند. مسئله با اهمیت دیگر این است که اگر نمایندگان مجلس به معنی دقیق کلمه، نماینده خواسته‌های اکثریت باشند خواهند توانست نظارت موثرتری در فرایندهای اجرا صورت دهند. واقعیت این است که مسئله اجرا در اقتصادهای در حال توسعه جایگاه بسیار رفیعی در حرکت به سمت توسعه یا به سمت اضمحلال دارد. به‌ویژه در شرایط کنونی ایران که ما با یک پدیده نسبتاً جدی و نسبتاً فراگیر در زمینه آسیب‌پذیری در برابر فساد مالی قرار داریم، مسئله نظارت به‌ویژه نظارت‌هایی که در سطح قوه مقننه صورت می‌گیرد می‌تواند کمک کار مسیر توسعه، کاهش فساد و افزایش کارایی باشد؛ اما باز هم تأکید می‌کنم که حتی در سطح حاکمیت کلی کشور، مجلس را باید یک رکن از سه رکن قوای حاکم بر کشور دید و سایر ارکان را نیز بایستی در این ماجرا سهیم کرد. بنابرین ما نباید برخورد مطلق‌انگارانه داشته باشیم، واقعیت این است که یک مجلس خوب، تنها یکی از مؤلفه‌های کلیدی حرکت به سمت توسعه است و در این زاویه، اعمال دقت و حساسیت از سوی مردم در انتخاب بهترین‌ها می‌تواند نقش داشته باشد. در عین حال باید به این مسئله هم توجه داشته باشیم که ما نمایندگان منتخب را پس از مدت زمان کوتاهی به امان خدا رها می‌کنیم به عبارت دیگر اگر نظارت‌های همگانی به شکل سازمان یافته و مستمر از ناحیه مردم بر عملکرد نمایندگان وجود نداشته باشد، عملکرد مجلس کم اثر و یا حتی در بعضی مواقع بی‌اثر خواهد شد. بنابرین این عوامل، از بسترهای متفاوت نهادی و فروض و شروطی مختلف را در بر می‌گیرد که با لحاظ کردن همه موارد و در مجموع می‌توانیم بگوییم که مجلس یکی از کانون‌های اصلی اعمال اراده ملت برای حکومت مشارکت فعال و مبتنی بر کارشناسی و ظرفیت سازمان یافته به شمار می‌آید.
کارایی : آقای دکتر اگر ظرفیت مجلس به واسطه ریاستی بودن ساختار نظام و استیلای قوه مجریه یا به واسطه عدم وجود سابقه تحزب تحلیل رفته باشد؟ آیا هنوز می‌توان انتظار داشت که در مناسبات توسعه‌ای نقش جدی و پر رنگی داشته باشد. همچنین اینکه می‌فرماید نباید بعد از انتخاب نمایندگان، آنان به امان خدا بسپاریم آیا اساساً یک چنین چیزی ممکن است؟ و این سازوکار نظارت مردم بر عملکرد نمایندگان در چه نهادی می‌تواند متبلور شود و در قالب چه کارکردهایی؟
مؤمنی : ببینید مسئله مجلس با کیفیت و مجلس مطلوب پدیده‌ای نیست که یک‌شبه متولد شود ما باید با استفاده از ذخیره دانایی و تجربه‌های تاریخی خود، آرام آرام و با یکدیگر و با مشارکت همگان به سمت وضعیت مطلوب حرکت کنیم. بنابرین، این که می‌فرمایید با توجه به شرایط واقعاً موجود ایران، مجلس چقدر می‌تواند نقش داشته باشد، من توجه شما را به عنوان مثال نقش آقای دکتر پزشکیان و امثال آقای علی مطهری جلب می‌کنم می‌توان نقش این افراد را با طیف وسیعی از نمایندگان دیگری که اساساً در کل دوره نمایندگی خود پنج بار هم اسمشان را نشنیده‌ایم، مقایسه کنیم. بنابرین کیفیت افرادی که انتخاب می‌شوند و آزمایش‌هایی که پیشتر در عرصه عمل پس داده‌اند، نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای بر روی حرکت ما به سمت وضعیت مطلوب دارد بنابرین با اینکه، برخورد مطلق‌گرایانه نداریم و مسائل را صفر و صد نمی‌بینیم، در عین حال باید به این واقعیت هم توجه بکنیم که دقت و هوشمندی مردم در انتخاب بهترین‌ها می‌تواند نقش بسیار کلیدی در کیفیت مجلس داشته باشد.
