نگاهی به جایزه نوبل اقتصاد 2013

«یوجین فاما» دانش‌آموخته‌ی اقتصاد دانشگاه شیکاگو و در حال حاضر دارای کرسی استادی در مدرسه‌ی عالی بازرگانی همان دانشگاه است. این اقتصاددان ٧۴ ساله بیش از ۴٠ سال از عمر خود را صرف مطالعه‌ی رفتار قیمت سهام و اوراق بهادار در بازارهای مالی نموده و نتیجه‌ی پژوهش‌های خود را در قالب دو کتاب و بالغ بر یک‌صد مقاله‌ی علمی در نشریات معتبر اقتصادی منتشر نموده است.
«لارس پیتر هانسن» نیز دانش‌آموخته‌ی اقتصاد دانشگاه مینه‌سوتا و دارای کرسی استادی در دانشگاه شیکاگو است. وی در اولین ساعات صبح ١۴ اکتبر در حالی که تازه از پیاده‌روی صبحگاهی خود بازگشته بود با تماسی تلفنی از آکادمی نوبل از دریافت این جایزه با خبر شد. هانسن بیشتر شهرت خود را مدیون مطالعات و نظریاتش در زمینه‌ی اقتصادسنجی و ابداع روش‌های بررسی مدل‌های اقتصاد کلان بدون دسترسی به تمام جزییات مدل و با کمک سری‌های زمانی است. مدل‌های کاربردی وی توسط بسیاری از همکارانش برای بررسی ارزش دارایی‌ها و همچنین شناسایی و حل معماهای مختلف در مدل‌های تجربی اقتصاد مورد استفاده قرار گرفته است. وی همچنین به خاطر قدم‌های مهمی که در زمینه‌ی پیشبرد فهم ما از نحوه‌ی رفتار بنگاه‌های اقتصادی در برخورد با نااطمینانی برداشته است، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. پرفسور هانسن همچنین پژوهش‌های فراوانی در زمینه‌ی شاخص‌های اقتصاد کلان و دارایی‌ها در بازارهای مالی انجام داده و نظریات وی بصورت گسترده مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. این اقتصاددان ۶١ ساله ٢ هفته قبل از تولد ۶١ سالگی خود موفق به دریافت جایزه‎ی نوبل اقتصاد شد.
«رابرت شیلر» اقتصاددان ۶٧ ساله نیز در اولین ساعات صبح به وقت محلی در حالی که برای عزیمت به سفری کاری آماده می‌شد از طریق تماسی تلفنی از طرف آکادمی نوبل باخبر شد که نام وی در میان برندگان امسال قرار دارد. وی دانش‌آموخته‌ی اقتصاد دانشگاه ام.آی.تی و در حال حاظر دارای کرسی استادی در دانشگاه ییل است.
وی مطالعات بسیاری در زمینه‌ی بازارهای مالی، اقتصاد کلان، مدل‌ها و روش‌های آماری انجام داده و نتیجه‌ی پژوهش‌های او در قالب ١٢ کتاب و ده‌ها مقاله‌ی علمی منتشر شده است.
