سعید لیلاز استاد دانشگاه شهید بهشتی، روزنامه نگار و تحلیل گر اقتصادی است. وی استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی و از نظریه پردازان در زمینه اقتصاد ایران است. به بهانه توافق ایران با شش قدرت جهانی در هفته های گذشته، به گفتگو با این اقتصاددان ایرانی نشسته ایم تا نظر وی در خصوص چشم انداز بهبود در عرصه های اجتماعی و اقتصادی را جویا شویم
کارایی : آقای دکتر شما جایی گفته اید شکنندگی اقتصاد ایران به لحاظ عدالت اجتماعی در ٨ سال گذشته وضع بسیار بدی پیدا کرده است، به نظر شما آیا حصول به توافق میان ایران و شش قدرت جهانی می تواند چشم انداز عدالت اجتماعی را بهبود بخشد؟
لیلاز : ببینید این توافق بین ایران و قدرت های جهانی مانع بسیار بسیار بزرگی را از سر راه اقتصاد ایران برای پیشرفت و توسعه بر می دارد. گرچه این توافق خود به تنهایی و به صورت جدی عامل رشد و توسعه اقتصادی ایران نخواهد بود ولی یک مانع بزرگ را از میان برمی دارد و در صورتی که دولت آقای روحانی با یک استراتژی منسجم اقتصادی و یک سمت بینی روشن عزم شروع برنامه هایش را داشته باشد، در سایه این تفاهم این امکان وجود دارد. واقعیت این است که اگر ما ارزش بازرگانی ایران را حدود ١٠٠ میلیارد دلار در سال برای سال ٩۴ فرض کنیم و اگر فرض کنیم که به خاطر این تحریم ها ناگزیر هستیم هر کالایی را ١٠٪ ارزان تر بفروشیم و ١٠٪ ارزان تر بخریم، این بدین معناست که سالانه چیزی حدود ١٠ الی ١۵ میلیارد دلار حداقل منافعی است که ما از محل ارزان تر خریدن و گران تر فروختن به دست خواهیم آورد و در عین حال مقدار قابل توجهی از منابع ارزی ایران آزاد خواهد شد.البته نبایستی از نظر دور داشت که ابن امکان تنها برای یک بار برای ما به وقوع خواهد پیوست. بدین ترتیب ما یک بار خواهیم توانست این منابع را در امور زیر بنایی و توسعه ای و تکنولوژیک صرف کنیم. این مبلغ، مطابق آمارها بیش از ٣٠ میلیارد دلار است و این رقم قابل توجهی است. از طرفی این توافق تنوع بازار های صادراتی و وارداتی ایران رو افزایش می دهد. این امر به نوبه خود باعث می شودایران بتواند کالا های با کیفیت و یا با تکنولوژی بالاتر را برای سرمایه گذاری در اقتصاد وارد کند. من فکر می کنم این توافق به تنهایی بتواند رشد تولید ناخالص داخلی ایران را ١ یا ٢ درصد افزایش دهد.
کارایی : آیا این ١ یا ٢ درصد رشد تولید ناخالص داخلی، معنای اجتماعی خاصی خواهد داشت؟
لیلاز : ببینید اگر این رشد در کنار سیاست های اقتصادی مطلوب دولت قرار گیرد بدین معنا خواهد بود که ۴٠٠ یا ۵٠٠ هزار شغل در کشور ایجاد خواهد شد و مقدار قابل توجهی از بیکاری از بین خواهد رفت.
کارایی : به صورت سالانه ؟
لیلاز : نه فقط یک بار. رفع تحریمها فقط برای یک بار می تواند این پیامدهای مثبت را در پی داشته باشد. اگر اقتصاد مطابق آنچه که آقای روحانی ارائه می کند، پیش رود، رفع موانع ناشی از وضع تحریم ها می تواند در اقتصاد ایران شکوفایی ایجاد کند. پیش بینی خود من این است که رشد اقتصادی ما بعد از سال ١٣٩۵ به ۴ یا ۵ درصد می رسد و در سال ١٣٩۶ رشد اقتصادی ایران همواره از ۵ درصد بالاتر خواهد بود همچنین در سال ١٣٩٧ و ١٣٩٨ قادر خواهیم بود که بازسازی کامل اقتصادی ایران رو انجام دهیم. این ها به لحاظ اقتصادی به منزله اشتغال بیشتر، دستمزد بیشتر و تولید ثروت بیشتر است. وقتی تولید ثروت بیشتر می شود، دولت امکان پیدا می کند که در زمینه های اجتماعی بیشتر هزینه کند و در مجموع رفاه ملی در کشور ارتقاء می یابد. بدون رشد اقتصادی تولید ثروت هیچ معنی ندارد.