کارایی : تا چه حد با این گزاره موافقید که تنها شهروندان آگاه می‌توانند در راستای همان فرمایش قبلی حضرتعالی، به‌صورت معنادار در فرایندهای تصمیم‌گیری مادی و معنوی شرکت کنند یعنی اگر چنین چیزی محقق گردد، ما می‌توانیم به ارتقاء ظرفیت مجلس که شما هم اشاره کردید که خلق‌الساعه نیست امیدوار شویم. ولی آیا اصلاً اراده‌ای برای ارتقاء این آگاهی وجود دارد؟ به‌ویژه در غیاب احزاب و سیستم تحزب؟
مؤمنی : ببینید اتکا به افراد شناخته شده لازم است ولی به هیچ وجه کافی نیست. همان‌طور که عرض کردم یادگیری، به‌صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و با توجه به شرایط کنونی و کاستی‌ها و چالش‌ها و دشواری‌های بسیاری که هم در حوزه اقتصاد و هم در حوزه اجتماع این امید وجود دارد که با وجود همه زخم‌های نهادی، کشور ازجمله، فقدان احزاب با سابقه و مورد اعتماد و قدرت تشکیلاتی بالا، در سطح حداقلی و رسانه‌ها نقش آگاهی بخشی مؤثری ایفا بکنند. با وجود همین کاستی‌ها ما تشکل‌های صنفی همانند دانشگاه‌ها را داریم که خوشبختانه الان در تمامی مراکز استان‌ها و شهرهای کوچک و بزرگ وجود دارند. بسترهایی وجود دارد که امکان ارتقاء آگاهی، امکان اعمال دقت و طرح انتظارات مؤثر در انتخابات را فراهم می‌کند. مسئله این است که آیا ما از این ظرفیت‌های موجود آیا به نحو شایسته‌ای استفاده می‌کنیم یا نه؟ نحوه استفاده‌ها از این ظرفیت‌های موجود است که نشان می‌دهد آیا ما، مستحق و شایسته و لایق سطوح بالاتری از امکانات و ظرفیت‌ها و فرصت‌ها هستیم یا نه. در چنین شرایطی سوق دادن مردم به سمت واقع‌بینی و پرهیز دادن آن‌ها از انتظارات مطلق‌انگارانه و غیرعادی از نمایندگان مجلس و هدایت کردن مطالبات آن‌ها به سمتی که مصالح ملی را نسبت به مصالح منطقه‌ای ترجیح می‌دهد، ابزارهایی را فراهم می‌کند که بتوانیم در مجلس آتی چشم‌انداز بهتر و روشن‌تری را مشاهده کنیم. این که مردم از این نکته آگاه شوند که رسالت آنان، صرفاً با رأی انداختن در صندوق‌ها خاتمه پیدا نمی‌کند و لازم است ارتباط سازمان یافته‌ای در طول دوره نمایندگی نمایندگان با شهروندان برقرار باشد بسیار مؤثر و کارساز است.
کارایی : آیا نهادی متولی برقراری این ارتباط سازمان یافته هست؟ در دنیا چنین چیزی وجود دارد؟
مؤمنی : در شرایط کنونی پاسخ این است که نه چنین چیزی نیست، ولی من می‌گویم که اگر ما قادر باشیم از تجربیات گذشته خود استفاده کنیم و درس بگیرم، به‌تدریج می‌توانیم چنین چیزی را ایجاد کنیم. اگر ما این احساس نیاز را کنیم، می‌توانیم تلاش سازمان یافته‌ای کنیم و با ایجاد چنین نهادهایی گامی روبه جلو برداریم.
