بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در فرآیندهای کاری

بهنازالسادات واعظ مدنی – کارشناس ارشد محیط زیست

مقدمه :
پیشرفت صنعتی و ورود ماشین آلات به عرصه زندگی و پررنگ تر شدن نقش تجهیزات و دستگاهها در فرآیندهای کاری و افزایش تعامل انسانها با اجزای محیط های صنعتی و سازمان ها ، مخاطرات جدیدی را در رابطه با موضوعات سلامت ، ایمنی و بهداشت پیش روی بشر قرار داده است. بطوریکه تنها رعایت قوانین قدیمی موجود برای رهایی از این چالش ها کافی بنظر نمی رسد ، لذا برای نجات و اعتلای سازمانها و صنایع ، نیروی انسانی ، بقای محیط زیست و جلوگیری از خسارت وارده به تجهیزات و تأسیسات ، مدیریت یکپارچه HSE برای خاتمه دادن به تمامی دغدغه های موجود پا به عرصه نهاد.

در فرهنگ ما به موضوع ایمنی ، بهداشت و محیط زیست صرفاً از دیدگاه اقتصادی نگریسته نمی شود. بلکه براساس اعتقادات دینی و تمدن ایرانی ، رعایت ایمنی و بهداشت و پرهیز از خطر از جمله واجبات محسوب می شود و حفظ محیط زیست وظیفه ای ملی و دینی است. به تعبیر کلام وحی حفظ جان هر فرد با نجات همه انسانها برابر است. ( سوره مائده ، آیه ی 32 ) . انسانها مجاز نیستند ایمنی خود و دیگران را به خطر بیندازند. ( سوره بقره، آیه ی 195 ).
” سیستم مدیریت HSE ”  یک ابزار مدیریتی برای کنترل و بهبود عملکرد بهداشت ، ایمنی و محیط زیست در همه برنامه های توسعه ، پروژه های صنعتی و تشکیلات سازمانی بوده است. بطوریکه با ایجاد بستر فرهنگی خلاق و نگرشی نو و سیستماتیک در راستای توسعه پایدار و بهره گیری از سیستم آموزش کارآمد ، ممیزی های دوره ای و ارزیابی می توان در راستای به حداقل رساندن اثرات نامطلوب صنعت بر محیط و به صفر رساندن حوادث و آسیب های ناشی از کار ، گام بردارد.
اساس سیستم مدیریت HSE ، بر پایه تغییر نگرش ” واکنشی ” به نگرش ” پیشگرانه ” در برنامه های کنترلی حوادث ، استوار است. نحوه مدیریت برنامه های مرتبط با کنترل حوادث ، با ایجاد روندی سیستماتیک در وهله اول و توسعه ی نگرش پیشگیرانه (Proactive) در مرحله بعدی ، صنایع را به طرح و برنامه های بهبود یافته و اثربخش هدایت می کند.
امروزه صنایع باید بینش و آمادگی لازم برای مدیریت برنامه های بهداشت ، ایمنی و محیط زیست بصورت یکپارچه داشته باشند چراکه نظام مدیریت یکپارچه در مسیر دستیابی به اهداف را که همانا ایجاد محیط های کاری بدون حادثه ، بدون آسیب و بدون آلاینده زیست محیطی است ، کوتاه می نماید. لذا صنایع در راستای استفاده از معیارها و استانداردهای معتبر جهانی و به روز نمودن نظام های مدیریتی همواره باید پیشگام بوده و بر این اساس از حداکثر توان خود برای ایجاد محیط های کاری سالم و توسعه پایدار تلاش نمایند.

بخش بهداشت
بخش بهداشت واحدHSE ، به عنوان یکی از بخش های اصلی با هدف حفظ و ارتقای سطح سلامت کارکنان ایجاد می گردند. بهداشت ، علم و هنر حفظ سلامت و تندرستی کارکنان است. سازمان بهداشت جهانی WHO ، سلامت ( Health ) را رفاه کامل جسمی ، روانی ، اجتماعی و نه فقط نبود بیماری می داند. علم بهداشت در ایران شامل سه شاخه اصلی بهداشت محیط ، بهداشت حرفه ای و بهداشت عمومی می باشد. به دلیل متنوع بودن حرفه های مختلف و صنعتی شدن کشور ، بهداشت حرفه ای نیازی اساسی برای رسیدن به توسعه پایدار شناخته شده است. زیرا این نیروی انسانی متخصص و سالم است که می تواند توسعه پایدار را تضمین کند و چنین امری میسر نمی شود مگر آنکه اجرای ضوابط بهداشت بخصوص بهداشت حرفه ای در فرآیندهای کاری در جامعه نهادینه گردد.

