منطقه‌ی آزاد تجاری- صنعتی ارس در استان آذربایجان شرقی و شمال غرب ایران واقع شده است. این منطقه که در مجاورت سه کشور جمهوری خودمختار نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرار گرفته، دارای وسعت ۵۱،۰۰۰ هکتار است. منطقه‌ی آزاد ارس در ۱۳۷ کیلومتری شهر تبریز (که یکی از قطب‌های عمده‌ی دانشگاهی و صنعتی ایران است) قرار داشته و با شهر تهران نیز ۷۶۱ کیلومتر فاصله دارد.
شهر جلفا به عنوان مرکز این ناحیه‌ی صنعتی- تجاری، در زمینه‌ی تجاری و گمرکی دارای پیشینه‌ای صد ساله بوده و مرز مشترک ایران و نخجوان در شهر جلفا به عنوان پرترددترین مرز مسافری ایران، پس از فرودگاه‌های تهران مطرح است.
منطقه‌ی آزاد ارس با مرکزیت جلفا در شمال غرب ایران واقع شده و در حاشیه‌ی رود ارس قرار گرفته است. رود ارس، مرز کشور ایران را با کشورهای جمهوری خودمختار نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان تشکیل می‌دهد. این منطقه تجاری- صنعتی در بین دو منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی کیامکی و ارسباران قرار گرفته است.
اراضی این منطقه شامل ۹،۷۰۰ هکتار از اراضی منطقه می‌شد که براساس مصوبه ۱۴ آذر ۱۳۸۷، محدوده‌ی این منطقه به ۵۱،۰۰۰ هکتار شامل بخش‌هایی از ۲ شهرستان جلفا و کلیبر افزایش یافت. این محدوده‌ی ابلاغی در بخش متصل، محدوده‌ی اصلی را از ۹،۷۰۰ هکتار به ۲۰،۵۰۰ هکتار افزایش داده است و در ۳ بخش منفصل نیز قسمتی از شهرستان کلیبر به وسعت ۲۴،۰۰۰ هکتار (موسوم به قلی بیگ‌لو) و اراضی اطراف سد خداآفرین به وسعت ۶،۱۰۰ هکتار و محدوده گمرک نوردوز (مرز ایران با ارمنستان) به وسعت ۲۴۰ هکتار جمعا به وسعت ۵۱،۰۰۰ هکتار کل محدوده‌ی منطقه‌ی آزاد ارس را تشکیل می‌دهد.
این منطقه‌ی آزاد تجاری صنعتی از ابتدای فعالیت شش مدیرعامل را به خود دیده است که از «میلانی» تا «عرب باغی» مدیریت این منطقه‌ی خاص اقتصادی را برعهده داشتند. منطقه‌ای که قراربود دروازه‌ی ورود منطقه‌ی ما به تجارت جهانی باشد، اما اکنون اینگونه نیست. منطقه‌ای که در زمان مدیریت «علی جلیلی» بیشترین مطالعات و پژوهش‌ها را به خود دید، اکنون با مشکلات عدیده‌ای در زیرساخت‌ها روبروست. منطقه‌ای که «صادق نجفی» تصویری متفاوت از آن ارائه نمود و فاز بازرگانی و تجاری آن را بیشتر برجسته کرد، اکنون به دست «محسن عرب باغی» سپرده شده است، مدیری که بیشترین ارتباط را با صنعت داشته است. تا همین اواخر نیز یک واحد صنعتی را در بخش خصوصی مدیریت می‌کرد. شاید مهمترین دوران مدیریتی او را همگان در شرکت تراکتورسازی ایران به یاد دارند. بیشترین تولید تراکتور در کشور و توسعه‌ی صادرات آن. او اکنون به جلفا رفته است تا یکی از مناطق آزاد را مدیریت کند. او با حضور در تحریریه‌ی نشریه‌ی کارایی گفتگویی اختصاصی با ما داشت تا از دغدغه های خود در شروع مدیریتش بگوید.
مناسب‌ترین نقطه‌ی صادراتی شمال غرب ایران
«عرب باغی» معتقد است، مزیت‌های منطقه‌ی آزاد ارس در حوزه‌های مختلف از جمله تجارت داخلی و خارجی است و موقعیت منطقه‌ی آزاد ارس ایجاب می‌کند که این منطقه در بخش بازرگانی هم فعالیت گسترده‌ای داشته باشد. وی منطقه‌ی آزاد ارس را به دلیل تشریفات کمتر مناسب‌ترین نقطه‌ی صادراتی شمال غرب می‌داند و می‌گوید: «بازار قفقاز بازار بزرگی با جمعیت حدود 300 میلیون نفر است و این که چگونه بتوانیم از این موقعیت کم‌نظیر استفاده کنیم، بستگی به برنامه‌ریزی و تفکر ما دارد. در این حوزه باید روابط سیاسی و اقتصادی‌مان را با قفقاز بهبود ببخشیم و بتوانیم درصدی از این بازار بزرگ را جذب کنیم. بازاری که تاکنون کمتر به آن توجه شده است.»
