صادرات بدون نفت

کارایی : از ابتدای سال تحریم نفتی ایران وارد فاز جدیدی شد. پیش بینی‌ها برای رسیدن صادرات نفت ایران تا 500 هزار بشکه در روز هم به وی واقعیت گرفت. با توجه به اینکه در عرصه تصمیم سازی کشور تحولاتی شکل گرفته و دولت جدید بر مسند نشسته، و علیرغم سیاست تنش زدایی این دولت به نظر نمی آید در کوتاه مدت اتفاق خاصی بیافتد. در چنین شرایط تحریمی( چه سیستم بانکی و چه سایر تحریم‌ها) به راستی برای توسعه صادرات غیر نفتی در سالی با این ویژگی‌ها چه می‌توان انجام داد؟
صدری : این دوران را به طور معمول دوران گذار می گویند. یعنی دولتی 8سال بوده،رئیس جمهوری 8سال در مسند بوده دوره او تمام می‌شود و دولت جدید بر سرکار می‌آید. به اصطلاح روزی نو و روزگاری از نو. بنده وقتی در اتریش دانشجو بودم کارآموزها جذب نهادها، وزارتخانه ها و صنایع می شدند. در آن سازمان‌هایی که ما می‌رفتیم، سیستم اداری را این ویژگی را داشت که در این کشورهای توسعه یافته، در اختیار مدیران و کارشناسان سطوح میانی بود. این‌ها برای اتریش کار می‌کردند وقتی دولت تغییر میکرد، هیات دولت که مجموعه 21 نفره است، فقط این 21 نفر تغییر می کرد. نهادها سر جای خودشان بودند. اگر هم وزیر برنامه ای برای تغییر داشت، ابتدا با سیستم و روش موجود وزارتخانه، کاری که آنجا وجود داشت آشنا می‌شد، سپس اقدام انجام می شد. تغییراتی هم که شکل می گرفت، هیچ گاه ساختاری نبود. این از مشکلات جهان سوم است که وقتی که در یک نهادی به اصطلاح مدیران ارشد آن نهاد، مدیران تصمیم ساز و تصمیم گیر،کارشناسان تصمیم ساز بنا به دلایلی تغییر می کن‌اند، پی آمد آن یک تغییرات ساختاری است. البته اتفاق خوشایند آن بود که دکتر روحانی، هیات در کوتاه ترین زمان ممکن به مجلس معرفی کرد. با وجود این هنوز هم این تغییرات یک مساله است! یعنی بایستی دولت تدبیر و امید، یادگار دیگری در دوران ریاست جمهوری خود در کشور به جای بگذارد که پس تغییر کابینه، ساختارها طوری تنظیم شوند که کمتر دچار تغییر شویم. چرا که در وزارت خانه‌ها همه منتظر هست‌اند که چه کسی به عنوان مدیر میانی خواهد آمد؟ آیا من می‌مانم یا نمی‌مانم؟ این یک معضل عمده است. دوران گذار کشور ما خیلی طولانی است. در حقیقت انتخابات امسال تقریباٌ از تیرماه سال 91 اآغاز شده است. صحبت بوده، بحث بوده، گفتگو بوده، چه کسی کاندیدا می‌شود وچه کسی کاندیدا نمی‌شود. منظور این است که تغییرات پی درپی در دولت‌ها موجب این می‌شود که برخی از کارهای اساسی فراموش شود. یکی از این بحث های مهم صادرات است. بحث اصلی و حساس که متأسفانه مطبوعات هم به آن نمی‌پردازند، رابطه بین صادرات و وضعیت اقتصاد ملی است. این مشخص است که ما تحریم نفتی هستیم، تحریم بانکی هستیم، از بابت نقل و انتقال ارز حاصل از در آمدهای نفتی تحریم هستیم. بطوریکه ما در کشورهای دیگر پول داریم، مثلاٌ میلیاردها روپیه در هندوستان و جاهای دیگر هم همین وضعیت برقرار است. ما از سال 74 برای ایجاد فرهنگ صادرات، همایش‌ ملی توسعه صادرات غیرنفتی را در تبریز برگزار کردیم. برای تبلیغ و ایجاد فرهنگ صادرات کوشیدیم اینکه صادرات بخشی از توسعه است. الان به نقطه ای در دنیا رسیده اند که صادرات حرف اول را در توسعه و پیشرفت می‌زند. چرا چین به این نقطه رسیده و قدرت اول صادرات در جهان و قدرت دوم اقتصادی جهان شده است، دلیلی غیر از صادرات نداشته است. مالزی یک کشور استعمار زده جهان سوم بود، که اواخر دهه 50 به استقلال رسید. این کشور فقیر چگونه توانسته از چرخه کشورهای در