* اهدف بخش بهداشت
– ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی ، روحی ، اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل .
– مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کار است.
– مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور ، سلامت آنان را در محیط کار تهدید می کند.

* اهم فعالیت های بخش سلامت و بهداشت
– شناسایی عوامل زیان آور احتمالی مؤثر بر سلامت کارکنان.
– پایش مستمر و سالیانه عوامل زیان آور محیط کار نظیر عوامل شیمیایی ، فیزیکی ، ارگونومی .
– ارزیابی ریسک ناشی از مواجهه با عوامل زیان آور و مقایسه با استانداردهای مرتبط .
– حذف و تعدیل عوامل زیان آور خارج از حدود تماس شغلی از طریق اقدامات کنترلی ( مهندسی ، مدیریتی و وسایل حفاظت فردی ) .
– اطمینان از اثر بخشی اقدامات کنترلی و بازنگری دوره ای ریسک های بهداشت حرفه ای .
– برگزاری دوره های آموزشی تخصصی در ارتباط با مباحث بهداشت کار .
– پی گیری انجام تخصصی معاینات شغلی پرسنل از سوی سازمان بهداشت و درمان .
– برگزاری دوره های آموزشی تخصصی به منظور ارتقاء و بروز رسانی سطح دانش کارشناسان و مسئولین بهداشت صنعتی .
– برگزاری دوره های مرتبط با مباحث بهداشت حرفه ای بمنظور ارتقاء سطح دانش کارکنان در خصوص آشنایی با عوارض مواجهه با عوامل زیان آور محیط کار و راهکارهای کنترلی مورد نظر .
– ترویج و ارتقاء سطح فرهنگ بهداشت محیط کار از طریق بزرگداشت روزهای مرتبط ملی و بین المللی ، تهیه کتب و پوستر و فیلم های آموزشی .

بخش ایمنی

هر ساله میلیون ها حادثه ناشی از کار در دنیا رخ می دهد که برخی از این حوادث منجر به مرگ و برخی دیگر موجب از کار افتادگی وآسیب های ناتوان کننده می گردد ، که ممکن است تا مدتها باقی بماند.
حوادث معمولاً ناشی از شرایط نا ایمن (Unsafe Conditio) و یا اعمال نا ایمن (Unsafe Ac )می باشد. شرایط نا ایمن عموماً بدلیل طراحی نامناسب فرآیند و یا تجهیزات مورد استفاده و یا شرایط کار پر مخاطره بروز می نماید و اعمال ناایمن غالباً بدلیل فاکتورهای انسانی و اشتباهات فردی (Human Error)ناشی می گردد.
به طور کلی خسارات مالی یا جانی ، عواقب و پیامدهای منفی حوادث صنعتی را تشکیل می دهند. بنابراین وقوع حوادث یا سبب آسیب دیدن دستگاه ها ، تجهیزات ، محصولات ، فرآیند تولید یا محیط کار می شود و یا منجر به بروز صدمات غیر قابل جبران جسمی و جانی خواهد گردید. پس در حالت کلی می توان اظهار داشت ؛ ایمنی کار یعنی تلاش برای جلوگیری از آنچه که باعث کا هش میزان محصول یا نتیجه کار و پایین آمدن کیفیت آن و هدر رفتن نیرو و تلاش های صرف شده در انجام کار می گردد .
امروزه ایمنی کار به صورت های مختلفی چون پیشگیری از حوادث یا داشتن سطح قابل قبول ریسک های مختلف موجود در انجام کار تعریف شده است.
نکته ای که هیچگاه نباید مورد غفلت قرار گیرد ، اینست که خطر همواره در کمین ماست. بنابراین همواره باید به فکر کاهش آسیب های ناشی از خطرات احتمالی باشیم. این سخن بدین معناست که حتی اگر ما تمام احتیاطات لازم را بکار ببندیم بازهم ممکن است از ناحیه مسائلی که دور از ذهن ماست یا بخاطر اشتباه و سهل انگاری دیگران ، با خطراتی مواجه شویم. حال اگر می خواهیم خود و دیگران را از گزند این خطرات در امان نگه داریم یا آثار آنها را به حداقل کاهش دهیم ، باید تمهیداتی را فراهم نمائیم . در این راستا 5 عامل اصلی در ایمنی مطرح می گردد.