«عرب باغی» با تاکید بر اینکه هر کشوری هم صادرات دارد و هم واردات، می‌گوید: اینکه حاشیه‌سازی می‌شود که ما با واردات مخالف هستیم، اینگونه نیست و با توجه به قوانین حاکم بر منطقه‌ی آزاد، واردات از این منطقه سهل‌تر است و واردکنندگان با استفاده از این تسهیلات به راحتی اقدام به وارد کردن اقلام مورد نیاز خود می‌کنند. اما آنچه نباید مغفول بماند، توجه به امر صادرات در کنار داستان واردات است.
گردشگری اولویت اصلی در منطقه‌ی ارس
مدیرعامل منطقه‌ی آزاد ارس دیگر مزیت بسیار مهم این منطقه را صنعت گردشگری دانسته و می‌گوید: «وقتی از منطقه‌ی آزاد ارس نام برده می‌شود، خیلی‌ها تصور می‌کنند که این منطقه فقط محدود به شهر جلفا است در حالی که منطقه‌ی آزاد ارس بخش بزرگی از شمال آذربایجان شرقی را پوشش داده و از مغان تا جلفا تحت پوشش منطقه‌ی آزاد ارس است.»
«عرب باغی» منطقه‌ی آزاد ارس را برای جذب سرمایه در امر گردشگری مناسب دانسته و می‌گوید: «با توجه به طبیعت بکر و مناطق خدادادی این خطه، برنامه‌ریزی برای استفاده از پتانسیل‌های موجود در حال انجام است.» او با تاکید به ایجاد زیرساخت‌های صنعت گردشگری از جمله هتل، مراکز بزرگ خرید و تفریحی در ارس معتقد است: «هم در رابطه با سرمایه‌گذاری در این صنعت و هم در رابطه با جذب گردشگر کارهای زیادی داریم که باید انجام دهیم؛ اما برای جذب گردشگر در حال حاضر اگر اقدامات زیربنایی صورت نگیرد، این حرف‌ها جز شعاری بیش نخواهد بود. در منطقه‌ی آزاد ارس باید امکانات رفاهی، خدماتی و اقامتی مناسب ایجاد شود و امکاناتی در اختیار گردشگران قرار گیرد تا انگیزه‌ی سفر به ارس در مردم بیشتر شود.»
عرب باغی خاطرنشان کرد: «سایر مناطق آزاد ایران در امر گسترش صنعت گردشگری با سرعت بیشتری حرکت کرده‌اند و ما نیز باید سرعت خود را افزایش دهیم تا به جایگاه حقیقی خود دست یابیم.»
صنعتی‌ترین منطقه‌ی آزاد کشور
مدیرعامل سازمان منطقه‌ی آزاد ارس، ارس را صنعتی‌ترین منطقه‌ی آزاد ایران می‌داند و در این ارتباط می‌گوید: «در بخش صنعت هم با توجه به قوانین موجود، امکان حضور و سرمایه‌گذاری آسان در ارس وجود دارد که از جمله‌ی آنها می‌توان به معافیت‌های مالیاتی و گمرکی اشاره کرد. صنایعی در منطقه‌ی آزاد ارس حمایت خواهند شد که کالاهای صادراتی باشند و از تکنولوژی‌های روز جهان برای استفاده در زنجیره‌ی تولید خود استفاده کنند.»
وی افزود: «یک سری زیرساخت‌ها در منطقه وجود دارد اما کافی نیست و باید زیرساخت‌های منطقه‌ی آزاد ارس را برای پاسخگویی به نیاز سرمایه‌گذاران تقویت کنیم. در این ارتباط مهمترین اقدام، تکمیل بزرگراه مرند به جلفاست. تا رفت و آمدها به جلفا ایمن تر و سریع تر شود. روند فعلی پیشرفت پروژه خیلی کند است و این پاسخگوی نیاز ما نخواهد بود. بنابراین یکی از اولویت‌های مهم ما پیگیری احداث و تکمیل سریع این بزرگراه است.
وی ادامه داد: «خط راه آهن برای ما خیلی مهم است و خط فعلی منتهی به جلفا قدیمی است و برای منطقه‌ی آزاد ارس قابل سرویس دهی نیست. چرا که قطارهای با سرعت بالا نمی‌توانند در آن تردد کنند.»
«محسن خادم عرب باغی» وجود فرودگاه را از جمله نیازهای اولیه و اساسی یک منطقه‌ی آزاد برشمرده و می‌گوید: «یکی از ارکان ضروری منطقه‌ی آزاد که مورد نیاز است، فرودگاه است و منطقه‌ی آزاد باید بتواند به سرمایه‌گذاران و تجار خود سرویس مناسب ارائه کند. علی‌رغم مسائلی که در مورد فرودگاه گفته شده حتی مطالعات آن هم انجام نشده است. البته قبلا یک فرودگاه کوچک بصورت مقطعی ایجاد شده بود که بیشتر برای پروازهای تفریحی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ما باید بتوانیم مسائل مالی فرودگاه را حل کنیم و منابع آن را تامین کنیم. خوشبختانه دانش فنی مورد نیاز در کشورمان هست و می‌توانیم از آن استفاده کنیم. انتظار از همه‌ی مسئولان استانی و کشوری این است که ما را در ایجاد این فرودگاه حمایت کنند و این پروژه بصورت ملی تعریف شود.»
