گفتگو با محمد بایبوردی، مدیر جدید پایانه مرزی نوردوز
برای صحبت بعد از گشت و گذاری کوتاه در محوطه پایانه مرزی نوردوز یک راست سراغ رئیس پایانه، آقای بایوردی رفتیم. اتاقی در طبقه اول ساختمان. آقای بایبوردی به گرمی مهمان ناخوانده را تحویل می گیرد و مصاحبه شروع می شود. ایشان اخیراً طرحی را در ارتباط با توسعه ترانزیت خارجی با عنوان «نوردوز گذرگاهی مطمئن» تدوین کرده اند. ابتدا در ارتباط با این طرح از ایشان سوال می کنم.
کارایی : آقای بایبوردی با تشکر از میهمان نوازی حضرتعالی خواهشمندم در ارتباط با طرحی که اخیراً تحت عنوان « نوردوز گذرگاهی مطمئن» ارائه کرده اید، توضیحاتی بفرمایید.
بایبوردی : بنده هم ضمن تشکر از موقعیت سنجی ماهنامه وزین کارایی و پیگیری بحث توسعه بخش ترانزیت استان می توانم بگویم که این طرح از زمانی در ذهن بنده شکل گرفت که ما شاهد کارشکنی های متعدد مسئولان ترکیه ای در مسیر ترانزیت بازرگان- ترکیه بودیم. این طرح مبتنی بر چند محور است که عبارتند از موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد نوردوز به عنوان تنها مرز زمینی ایران با کشورارمنستان که عضو مجموعه های اقتصادی منطقه ای متعدد مانند سازمان تجارت جهانی، اتحادیه گمرکی اوراسیا، دریای سیاه، گوام و جامعه اقتصادی اروپا است. وجود منطقه آزاد ارس و الحاق نوردوز به عنوان بخش منفصل به این منطقه، و همچنین وجود تجارب تاریخی در منطقه در تجارت و حمل و نقل.
بر اساس محورهای پیش گفته ما طرح «نوردوز گذرگاهی مطمئن» را با کمک کارشناسان مجرب و متخصص تدوین کردیم و به مسئولین مربوطه منعکس نمودیم. در این طرح ما ضمن تشریح وضع موجود در زمینه حمل و نقل و برشمردن نقاط قوت و ضعف پیشنهاداتی را برای رونق هرچه بیشتر بخش ترانزیت خارجی ارائه نموده ایم.
کارایی : آقای بایبوردی از وضعیت موجود بخش ترانزیت در نوردوز برای ما بفرمایید.
بایبوردی : متاسفانه در دوره تحریم ما شاهد افت آمار ترانزیت خارجی از این مسیر بودیم در حالی که قبل از تحریم، با توجه به نزدیکی منطقه نوردوز به ایروان نسبت به مرزگرجستان، کالاهای اساسی کشورارمنستان از نوردوز ترانشیب می شد. اما در حال حاضر این کالاها از مرز گرجستان وارد ارمنستان می شود در حالی که قبلاً ما قریب به ٨٠ درصد از کالاهای اساسی ارمنستان را از این مسیر تامین می نمودیم.
البته در موقعیت فعلی بخصوص در شش ماه نخست سال ٩۴ نسبت به سال ٩٣، ما شاهد افزایش پنجاه درصدی حمل و نقل مسافر با هفت هزار و پانصد دستگاه اتوبوس و سواری و حدود پانزده هزار کامیون کالا که دو هزار دستگاه از آن ها شامل ترانزیت خارجی است، هستیم. همچنین در این مدت با افزایش تنوع کالاهای بارگیری شده و مقاصد ترانزیتی مواجه بودیم که به صورت کلی رشد قابل توجه بخش ترانزیت از مرز نوردوز را نشان می دهد.
کارایی : آیا کشور ارمنستان از توسعه مراودات ترانزیتی با ایران استقبال می کند؟
بایبوردی : بله چون این کشور با توجه به درآمدی که می تواند از بخش ترانزیت و مسافران ایرانی کسب کند، علاقه فراوانی به مراوادات گسترده با ما دارد. ارمنستان در مقایسه با ایران به جز در حوزه تامین جاده های مناسب که به سبب هزینه های سنگین قادر به نوسازی آن نیست، در سایر حوزه ها از قبیل تجهیز پایانه های مرزی به سیستم های جدید و انجام تشریفات مرزی و تقلیل هزینه های ترانزیتی پیشرفته تر است. مثلاً ویزای طرف ارمنی برای بیست و یک روز با ده یورو صادر می شود درحالی که ویزای ایران برای ارمنی ها برای پنج روز چهارده یورو می باشد یا مجموعه هزینه های ترانزیت مسیر هشت هزار و پانصد کیلومتری نوردوز تا مرز روسیه و گرجستان در ولادی قفقاز، از قبیل حق توزین، بیمه کالا،حق اسکورت و حق ترانزیت در حدود ششصد دلار است که هزینه بسیار متعارفی می باشد. البته باید عرض کنم برای کامیون های به مقصد روسیه از ارمنستان در گرجستان نه هزینه ای دریافت می شود و نه از آنها بازرسی صورت می گردد.
کارایی : یعنی می فرمایید ارمنی ها کاملا آماده توسعه مراودات در این بخش هستند؟
بایبوردی- بله ارمنی ها نگاه شان به ایران نگاه آینده گرایانه و مطمئنی است و در تلاش هستند به سرعت سطح ارتباطات اقتصادی خود را با ایران افزایش دهند. یعنی در حال حاضر این ما هستیم که باید با یک برنامه ریزی صحیح از فرصت های موجود بهترین بهره برداری را داشته باشیم.