درک رفتار قیمت اشکال مختلف دارایی‌ها برای تصمیم‌های روزمره‌ی سرمایه‌گذاران و مردم عادی از اهمیت بسیاری برخوردار است. اینکه پس‌اندازمان را به صورت نقدی نگهداری کرده یا به صورت سپرده نزد بانک بگذاریم یا سهام بخریم و یا حتی تبدیل به زمین و مسکن و طلا کنیم، بستگی به برداشت ما از ریسک و سود هر شکل از پس‌انداز دارد. همچنین درک روند تغییر قیمت‌ها در بازارهای مالی اهمیت ویژه‌ای برای سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی دارد. اشتباهات در ارزش‌گذاری دارایی‌ها در سطح کلان می‌تواند منجر به ایجاد بحران‌های مالی گسترده‌ای – همچون بحران اخیر وام‌های مسکن در آمریکا – گردد. با توجه به اهمیت بالای قیمت دارایی‌ها در بازارهای مالی، آشنایی با عوامل تعیین‌کننده و تاثیرگذار در ارزش دارایی‌ها و همچنین دلایل نوسانات قیمت آنها مرکز توجه بسیاری از اقتصاددانان در دهه‌های گذشته بوده است. اهدای جایزه‌ی نوبل اقتصاد امسال به یافته‌های اقتصاددانان در زمینه‌ی پیش‌بینی قیمت‌ها در بازارهای مالی نیز حاکی از اهمیت بسیار این حوزه‌ی پژوهشی در علم اقتصاد است.
پیش‌بینی روزانه و هفتگی قیمت سهام و اوراق بهادار در بازارهای مالی امری تقریبا غیرممکن است. با این وجود ارایه‌ی پیش‌بینی‌های بلندمدت – ٣ یا ۵ ساله- در مورد روند و رفتار قیمت‌ها در بازارهای مالی کاملا امکان‌پذیر است. این گذاره‌ها که در نگاه اول متناقض و غیرقابل قبول می‌نمایند، نتیجه‌ی مطالعات سه اقتصاددان آمریکایی است که برایشان جایزه‌ی نوبل ٢٠١٣ را به ارمغان آورد.
نتیجه‌ی تحقیقات «یوجین فاما» و بسیاری از همکارانش که برای اولین بار در دهه‌ی ۶٠ میلادی منتشر شد، حاکی از آن بود که پیش‌بینی رفتار قیمت‌ها در بازارهای مالی امری غیرممکن است. انتشار این یافته‌ها باعث ایجاد تغییراتی در شکل بازار‌های مالی و آغاز مجموعه پژوهش‌های گسترده در زمینه‌ی نحوه‌ی عملکرد بازارهای مالی شد. دشواری پیش‌بینی قیمت‌ها در کوتاه‌مدت می‌تواند بدین صورت تعبیر شود که در بلند‌مدت این امر بسیار دشوارتر خواهد بود. اما یافته‌های مطالعات «رابرت شیلر» که برای اولین بار در ابتدای دهه‌ی هشتاد میلادی منتشر شد، نشان می‌دهد که با وجود عدم امکان پیش‌بینی کوتاه مدت رفتار بازار‌های مالی، این کار در بلند مدت کاملا امکان‌پذیر است.
یافته‌های وی نشان می‌دهد که نوسانات قیمت سهام بسیار بیشتر از نوسانات سود شرکت‌ها بوده و نسبت قیمت سهام به سود با افزایش نوسانات کاهش می‌یابد. این ویژگی همچنین برای دیگر انواع دارایی‌های مالی از جمله اوراق بهادار صادق است. این یافته‌ها به کمک انتظارات عقلایی سرمایه‌گذاران در مورد نااطمینانی نسبت به قیمت‌ها قابل توجیه هستند. سود بالا در آینده را می‌توان انگیزه‌ای برای خرید دارایی‌های پرخطر بالا دانست. روش آماری ابداعی «لارس پیتر هانسن» بعنوان بهترین راهکار برای آزمودن این فرضیه‌ی شناخته شده و توسط بسیاری از همکارانش در زمینه‌ی مطالعه‌ی قیمت‌گذاری دارایی‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