* اهم فعالیت های بخش ایمنی

در این بخش ، فرآیندهای صنعتی و فعالیت های شغلی کارکنان از دیدگاه ایمنی مورد بررسی و شناسایی خطر قرار می گیرد سپس ریسک های احتمالی تعیین و راهکارهای کنترلی و پیشگیرانه مورد نیاز برای اجرا ، ارائه می شود. در این راستا سیاست گذاری ، برنامه ریزی راهبردی و نظارت عالیه بر موضوعات ایمنی و آتش نشانی با هدف کنترل ریسک ها و نهایتاً کاهش حوادث ، مسئولیت اصلی اداره ایمنی می باشد. از جمله فعالیت های مهم که در این بخش حائز اهمیت بوده و باید مدنظر مسئولین ذیربط قرار گیرد عبارتند از :
– جایگزینی
حذف منابعی که ایجاد خطر می نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که بر فرآیند کار لطمه ای وارد نیاورد.
– محصور کردن
قرار دادن منابع خطرساز در محدوده های بسته ای که تعداد افراد در معرض را به حداق ممکن رسانده و یا حذف نماید.
– ترمیم و بهبود
از طریق اجرای یک سری فعالیت های جانبی در منابع تولید آلودگی ، به نحوی که میزان آنها کاهش یابد .
– ایجاد فاصله و موانع .
– تهویه
– استفاده از وسائل حفاظت فردی .
– برگزاری کارگاه های آموزشی تخصصی آتش و اطفاء حریق و مانورهای واکنش در شرایط اضطراری .

بخش محیط زیست

ضرورت حفاظت محیط زیست در جهان امروز به موازات رشد صنعت و تکنولوژی و به دنبال آن ، بروز آلودگی ها ، اهمیت بیشتری پیدا کرده است .رشد ناموزون صنایع کشور در سال های اخیر و ادامه روند فعلی آن ، اکوسیستم ها را به شدت تحت تاثیر قرارداده و می دهد. لذا هدایت فعالیت های صنعتی به گونه ای که کمترین آثار زیانبار را بر محیط زیست داشته باشد ضروری است.
همچنین به منظور تحقق اهداف مندرج در برنامه های توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جهت نیل به شکوفایی اقتصاد کشور ، تمامی صنایع و واحدهای تولیدی حین اینکه تمام توان خود را در جهت افزایش ظرفیت تولید و بهبود کیفیت فرآورده ها و محصولات به بکار ببرند ؛ باید خود را ملزم به بهره گیری از فناوری های روز و سازگار با محیط زیست کرده و همواره جهت دستیابی به اهداف صنعت سبز و پیشگیری از ایجاد و انتشار آلاینده ها گام بردارند.

*اهم فعالیت های بخش محیط زیست

– رساندن سطح فضای سبز در کلیه واحدهای صنعتی و تولیدی به استانداردهای مورد تائید سازمان حفاظت محیط زیست و مدیریت فضای سبز .
– جلوگیری از ورود پساب ها به محیط زیست و به حداقل رساندن ریخت و پاش و آلودگی ها .
– مدیریت بهینه پسماند در راستای کاهش زائدات تولیدی ، تفکیک از مبدأ و بازیافت .
– رعایت استانداردهای مربوط به آلاینده های آب ، خاک ، هوا و صوت طبق دستورالعمل های سازمان حفاظت محیط زیست .
– استفاده بهینه از مصرف سوخت و انرژی .
– طرح ریزی مقابله با شرایط اضطراری و حوادث زیست محیطی .
– ارتقاء سطح دانش زیست محیطی کارکنان و آشنایی با دستاوردهای نوین در زمینه پیشگیری ، کنترل و رفع آلودگی های محیط زیست .
یکی از مهم ترین مسائل مرتبط با استقرار سیستم مدیریت HSE در واحدهای صنعتی و واحدهای تولیدی بحث آموزش است که در این راستا باید دوره های آموزشی و کارگاه های تخصصی به صورت مستمر در زمینه مسائل مختلف HSE برای پرسنل ، مهندسین ، تکنسین‎ ها و کلیه اعضای گروه کاری ایمنی ، بهداشت و محیط زیست برگزار گردد.