در کسب و کار خانوادگی اهالی خانواده در خدمت هدف جمعی قرار می گیرند

تولید فرش در تبریز در طول تاریخ صورتی خانوادگی داشته است. حتی امروز نیز در این شهر بسیاری از خانواده ها پای دارهای قالیشان می نشینند و با تک بافی فرش، روزگار می گذرانند. همین روال به هنگام تشکیل کارگاه های تولیدی نیز ادامه یافته و خانواده ها، هم در بافت و تولید و هم در مدیریت و نظارت نقشی اساسی ایفا کردند. اما نقشی که این شیوه ی اداره ی کسب و کار قالی بافی در روزگار کنونی در امر تولید دارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. روشی که شاید یکی از راهکارهای مهم و اصلی احیای جایگاه جهانی فرش تبریز باشد. از این روست که برآن شدیم که با مدیران یکی از کارگاه های قالیبافی تبریز در این زمینه گفت و گو کنیم. در ادامه حاصل گفت و گوی ما با جناب عزیز میرزایی از نظرتان می گذرد.

کارایی : جناب میرزایی تا جایی که پرس و جو کردم کارگاه شما بیشتر به صورت خانوادگی اداره می شود. اینگونه کارگاه ها در تاریخ فرش تبریز کم نبوده اند اما در حال حاضر اثر چندانی از اداره ی کارگاه ها به صورت خانوادگی باقی نمانده است. کارگاهتان را چگونه اداره می کنید؟

میرزایی : باید بگویم که ما کارگاهمان را از اساس بر همکاری خانوادگی بنا کرده ایم. البته همانطور که گفتید اشتغال خانوادگی در قالب موسسات و شرکت ها و تعاونی های خانوادگی امری تازه نیست و از قدیم الایام این امر، به خصوص در تبریز، رایج بوده است. مثل خانواده ی عمواُغلوها در قالیبافی و خانواده ی میرعلی در خوشنویسی. ما هم در جریان فعالیت ده سال های که در صنعت فرش داشته ایم تلاش کرده ایم که امور را طوری ترتیب و مدیریت کنیم که صورتی نو به سنت قدیمی کسب و کار خانوادگی بدهیم.

کارایی : چه حسنی در این کسب و کار خانوادگی است که هنوز هم هرازگاهی خودش را در صنعت فرش آذربایجان بازتولید می کند؟

میرزایی : حسن اصلی کار در این است که در این نوع از فعالیت اقتصادی اهالی خانواده بدون در نظر گرفتن مصالح خرد و فردی در خدمت هدف جمعی قرار می گیرند. تقسیم کار در میان اعضای خانواده نیز باعث مدیریت بهتر و کنترل و مدیریت مناسب روی کار می شود. مثلاً در کارگاه ما آقا بهنام به عنوان سرپرست و ناظر فنی است که تمام امور مربوط به تهیه ی مواد و مصالح، کنترل کیفی، انتخاب دار و ابزار و آلات قالیبافی را بر عهده دارد. آقا پرویز به امور تبلیغات و گرافیک و روابط عمومی رسیدگی می کند و خلاصه که هریک از اعضای خانواده باری از روی دوش کارگاه برمی دارند. البته با وجود تقسیم کارها از آنجا که هریک از اعضای خانواده به تمامی مراحل کار احاطه دارند ممکن است در مواقع لزوم جای یکدیگر را در کارها بگیرند و این هم حسن دیگری است برای کار خانوادگی.

کارایی : جناب میرزایی مسلماً در روند اداره ی کارها بخش هایی وجود دارد که شما نمی توانید فقط با تکیه بر توانمندی های اعضای خانواده برنامه ریزی و عمل کنید. در چنین مواردی با افرادی که از بیرون از خانواده اضافه می شوند چطور تعامل می کنید؟

میرزایی : تمام تلاش ما در این مورد بر این است که در هر موردی که نیاز به همکاری دیگر همکاران داریم با همکاران و اساتید طراز اول همکاری کنیم. خود همین امر خود به خود هم کیفیت کار را ارتقا می دهد و هم مشکلات را به حداقل می رساند. البته در این موارد هم ما این توان را در خانواده داریم که بتوانیم از همکاری با اساتید گرانقدر نهایت بهره را برده و تجربیات جدید را به کارگاه انتقال دهیم. به عنوان مثال طرح و نقشهای قالی ما را پسر عموی محترممان آقای دکتر کریم میرزایی به طور انحصاری برای خانواده طراحی می کند و بر بافت نیز به طور مستقیم نظارت دارد. بدیهی است که ایشان با تکیه بر اعتباری که در طراحی قالی دارد توانسته است بسیاری از مسیرهای جدید همکاری را برای کارگاه ما هموار کند.

کارایی : تا جایی که اطلاع دارم این که یک طراح بتواند کار خودش را تولید کند امری است بسیار مهم. ظاهراً کسب و کار خانوادگی این امکان را به آقای دکتر کریم میرزایی داده است که کارهای خودشان را در کارگاه تولید و بر بافتشان نظارت داشته باشند.