حال توسعه عبور کند و وارد جهان توسعه یافته شود، فقط به به یمن صادرات. خب این فرهنگ اگر درست ایجاد شده بود الان این صدا را نمی‌شنیدیم که صادرات را کمتر کنید به بازار داخلی بپردازید. چرا که جهان الان گوی بلوری است همه چیز به هم وابسته است، هیچ کشوری نمی‌تواند به دور خودش دیوار آهنی بکشد. امروز شنیدم که کره جنوبی کارگاهی را که در کره شمالی ایجاد کرده و 3000 کارگر از کره شمالی درآن کار می‌کرد و به دلیل تنش‌های 6 ماه پیش بسته بودند مجدداٌ باز کردند و کارگران کره شمالی دوباره شروع به کار کردند. دنیای امروز، دنیای تبادل نظر، تبادل افکار و تبادل کالاست. دنیا، دنیای داد و ستد است. اگر اشعار سعدی را مرور کنیم، می بینیم ایرانی‌ها هم جهانگرد بودند و هم اهل تجارت. چه کسانی اسلام را به چین بردند عمدتاٌ تجار ایرانی بودند. چه کسانی اسلام را به بالکان بردند. من معتقدم که هر تبادل نظر، هر گفتگو، هر دیدار، هر نگاه، هر دست دادنی در فرایند توسعه تاثیر گذاراست. نهایتاً این کاری که ما می خواهیم انجام دهیم،کشورهای پیشرفته صنعتی در اروپا اواخر قرن 19 این کار را شروع کردند. ما ناچاریم با روش های آزمون شده کشورمان را از دایره در حال توسعه عبور بدهیم و جزء کشورهای پیشرفته کنیم. چشم انداز 1404 نیز این را می‌گوید. خب در این بحث‌هایی که در رقابت‌های انتخاباتی شکل گرفت من دیدم خیلی کم به چشم انداز 1404 اشاره می‌کنند. این سند مسیر ما را برای عبور از چنین مسیرهایی مشخص کرده بود.

کارایی : آقای دکتر از دید عام می‌گویم وقتی صادرات نفتی ما کاهش پیدا می‌کند، ما شاید مشابه خیلی از کشورها در دنیا باشیم که این نعمت را ندارند. از یک طرف خوشحال می‌شویم از طرفی دیگر می‌گوییم درآمد ما کاهش یافت، ما بحثی به نام الگو برداری داریم، الان در این شرایط خاصی که ما داریم و در این برهه از زمان بدون مقایسه با کشورهایی مانند نروژ، چه کشوری در قیاس با ما این شرایط رکود تورمی را داشته و توانسته است به سلامت از آن عبورکند؟
صدری : به بینید به نظر من این یک فرصت است، چون ما همه می‌گوییم اقتصاد ما تک محصولی است. اصولاٌ نفت یک عارضه در اقتصاد ماست. همه کشورهای نفت خیز در فرایند توسعه مشکل دارند، به جز نروژ که استثنا است. فرایند توسعه عربستانی که تا 12 میلیون بشکه نفت هم تولید می‌کند را به بینید با اینکه سالانه 2 میلیون زائر مکه مکرمه و مدینه منوره دارند، باز در فرآیند توسعه دچار مشکل هست‌اند. عارضه رکود و تورم توامان را ما سال‌ها داشته ایم. دوره دوم دولت احمدی نژاد این موضوع تشدید شد. این یکی از امراض اقتصاد های آلوده به نفت است. این اقتصاد به دلیل این که در بشکه نفت غوطه ور شده، لیز شده و نمی‌ایستد. ما در 8سال گذشته، 750 میلیارد دلار درآمد نفتی داشتیم که درآمد کلانی است. ما از این نعمت کلان نتوانستیم در فرآیند توسعه استفاده بکنیم. علت آن است که ما هنوز استراتژی توسعه ملی را تنظیم نکردیم. چشم انداز اهداف آرمانی بوده، این نیازمند استراتژی است. استراتژی صنعتی، استراتژی کشاورزی، استراتژی آموزشی وپرورشی، استراتژی آموزش عالی. ما هنوز در آموزش عالی وقتی فرزندانمان از دانشگاه فارغ التحصیل می‌شوند، چیزی نمی‌دانند. درس خوب خواندند، دنیا هم می‌پذیرد، ولی چرخه عملیاتی آن‌ها خیلی کم است. در فرایندی که تورم از یک سو، رکود از سویی دیگر مشکل ساز شده، از کشوری که می‌توانم یادکنم که نفت هم دارد، مالزی است. زمانی که ماهاتیر محمد نخست وزیر شد، چشم انداز بیست ساله را اعلام کرد. بعد از رهایی از