کارایی : آقای دکتر شما گفتید که توسعه یک مسئله جامع‌الاطراف است و نهادها و رویه‌ها و ساخت‌های متفاوتی در آن درگیر است، یکی از این نهادها مجلس است که اهمیت آن به واسطه نمایندگی مردم است با این تفاسیر اگر قبول کنیم که بخشی از وظیفه توسعه بر عهده مجلس است، در این صورت در دامنه همین محدوده و با مؤلفه‌های مربوطه آیا به نظر شما موانع تقنینی چه سهمی در مسائل مرتبط با توسعه‌یافتگی و عدم توسعه‌یافتگی دارند؟
مؤمنی : این بستگی دارد که شما بر حسب کدام الگوی نظری به مسائل توسعه کشور نگاه کنید، بر اساس آن چارچوبی که من در رابطه با توسعه ایران فکر می‌کنم که اتفاقاً کانون اصلی گرفتاری‌های اقتصادی اجتماعی موجود در ایران برداشت غلط و قاعده گزاری های غلط و کم کیفیت است که نقش بسیار مهمی در سرنوشت عمومی ایران دارند. در طی ده سال گذشته شخصاً تلاش بسیار زیادی کردم که نشان بدهم که ساختار نهادی و نظام قاعده گزاری کنونی ایران بیش از آن که مشوق تولید، بهره‌وری و ارتقا توان رقابت اقتصادی ملی باشد مشوق رانت، ربا و فساد بوده است؛ بنابراین اگر نماینده‌های با کیفیتی انتخاب شوند که تحلیل روشنی در این زمینه دارند، می‌توانند به نیاز اضطراری موجود کشور یعنی نیاز سیستمی و یک بازآرایی نظام‌وار در سیستم نهادی کشور کمک کنند، ضمن این که اگر نمایندگان مجلس این وقوف عالمانه را داشته باشند می‌توانند نظارت‌های مؤثری هم در این زمینه داشته باشند؛ اما اگر خود نمایندگان از نظام توزیع رانت سهم خواهی کنند طبیعتاً کشور شرایط شکننده‌تری را تجربه خواهد کرد. از این زاویه من فکر می‌کنم این نکته‌ای که شما به آن توجه کردید، اتفاقاً کلید بحث ماست؛ و در اینجاست که ما باید خاضعانه از مردم بخواهیم که هوشمندی سطح بالایی داشته باشند و در انتخابات پیش رو مشارکت فعالانه داشته باشند و آگاه‌ترین و صاحب صلاحیت‌ترین و باتجربه‌ترین افراد منطقه خود را به امید اصلاح نهادهای کژ کارکرد کنونی به تهران بفرستند.
کارایی : ارزیابی شما از مجلس فعلی و کارنامه اقتصادی آن به لحاظ تقنین و نظارت چیست؟ مهم‌ترین قوانینی که طی این چهار سال در جهت و یا خلاف جهت توسعه اقتصادی تقنین شد را کدام موارد ارزیابی می‌فرمایید.
مؤمنی : ما باید به چند نکته توجه داشته باشیم، یک نکته این است که هیچ جمع انسانی همگون و یکپارچه‌ای وجود ندارد. به شرحی که اشاره کردم در همین مجلس کنونی کسانی وجود دارند که صلاحیت، شجاعت و صداقت و پاک‌دامنی خود را بارها و بارها به نمایش گذاشتند اما متأسفانه زمانی که به برآیند عملکرد این مجلس نگاه می‌کنیم متأسفانه باید بگوییم که در طی نه دوره گذشته مجلس نهم یکی از ضعیف‌ترین مجلس‌ها بوده است. شاید یکی از دلایل اینکه بی‌سابقه‌ترین سطوح فساد و ناکارآمدی هم در کشور ما در همین سال‌ها تجربه شده به این مسئله بر می‌گردد. مجلس نهم مجلسی که در مجموع با کیفیت باشد که بتواند از عهده مسئولیت‌های قانونی خودش بربیاید نبوده است فکر می‌کنم توجه به این مسئله به خوبی نشان دهنده این است که چرا مردم باید از این تجربه حداکثر استفاده را بکنند و برخوردی بسیار فعالانه و هوشمندانه‌ای برای مجلس دهم به نمایش بگذارند تا کاستی‌هایی که وجود دارد به حداقل برسد و چشم‌اندازهای آینده کشور امیدوارکننده‌تر باشد.