به دنبال سرمایه‌گذار واقعی
مدیرعامل منطقه‌ی آزاد ارس از وجود برخی مشکلات هم در امر سرمایه‌گذاری این منطقه خبر داده و می‌گوید: ما برای سرمایه‌گذاران واقعی ارزش بسیار زیادی قائلیم. هستند کسانی که به نام کارخانه، انبار ساخته‌اند و زمین را تحویل گرفته و دیگر رویت نشده‌اند. ما به دنبال سرمایه‌گذارانی هستیم که بتوانند تحولی مثبت در منطقه ایجاد کند؛ ضمن اینکه از امکانات منطقه استفاده می‌کنند در صنعت، اقتصاد و توسعه‌ی منطقه‌ی آزاد ارس گام رو به جلو بردارند. سرمایه‌گذار ارزشمند است و به سرمایه‌گذاران واقعی احترام می‌گذاریم.»
وی در این رابطه توضیح داد: «انتخاب تکنولوژی و نوع کالایی که می‌خواهد در منطقه‌ی آزاد ارس تولید شود، خیلی مهم است. کسانی بیرون از کشور وارد ارس شده و با تکنولوژی از رده خارج اقدام به تولید محصولات می‌کنند که این برای ما قابل قبول نیست. صنایع ایجاد شده باید قابلیت صادرات کالاهای خود به بازارهای قفقاز و اروپا را داشته باشند و باید مسائل زیست محیطی منطقه هم در این امر لحاظ شود و نباید صنایعی با استقرار در منطقه‌ی ارس باعث آسیب به زیست‌بوم منطقه‌ی آزاد ارس شوند.»
وی در ادامه به مزیت‌های ترانزیتی ارس نیز اشاره کرد و گفت: «ترانزیت منبع مهم درآمدی برای ماست، اما متاسفانه زیرساخت‌های این صنعت پول‌ساز نیز فراهم نیست و باید در این رابطه نیز کارهای مهمی صورت گیرد.»
آزادی مناطق آزاد از غل و زنجیر سلایقی به نام قانون
این مدیر دولت یازدهم مهترین رویکرد در توسعه‌ی مناطق را بازبینی در قوانین این مناطق می‌داند و می‌گوید: «قوانین مناطق آزاد باید بازنگری شود و دستگاه‌های اجرایی به قوانین و ضوابط خاص منطقه‌ی آزاد تمکین کنند. برخی اقدامات و مکاتبات مغایر با قوانین حاکم بر مناطق آزاد ما را آزرده خاطر می‌کند. لذا باید مفهوم آزاد را در این مناطق نهادینه کنیم، یعنی قوانین دست و پاگیر و آزاردهنده برای سرمایه‌گذار را تغییر دهیم. مسئولان کشور باید نسبت به کارکرد منطقه‌ی آزاد، توجیه شوند.»
خط مونتاژ خودروهای خارجی در ارس
مدیر عامل منطقه‌ی آزاد تجاری صنعتی ارس همچنین در پاسخ به پرسشی در رابطه با مسائل واردات خودروهای خارجی به این منطقه، راه‌اندازی خط مونتاژ خودروهای خارجی در ارس را به عنوان یک آرزو و در عین حال یک ضرورت خوانده و می‌گوید: «با توجه به اینکه خودروهای وارداتی از ارس نفعی برای کشور ندارد، امیدواریم در آینده‌ی نزدیک شاهد راه‌اندازی خط مونتاژ این خودروها در منطقه‌ی آزاد تجاری صنعتی ارس باشیم. چرا که هم موجب اشتغال‌زایی و هم ایجاد ارزش افزوده خواهد شد. برای واردات هیچ محدودیتی نداریم، ولی اگر یکی از شرکت‌های خودروسازی کشور اعلام آمادگی کند و زمینه‌ی احداث خط مونتاژ انواع خودروهای وارداتی را فراهم آورد، آن موقع است که منافع زیادی عاید کشور می‌شود.»
«عرب باغی» در ادامه عدم ارائه‌ی خدمات پس از فروش مناسب برای خودروهای وارداتی در منطقه را ضعف بزرگی خوانده و می‌گوید: «اگر چه شاید امروز خدمات پس از فروش این نوع خودروها زیاد ضروری به چشم نمی‌آید، ولی بعد از چند سال و استهلاک خودروهای وارداتی این امر حیاتی می‌شود.»
وی معتقد است که باید خودروهایی وارد کشور شوند که حداقل پیش از این نمایندگی های این خودروها در کشور مستقر شده اند و به طور کلی باید مشخص شود که ارائه خدمات پس از فروش این نوع خودروها بر عهده کیست؟
وی شرایط کنونی را صرفاً به نفع تجار خوانده و اذعان می دارد: تاکنون هیچ نظارتی بر قیمت گذاری و فروش خودروهای خارجی در نمایشگاه های خودرو نشده بود، ولی با تدوین ضوابط مشخصی در این خصوص کنترل ها را تشدید می کنیم.