در واقع توهم وفریب بزرگ در دوره دولت قبلی تزریق این فکر بود که بدون سرمایه گذاری و تولید ثروت ما قادر به توزیع ثروت خواهد بود در حالی که بدون تولید ثروت آن چیزی که توزیع خواهد شد، فقط فقر است و این اتفاقی بود که ما همه شاهد آن بودیم .
کارایی : آقای دکتر آیا این خوش بینی شما در ارتباط با رفع تحریم ها، با تحلیل های سابق شما که بر مبنای آن اقتصاد ایران را تحریم ناپذیر می دانستید، نسبتی دارد؟
لیلاز : ببینید من باز هم به شما عرض می کنم اقتصاد ایران تحریم پذیر نیست و لغو تحریم ها تنها مانع بزرگی را از سر راه اقتصاد ایران برمی دارد اما در عین حال همه چیز به سیاست گذاری ها و سمت گیری های دولت برمی گردد. مثالی برای شما می زنم. در دو سالی که دولت آقای روحانی سرکار آمده است هنوز نه تحریم ها از بین رفته بود و نه میزان آنها کم شده است اما ما در عین حال موفق شدیم ١٠ الی ١۵ درصد از قدرت خرید از دست رفته طبقه کارگر را برگردانیم. این فقط به خاطر سیاست گذاری های اقتصادی دولت ممکن بوده است.
کارایی : آیا اینهایی که می فرمایید بدین معنی است که قسمت عمده مشکلات ما بواسطه نهادها و ساختارهای اقتصادی است؟
لیلاز : بله، در واقع عمده مشکلات ایران ربطی به تحریم ها ندارد. مثلاً فقدان سرمایه گذاری در ایران بسیار پیشتر از تحریم ها شروع شده بود و یا سقوط بهره وری در اقتصاد ایران مربوط به دوره های پیشین و یا افزایش تورم ۵ سال قبل از تحریم ها شروع شد کاهش رشد اقتصادی نیز، حدود ۵ سال قبل از تحریم ها آغاز شده بود.
اکثر مسائل اقتصادی ایران مربوط به مسائل درونی و سبک مدیریتی کشور می باشد و رفع تحریم ها فقط و فقط موانع بزرگی را از سر راه اقتصاد ایران بر می دارد.
اینکه چرا رفع تحریم ها موانع بزرگی را از سر راه اقتصاد ایران برمی دارد، بدین دلیل است که اقتصاد ایران مدیریت ناپذیر شده بود و تحریم ها عامل تشدید کننده این وضعیت مدیریت ناپذیر شده بودند.
ما ٣٠ سال به لحاظ اقتصادی تحت تحریم بوده ایم و مشکل عمده ای بر سر راه ما به وجود نیامد اما در سال های اخیر وضعیت به گونه ای رقم خورد که برای حل مشکلات هیچ راه حل فوری دیگری به غیر از رفع تحریم ها وجود نداشت. به کارگیری بقیه راه ها که خارج از تحریم هستند، زمان بر است. والا مدیریت می تواند بسیار بیشتر از عوامل خارجی، در رفع و رجوع مسائل و چالش های اقتصادی کشور موثر باشد. به عنوان مثال، در جریان مذاکرات بین ایران و قدرت های جهانی، عنصر روانی بازار را به گونه ای وارد اقتصاد ایران کردیم که برای دوسال پی در پی، قیمت ارز در اقتصاد ایران ثابت مانده است این بدین معنی است که ثبات بی سابقه ای بر اقتصاد ایران حاکم شده است. این ثبات منجر به رشد مثبت سرمایه گذاری در سال ٩٣ شد و همین رشد مثبت سرمایه گذاری، چشم انداز عدم سقوط اقتصاد ایران در سال ١٣٩۴ را رقم زد و این در حالی است که هنوز تحریم ها در عمل مرتفع نشده است. تحریم ها و لغو آن هر دو آثار مشخصی بر اقتصاد ایران گذارده اند که من به شخصه مخالف اغراق در مورد این آثار هستم.