استعمار انگلستان این برنامه ریزی را کرد. دوران تورم، رکود را تنها ما نداریم، خیلی از کشورها دارند. نهایتاٌ اگر درست عمل بکنیم و بایستی عمل بکنیم، می‌توان از این وضعیت به گونه ای خارج شد. در این راه هم بایستی برگردیم به تقویت نهادهایی که زودتر فعال می‌شوند. رکود یعنی فعال نبودند، ما بایستی نهادهای اقتصادی را فعال‌تر بکنیم. آن چه بیشتر می توانیم فعال بکنیم، بخش صنعت است. در دورانی که رکود نداشتیم، ظرفیت صنایع ما بین 45 تا %55 بود، الان این ظرفیت بین 30 تا %40 شده است. خب وقتی این ظرفیت‌های آزاد را ما بتوانیم مواد اولیه مورد نیازش را تامین بکنیم، هم به اشتغال کمک می‌کند و هم وقتی به اشتغال کمک کرد چرخه خروج از رکود شروع به حرکت می‌کند. شما بایستی مرتب پول تزریق کنید، پول یعنی درآمد، نه اینکه نقدی یارانه بدهید. این پول نیست. یارانه یعنی شما از این جیب می‌گیرید از آن جیب بر می‌دارید. باید اشتغال ایجاد به کنید، منظور اصطلاحی است که می‌گویند کسی را که دوست داری ماهی نده ماهیگیری را یاد بده!
نهایتاٌ ما با این حالتی که الان داریم با تزریق نقدینگی‌ به صنایع موجود و به کسب و کارهایی که دچار مشکل شده‌اند می توانیم از رکود خارج شویم. به بینید در این بحرانی که پیش آمده قیمت‌هایی که در یک سال گذشته به صورت جهشی افزایش پیدا کرده‌اند، بخشی از کسب
و پیشه وران در توزیع از این منتفع شده‌اند. چون کالا را آوردند به قیمتی، همان کالا دو روز بعد به قیمت بالاتری فروخته شد. در اقتصاد، تورم در یک حد متعادل بایستی به اشد. چرا که انگیزه حرکت می‌دهد. شما وقتی سرمایه گذاری انجام می‌دهید، پول را توزیع می‌کنید. این یک مقدار تورم ایجاد می‌کند که ازدرصد 4 به بالای آن آزار دهنده است. تین برگر یک فرضیه ای دارد آن هم این است که وقتی چرخه‌ی اقتصاد درست بچرخد در لابه لای خود تورم را مزمحل می‌کند. به جز آن ما تورم 5/0 تا %2 ضروری داریم. من معتقدم اگر وزیران اقتصادی، معاونان رئیس جمهور و در نهایت شخص رئیس جمهور چرخه اقتصاد را درست به چرخش دربیاورند، می‌توانند با کمک به چرخش واحدهای تولیدی و واحدهای کسب و کار، این چنین از رکود فاصله گرفته و تورم را هم با این شیوه درست اقتصادی متعادل کن‌اند.

کارایی : آقای دکتر، یکی از صنایعی که قطعا به توسعه کمک می‌کند، صنعت گردشگری است. الان که ما با افزایش قیمت ارز روبرو هستیم، تورهای ورودی با توجه به جذب گردشگری به منطقه قطعاٌ می‌تواند در سود آوری صنعت گردشگری نقش عمده را ایفا کند. فرمایشات مقامات ارشد کشوری هم دریک سال گذشته نیز اهمیت این موضع را نشان می‌دهد. این هم می‌تواند به نوعی صادرات غیر نفتی ما به اشد چرا که جزء درآمدهای ارزی ماست، برای این موضوع چه کاری می توانیم انجام دهیم در حالیکه جزو 10 کشور برتر جهان در زمینه جاذبه های گردشگری هستیم؟
صدری : چند عامل در بحث گردشگری موثر است. ما گردشگری مذهبی داریم که به دلیل وجود زیارتکده ها در کشورهاست. در کشور ما هم وجود دارد. فرض کنید که مرقد علی ابن موسی الرضا(ع)، بسیاری از شیعیان جهان را برای زیارت به مشهد مقدس می کشاند. یا همانطور که قبلاٌ اشاره کردم عربستان سعودی که سالیانه 2 میلیون گردشگر مذهبی را به دو شهر مکه و مدیته جذب می کند. گردشگری دیگری داریم که گه صنعتی است و روند طبیعی خود را طی می کند. شما مشهد تشریف ببرید می‌بینید که مرتب در حال ساخت و ساز هتل هستیم. اما در ارتباط با گردشگری که گردشگری صنعتی گفته می‌شود این نیازمند داشتن ساختارهای ویژه هست و شرایط ویژه