چندی پیش گفتگویی با یکی از برنگان نوبل ٢٠١٣ در نشریه‌ی نیویورک تایمز با عنوان «یوجین فاما، پادشاه بازارهای قابل پیش‌بینی» منتشر شد که مطالعه‌ی آن خالی از لطف نیست.
«یوجین فاما» که غالبا به عنوان پدر نظریه‌ی بازارهای بهینه شناخته می‌شود از شاگردان «میلتون فریدمن» و استاد دانشگاه شیکاگو است. او اقتصاددانی تجربه‌گراست و برخی از نظریات وی در سال‌های اخیر بحث‌های بسیاری را برانگیخته است. به عنوان مثال «پروفسور شیلر» معتقد است نظریات «فاما» نقش بسیار ناچیزی برای احساسات و روانشناسی سرمایه‌گذاران و تاثیر آنها در بازارهای مالی قائل است.

نیویورک تایمز : یوجین، از صحبت با شما خیلی خوشحالم و برای به دست آوردن جایزه‌ی نوبل تبریک می‌گم.
یوجین فاما : ممنون.

نیویورک تایمز : چطور جشن می‌گیرین؟ این روزها برنامه‌ای برای رفتن به زمین گلف ندارین؟
یوجین فاما : بله، حتما. من یه لگن تازه دریافت کردم و الان یه آدم جدیدم. اگر کسی روزی به شما بگه یه لگن تازه لازم دارین حتما قبول کنین!

نیویورک تایمز : بله، حتما یادم می‌مونه! خوب حالا بپردازیم به مسایل جدی‌تر. لطفا به من کمک کنین که یافته‌ها و نظریاتتون رو به کسایی که با اونا آشنایی ندارن توضیح بدم. بگذارید از نظریه یا فرضیه‌ی بازارهای بهینه شروع کنیم. مفهوم این واژه‌ها چیه؟
یوجین فاما : بسیار خوب، مفهوم کلی بسیار ساده است. مفهوم این نظریه این است که قیمت‌ها منعکس‌کننده‌ی همه‌ی اطلاعات موجود هستند. قسمت سخت ماجرا آزمودن درستی این نظریه است و خود نظریه بسیار ساده است.

نیویورک تایمز : بنظر می‌رسه که هرکسی از اول هم چنین برداشتی داشته باشه، آیا این یه نظریه واقعا جدید هست؟
یوجین فاما : بله شما درست می‌گین، قطعا من این ایده رو کشف نکردم. من فقط واژه‌ی «بازار بهینه» و «کارایی بازار» رو مطرح کردم. شما می‌تونین این واژه‌ها رو در مقاله‌ای که ماه مه سال ١٩۶۵ نوشتم، پیدا کنید. ولی این‌ها فقط چند واژه هستند. کار اصلی که من انجام دادم این بود که به این نتیجه رسیدم که بدون داشتن مدلی که ما به آن «مدل تعادل بازار» می‌گیم، آزمودن این نظریه امکان‌پذیر نیست.

نیویورک تایمز : معنی این چی هست؟
یوجین فاما : به طور ساده، شما باید بپرسید که قیمت‌ها در بازار چگونه تعیین می‌شوند. به عبارت دیگه یک سوال این است که چطور ریسک رو اندازه بگیریم و سوال بعدی این است که رابطه‌ی سود و ریسک مربوط به یک شکل از دارایی چگونه است؟ من به این «مساله‌ی فرضیه‌ی مشترک» می‌گم. شما باید این دو را با هم مورد آزمایش قرار بدین. و همین جاست که مساله پیچیده می‌شه!

نیویورک تایمز : مساله این است که قیمت‌ها در کوتاه مدت روند قابل پیش‌بینی رو دنبال نمی‌کنن. یک برداشت از این مساله می‌تونه این باشه که پیش‌بینی روند کلی بازار سهام، کار بسیار سختی است!
یوجین فاما : بله، درسته!

نیویورک تایمز : ولی نتایج تحقیقات شما برخی از این گفته‌ها رو زیر سوال می‌بره! وقتی شما به دقت بازارهای مالی رو مورد مطالع قرار دادین به این نتیجه رسیدین که بازارها خیلی پیچیده‌تر از این هستند! شما سود اوراق بهادار رو مورد مطالعه قرار دادین و به این نتیجه رسیدین که قابل پیش‌بینی هستند، درسته؟
یوجین فاما : بله من و شیلر و خیلی‌های دیگه هم مقالات متعددی با نتایج مشابهی برای قیمت سهام منتشر کردیم.