کارایی : به نظر شما مهم ترین مشکلات موجود برای توسعه ارتباطات اقتصادی با کشورارمنستان بخصوص در حوزه ترانزیت چیست؟
بایبوردی : ببینید در هر کار اقتصادی دو مقوله حائز بیشترین درجه اهمیت هست. یکی امنیت و دیگری هزینه. در بعد امنیت، کشور ما یکی از امن ترین کشور هاست اما در زمینه هزینه که شامل هزینه زمانی نیز می شود ما با ضعف زیرساخت مواجه هستیم. البته در کنار ضعف زیرساخت بایستی ضعف در قوانین و نبود وحدت رویه در مجموعه های دخیل در امر ترانزیت را نیز به آن اضافه کرد. اگر بخواهم بیشتر توضیح بدهم می توانم بگویم ما برای توسعه بخش ترانزیت از مرز نوردوز اول از همه نیازمند جاده های مناسب هستیم و با توجه به ناتوانی طرف ارمنی در تامین جاده های منتهی به مرز ایران باید به فکر ایجاد زیرساخت های مواصلاتی در آن طرف مرز نیز باشیم. الان ما یک جاده مرزی پرپیچ و خم در این طرف مرز داریم و یک جاده طولانی و سخت در آن طرف مرز که لازم است به سرعت نسبت به بهبود این وضعیت به هر طریق ممکن اقدام کنیم. هرچند که در گردنه های خطرناک قاجاران شرکت های ایرانی در حال احداث تونل هستند اما این مسیر چهارصد کیلومتری از نوردوز تا ایروان باید به صورت کامل اصلاح شود.
علاوه بر بحث زیرساخت جاده ای ما برای توسعه ترانزیت یا ترانشیب در پایانه نوردوز فاقد حداقل امکانات لجستیکی از قبیل انبار های کالا، سکوهای بارانداز، جرثقیل های تخلیه کامیونی، ایکسری های جدید کامیونی، تاسیسات مجهز و کافی تامین سوخت وسایل نقلیه سواری و باری و یا امکانات رفاهی-اقامتی مانند تیر پارک هستیم که البته برای تامین تیر پارک آماده حداکثر مساعدت به سرمایه گذار بخش خصوصی می باشیم.
کارایی : شما علاوه بر ضعف زیرساخت به ضعف در قوانین و مدیریت هم اشاره کردید می شود بیشتر توضیح دهید؟
بایبوردی : مثلاً در بخش انجام تشریفات رایج گمرکی متاسفانه گمرک جمهوری اسلامی نه تنها با اعمال بروکراسی شدید و پیچیده اداری تسهیل کننده امر ترانزیت نیست بلکه در برخی موارد مانند عدم تجدید به موقع بیمه نامه با شرکت های بیمه باعث معطلی بی مورد کامیون های در مرز می شود و این امر لاجرم هزینه های زمانی را به صاحبان شرکت های حمل و نقل و صاحبان کالا تحمیل می کند و یا در بحث موازی کاری، گمرک نوردوز و گمرک جلفا شاهد بازرسی مجدد کامیون و یا اتوبوس بازرسی شده در نوردوز هستیم. این موضوع در کنار قانون محدودیت زمانی تردد در شب در جاده مرزی عملاً باعث می شود شهر جلفا از مسیر ترانزیتی حذف شود و رانندگان در میانه راه نوردوز -جلفا مسیر دشوار دیگری که به هادی شهر ختم می شود را انتخاب می کنند که حوادث گوناگون و تصادفات متعددی را در این جاده ناهموار شاهد بودیم. در حالی که این همه تبلیغات برای جلب گردشگر به شهر جلفا می شود اما به راحتی با ضعف مدیریت از سوی گمرک مسیر مسافران عوض می گردد.
کارایی : یعنی شما می فرمایید هر کامیون یا اتوبوسی که از مرز رد می شود دوبار بازرسی می شود؟
بایبوردی : بله یک بار در نوردوز و باردیگر در جلفا و این موضوعی است که بارها مورد اعتراض قرار گرفته و از سوی گمرک عنوان می شود که چون دو بار وارد محدوده های نظارتی گمرک می شود قانوناً هر دوبار ما می توانیم اعمال بازرسی کنیم.
کارایی : منطقه نوردوز بخش منفصل منطقه آزاد تجاری – صنعتی ارس است به نظر شما مزایای قانونی منطقه آزاد ارس چگونه می تواند در بخش رفع معضلات و مشکلات مورد استفاده قرار گیرد؟
بایبوردی : قوانین منطقه آزاد ارس به طور کامل در نوردوز اعمال نشده است. اما مجموعه مدیریتی منطقه آزاد در تلاش است در وهله اول زیرساخت ها را تامین کند که در این زمینه در حال تحدید حدود منطقه آزاد و جانمایی هستند. به علاوه منطقه آزاد با تخصیص زمین انبارهای عمومی می خواهد امکانات انبارداری را هم تامین نماید و از همه مهم تر ارس در تامین امکانات جاده ای داخلی به خوبی وارد شده است و به نظر ما با عنایت به ضرورت امر می تواند در تامین جاده در ارمنستان هم سرمایه گذاری کند. در هر صورت اگر منطقه آزاد ارس به صورت کامل منطقه نوردوز را فعال نماید، به نظر می رسد بسیاری از مشکلات اداری و اجرایی قابل حل باشد.