میرزایی : بله، همینطور است. طرحهای کارگاه به طورت اختصاصی از طرف ایشان نقش زده می شوند و با نظارت ایشان بافته می شوند. ما در این زمینه به ایشان اعتماد کامل داریم. چرا که ایشان مدرس دانشگاه هنر اسلامی تبریز است و در زمینه ی طرح و نقش چندین مقام داخلی و خارجی دارد. در کشورهایی مثل آمریکا، فرانسه، بلژیک، کرواسی، بلژیک، ترکیه و آذربایجان کنفرانس و همکاری داشته است. کارگاه در یک همکاری دوطرفه با وی هم از طرحها و ارتباطات ایشان بهره می برد و هم نقوش و طرحهای ایشان را به تولید میرساند. اما آنچه که در پیشبرد تولید کارگاهی خانواده از این تعامل خانوادگی به دست می آید بسیار مهمتر است. این که ما می توانیم طرح ها و نقش هایی داشته باشیم که برای هر قالی نفیس تولیدی تنها برای یک بار و به طور دست اول تولید می شوند.

انگیزه ی ما از تولید طرح و نقش تازه به دیدگاهمان نسبت به هنر قالیبافی برمی گردد. قالیبافی را نباید یک هنر مجزا از دیگر هنرها دانست. ما برای این که بتوانیم به این معضل غلبه کنیم نه تنها تصمیم گرفتیم از طرح و نقش جدید استفاده کنیم، مصمم شدیم از دانش استادان مختلف نیز در این زمینه بهره ببریم.

از این نظر هم ارتباطاتی که با وجود دکتر میرزایی به وجود آمده است باعث می شود که ما بسیار آسانتر به هدف همکاریمان با اساتید فن دست پیدا کنیم. به عنوان مثال ما در زمینه ی نقطه با استاد کاظم دانش (دانشگاه پیام نور تبریز)، همینطور در دیگر زمینه های تخصصی از رهنمودهای دکتر مهدی هراتی (فرهنگستان هنر)، دکتر مهدی محمدزاده (دانشگاه هنر اسلامی تبریز)، استاد رحیم چرخی (دانشگاه هنر اسلامی تبریز)، پروفسور بکیر دنیز (دانشگاه آکدنیز آنتالیا)، پروفسور رویا تقیاوا (رئیس موزه فرش باکو)، دکتر یوسف منصورزاده (دانشگاه میراث فرهنگی تهران) و استد احمد آیتاج (دانشگاه سلجوق قونیه) استفاده می کنیم.

ما حتی در مورد خوشنویسی هم که اساتید تبریز از دوران قدیم در خط نستعلیق و شکسته نستعلیق ید طولایی دارند دقت بسیاری داریم و با استاد یونس نصیری یکی از استادان طراز اول ایران همکاری داریم که در کارشان صاحب سبک اند.

کارایی : با این توصیفاتی که ارائه کردید به نظر می رسد که کارگاه قالیبافی «گلنشان تبریز» تنها به تولید قالیهای نفیس می پردازد. با توجه به این که خواه نا خواه لازم است یک کسب و کار خانوادگی تمامی اعضای خانواده را از جنبه ی مالی تا حد معقولی تأمین کند، آیا تولید فرش های نفیس می تواند چنین امری را ممکن کند؟

میرزایی : تولید ما تنها به فرش های نفیس محدود نیست. کارگاه ما در سه بخش به تولید فرش می پردازد. قالی های ٣٠ تا ۴۵ رج که زودبازده است و سرمایه و زمان کمتری می طلبد. قالی های ۴۵ تا ۶٠ رج که از لحاظ زمان و تولید شکیبایی و حوصله ی بیشتری را می طلبد و تقاضای خاص خودش را دارد. بخش سوم هم تولید قالی های نفیس و موزه ای با رج شمار بالای ۶٠ تا ١٠٠ رج است. ما با تولید در دو بخش اول و دوم به اداره ی کارگاهمان می رسیم و با تولیدات دسته ی سوم که شامل قالی های نفیس است سعی داریم در نشان دادن نفاست قالی ایران و تبریز به جهانیان نقش موثری ایفا کنیم.

کارایی : اعضای خانواده در تولید تمام انواع فرش های تولیدی کارگاه دخالت دارند؟ و یا بافت برخی از این قالی های رج پائین را بدون دخالت اعضای خانواده انجام می دهید؟

میرزایی : تولید این همه قالی از عهده یک خانواده بیرون است بنابراین استفاده از توانمندی قالی بافان ماهر و زحمت کش امری است اجتناب ناپذیر. هرسه نوع قالی ها را همگی با همکاری هم تولید می کنیم. طبیعی است که منافع حاصل هم برای همه است. با کار کردن کنار هم است که می توانیم هم به اهداف مادی برسیم و هم به اهداف معنویمان. قالیبافان را از نظر مهارت و زمان تولید به سه بخش تقسیم کرده ایم. روی قالی های با رج شمار تا ۶٠ رج، روزی دوشیفت ٨ ساعته کار انجام می شود. این در حالی است که در مورد قالی هایی با رج شمار بالای ۶٠ رج، یک تیم مشخص، روزی ۴ تا ۵ ساعت کار، تنها در یک شیفت کار می کند تا دوگانگی در بافت ایجاد نشود. به طور کلی در تمامی این تولیدات تمامی اعضای خانواده حضور فعال دارند. البته در کارگاه «گلنشان تبریز» بیش از ۵٠ نفر به طور مستقیم مشغول کارند که همگیشان چه همنام ما باشند و چه نباشند برای ما اعضای یک خانواده اند.