نیویورک تایمز : شما به این نتیجه رسیدین که برخی فاکتور‌ها می‌تونه به پیش‌بینی بلندمدت قیمت سهام کمک کنه.
یوجین فاما : بله، مثلا نسبت سود به قیمت سهام رو در نظر بگیر، وقتی این نسبت بالا هست انتظار سود بیشتری وجود داره و وقتی این نسبت کوچک هست انتظار سود هم کمتر است. من و یکی از همکارانم مقاله‌ای نوشتیم که مفهومش به طور خلاصه اینه که برای اوراق بهادار و سهام متغیر‌های بسیاری وجود دارند که روی قیمت تاثیر می‌گذارن و تقریبا تمام اون متغیر‌ها بستگی به وضعیت کسب و کار داره و به همین دلیل ما به این نتیجه رسیدیم که تفاوت در انتظارات از سود عقلایی هست.

نیویورک تایمز : ولی ریچارد تلر، همکار شما در دانشگاه شیکاگو و رابرت شیلر که او هم از برندگان نوبل امسال هست نظر دیگری دارند!
یوجین فاما : خوب افرادی که نظرشون متفاوت هست، معتقد هستند که تفاوت در انتظارات از سود حتی اگر به خاطر شرایط کسب و کار باشه، می‌تونه بصورت غیر عقلایی به شرایط کسب و کار مرتبط باشه.

نیویورک تایمز : آیا شما نظر «کینز» رو که معتقد هست دولت باید سیاست انبساطی در پیش بگیره تا تاثیر رکود رو خنثی کنه، قبول ندارین؟
یوجین فاما : نه! من باور دارم که تجربه نشون داده هزینه‌های کینزی کمک مهمی نکردن!

نیویورک تایمز : علاوه بر توصیه‌ی «فردریک هایک» بر کوچکتر بودن دولت وی معتقد به سیاست‌های حمایتی اجتماعی است، آیا شما همچین نظری رو قبول دارین؟
یوجین فاما : بله، «هایک» همچنین نظری داشت و من هم نظر مشابهی دارم، من فکر می‌کنم ما نیاز به تامین اجتماعی و چیزهای نظیر اون داریم. و البته مردم درک درستی از میدان ریسک سرمایه‌گذاری ندارن، این مساله خیلی مهمه و باید بررسی بشه، ما واقعا نمی‌دونیم آیا بازار سهام سودی رو که سرمایه‌گذاران انتظارشو می‌کشن، ایجاد خواهد کرد یا نه! از نظر آماری نمیشه نشون داد که سود مورد انتظار سرمایه‌گذاران تامین خواهد شد و این ریسک بزرگی هست.

نیویورک تایمز : آیا شما به تنظیم بازارهای مالی اعتقاد دارید؟
یوجین فاما : البته تا حدی بله! دولت باید در برخی موارد دخالت کنه.

نیویورک تایمز : به نظر شما آیا دولت باید به بانک‌های بزرگ در مواجهه با بحران‌های مالی کمک مالی می‌کرد؟
یوجین فاما : نه! من ترجیح می‎دادم بانک‌ها ملی بشن.

نیویورک تایمز : واقعا؟
یوجین فاما : خوب ما در مورد گزینه‌های واقع‌گرایانه حرف می‌زنیم! این قابل قبول نیست که در بحران‌های اقتصادی دولت کاری نکنه، پس دو گزینه مقابل دولت هست: ملی کردن بانک‌ها یا اهدای کمک‌های هنگفت. اهدای کمک به بانک‌ها به اونها انگیزه می‌ده که سرمایه‌گذاری‌های پر خطر انجام بدن پس من اونا رو ملی می‌کردم و بهشون سر و سامان می‌دادم و دوباره خصوصی می‌کردمشون.

نیویورک تایمز : پس شما ترجیح می‎دادین دولت کلا کاری انجام نده؟
یوجین فاما : من همون زمان هم گفتم که یک آزمایش خیلی جالب می‌تونه باشه، ولی خیلی‌ها گفتن این خیلی مخرب خواهد بود و مشکلات بلند مدت ایجاد خواهد کرد.