کارایی : با این تفاسیر آیا شما عملکرد اقتصادی ٢ سال اخیر را مثبت ارزیابی می کنید ؟
لیلاز : بله،من کاملا مثبت ارزیابی می کنم چراکه ما در شرایط حاکمیت تحریم، موفق شدیم شاکله اقتصادی اجتماعی ایران رو از لبه پرتگاه سقوط دور کنیم. در عین حال به نظر من بزرگترین دستاورد دو سال اخیر، اجرای طرح ملی سلامت بوده است. این طرحی بود که فقرا از آن بسیار بهره برده اندو بر خلاف فقرا، روشنفکران، روزنامه نگاران و اقتصاددانان آنطور که باید و شاید آن را درک نکرده اند. این طرح بار بزرگی را از دوش مردم فقیر برداشته است به گونه ای که در یک بازه زمانی کمتر از دو سال، نرخ پرداخت هزینه های درمانی که ٧٠ درصد بود به حدود ٣٠ الی ٣۵ درصد کاهش یافت. این را فقط یک فقیر ممکن است خوب درک کند نه یک ثروتمند و یا روشنفکر.
همینطور ما موفق شدیم از طریق افزایش دستمزد، چیزی بین ١٠ الی ١۵ درصد از قدرت خرید نابود شده طبقه کارگر ایران رو مجدداً احیا کنیم. در این میان، کاهش نرخ تورم یکی از مهمترین تحولات مثبت اقتصادی طی دو سال گذشته بوده است. نرخ تورم قاتل فقرا و حقوق بگیر های ثابت است به همین دلیل، یک سوم شدن نرخ تورم، بیشترین نفع را برای اقشار پایین دست داشته است.
این ها دستآوردهای بزرگی است، ضمن اینکه نرخ رشد اقتصادی در سال های اخیر، همواره منفی بود که طی دو سال گذشته به رقم مثبتی تغییر یافته است. نرخ بیکاری نیز ثابت مانده است. این ها همگی دست آوردهای مثبتی است بویژه زمانی که به خاطر آوریم در آمدهای نفتی دولت طی سال ١٣٩۴ یک پنجم سال ١٣٩٠ است.
کارایی : اما به نظر می رسد با این تفاسیر و با وجود اینکه شما دستاوردهای بخش بهداشت و درمان را جزو بهترین دستاوردهای دولت آقای روحانی ارزیابی می کنید، اما هنوز هم یکی از رنج آورترین مظاهر اختلاف طبقاتی در همین بخش بهداشت و بیمارستان ها نمود پیدا می کند؟
لیلاز : اتفاقاً حرف شما درست است. اما ما این مورد را در قیاس با وضعیت بهداشت و درمان در سال های گذشته مورد ارزیابی و توجه قرار می دهیم. به یاد داشته باشید که طی سال های اخیر بسیاری از بیماران سرطانی ایران در رابطه با عدم دسترسی به داروهای مورد نیاز خود متحمل مصائب بی شماری شدند. این کمبودها همواره با این موضوع توجیه می شد که به واسطه تحریم ها، امکان وارد کردن داروهای مورد نیاز بیماران خاص وجود ندارد. اما زمانی که میزان ورود کالاهای بسیار لوکس به ایران در طی مدت زمان مشابه مود بررسی قرار می دهیم، ابعاد دیگری از ماجرا نمود پیدا می کند.
کارایی : آقای لیلاز، حال که موضوع بحث به اینجا رسید، می خواهم این پرسش را مطرح کنم که آیا موضوع رفع تحریم ها تاثیری بر روی شفافیت فضای اقتصادی در ایران و موضوع فساد اقتصادی خواهد داشت؟
لیلاز : بله، تحریم ها پوششی برای پنهان کردن فساد اقتصادی در ایران بود. من حدس می زنم در جریان فساد سال های اخیر بین ٣٠٠ الی ۴٠٠ میلیارد دلار از اموال و در آمدهای ملی نیست و نابود شده است. در واقع لغو تحریم ها غبار را از فضای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران می زداید. به نظر من از این جهت لغو تحریم ها نقش بسیار بسیار حائز اهمیتی دارد و منجر به این می شود که شفافیت در فضای اقتصادی و آرامش در فضای اجتماعی ایجاد گردد.
کارایی : به عنوان سوال آخر، به نظر شما آیا تسهیل در ارتباطات بین المللی بواسطه رفع تحریم ها، نسبتی با توسعه یافتگی خواهد داشت؟
لیلاز : حتماً همین طور خواهد بود. بخش عمده ای از ساختارهای ایران مدرن را تعاملات با جهان خارج رقم خواهد زد. این تعاملات از دیرباز هم در ایران مسبوق به سابقه بوده است. به عنوان مثال، تمدن ایران در دوران هخامنشی بر یونان و تمدن یونان بر ایران تاثیر متقابل داشته اند. بدون شک، تسهیل در ارتباطات میان کشورها و گشودگی روابط در جهان کنونی، روی توسعه یافتگی تاثیر می گذارد.