می‌خواهد. بنده ترکیه را مثال می‌زنم در سال 2012 تا 32میلیون گردشگر به ترکیه آمده و نزدیک به 27 میلیارد دلار درآمد ارزی داشته است. یا مثال دیگر از تاثیر شرایط سیاسی بر صنعت گردشگری سوریه است. اتفاقاتی که در سوریه افتاده، از منظر جنگ داخلی به گردشگری سوریه، چه از نوع مذهبی و چه از نوع صنعتی ضربات مهلکی زد و این خود نشان دهنده تاثیر گردشگری در اقتصاد این کشور می به اشد. در حالی که کشور ما جزء 10کشوری هست که طبیعت بکر آن، آثار تاریخی و آب و هوای آن در دنیا مطرح است. برای تحول در صنعت گردشگری نیز نیازمند همان تحولی که گفتم هستیم. رکود، تورم بایستی حل شود، برای این منظور نیازمند یک تحول درونی هستیم. اتفاقاتی که در قیمت ارز افتاده، تعداد گردشگران ایرانی که که به خارج از کشور مسافرت می کردند را کاهش داده است. هم اکنون این افراد به قشم و کیش سفر می کن‌اند. منتهی بازهم وقتی مقایسه می کنیم، سفر به وان و ارزروم ترکیه با هزینه کمتری می تواند انجام شود، این موضوع یعنی قیمت بالای خدمات گردشگگری در ایران به عنوان یک نقطه ضعف مطرح است. ما بایستی این شرایط را فراهم بکنیم آیا کردیم؟ قطعا این اتفاق نیافتاده است. ما در گردشگری پتانسیل داریم، ولی متاسفانه به آن میزانی که کشورهای همسایه از آن استفاده می کن‌اند، ما بهره مند نیستیم. در آسیای جنوب شرقی، مالزی تنها از صنعت پیشرفت نکرده بلکه یکی از کشورهای پذیرنده گردشگر است. شرایطی که برای گردشگر در مالزی وجود دارد حتی در ترکیه نیست. قیمت پایین هتل‌های مالزی، زیبایی آن‌ها، حتی قیمت پایین تورهای مالزی باعث جذب گردشگر شده است. دولت مالزی در این صنعت سرمایه گذاری میکند. در حالیکه ما یارانه را به مردم می‌دهیم. مالزی یارانه را به هتل ساز و هتل دار می‌دهد، به کسی که تور می‌آورد می‌دهد و کمک می‌کند تا این صنعت در کشور رشد کند. گردشگری بلافاصله موجب اشتغال و افزایش درآمد می‌شود، چون ارزی که وارد کشور می‌شود، خود به خود توزیع می‌شود. بدون اینکه کسی در توزیع آن نقشی داشته به اشد. این یک نقش بسیار بزرگی در فرایند توسعه هر کشوری می به اشد.

کارایی : آقای دکتر در پایان اگر نکته ای و موضعی باقی مانده بفرمایید؟
صدری : بنده بیش‌تر در اقتصاد عمومی صحبت کردم و تمرکز بنده در صادرات کمتر بود. دلیل هم این است که آمار صادرات ما در فرایند تقریباٌ مشابه سال گذشته بود. یعنی ما نسبت به سال گذشته افزایش کمتری داشتیم. در بعضی اقلام نیز کاهش کمتر می‌بینیم. ضمنا باید پایان سال را به بینیم که چه اتفاقی خواهد افتاد. اقداماتی که دولت جدید در باز کردن قفل های اقتصادی انجام می دهد به کجا خواهد رسید. ولی این موجب نمی شود که ما برای ایجاد زیر ساخت‌ها برای صادرات فکر نکنیم. چرا که بخشی از کشور مثل آذربایجان الان قطب صنایع غذایی، شیرینی وشکلات و آب میوه شده است. این مجموعه ها به خوبی می توانند در صادرات غیرنفتی و توسعه آن نقش ایفا کنند. منتهی این موضوع شرایط خاصی را می طلبد. این‌ها زمانی می‌توانند پایدار به مانند و توسعه داشته باشند که سرپا باشند. یعنی حمایت های لازم برای ماندن در عرصه از آن‌ها صورت گیرد. ما در عرصه صادرات ، الان مشکلات متعددی داریم، الان نقل و انتقال کالا هم دچار مشکل شده است. به امید خدا، دکتر روحانی با این شعار تعاملی که برای جهان و منطقه داشته، فرایند تعامل را به حدی برساند که مزاحمت‌هایی که برای توسعه کشور و حیات مردم کشور ایجاد کرده‌اند، این‌ها به تدریج از سر راه برداشته شده تا ما به رونق اقتصادی برسیم.