آذربایجان شرقی در زمینه موزه ها جزو استان های پیشتاز است
رئیس امور موزه های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی
کارایی : آقای بزاز لطفاً در رابطه با سابقه تاریخی موزه در شهر تبریز توضیحاتی بفرمایید.
بزاز: استان آذربایجان شرقی در زمینه موزه ها جز استان های پیشتاز است و این پیشتازی، هم به لحاظ سابقه امر و هم به لحاظ تعدد و تنوع موزه هاست که در استان آذربایجان شرقی فعال هستند. سابقه ایجاد موزه در این شهر به سال ١٣٢٨ می رسد، یعنی غیر از تهران، تبریز جزو اولین شهرهایی است که موزه در آن تشکیل شده است. در سال ١٣٢٨ موزه دانشگاه تبریز تحت عنوان «موزه آذربایجان» در دانشکده ادبیات شروع به کار می کند و در ادامه موزه آذربایجان فعلی در سال ١٣٣۶ بنیان گذاری می شود و در مکان فعلی در سال ١٣۴۶ شروع به فعالیت می کند. امروز ما ١۶ موزه که زیر نظر سازمان میراث فرهنگی هستند، داریم. از این مقدار ۴ تا به صورت مشارکتی مدیریت می شوند و مابقی تحت مدیریت مستقیم سازمان میراث فرهنگی می باشند. موزه های دیگری نیز وجود دارند که شامل موزه های شهرداری، محیط زیست و دو موزه دانشگاه تبریز می گردد. این تعداد موزه باعث می شوند که جایگاه ما در کشور و بین استان های دیگر متمایز شود.
کارایی : آقای بزاز لطفاً بفرمایید که اساساً اهمیت فرهنگی، تاریخی موزه چیست؟
بزاز : به غیر از اینکه موزه ها از آثار ما حفاظت و صیانت می کنند و آثار تاریخی را برای نسلهای آینده و گردشگران و مردم جامعه به نمایش می گذارند، رسالت های دیگری هم عهده دار هستند و کارکردهای دیگری هم دارند. در دنیا موزه ها در زمینه پژوهش و آموزش نیز فعال هستند. متاسفانه در کشور ما موزه ها جایگاهی که باید داشته باشند را ندارند. شاید دلیل این امر، این باشد که موزه داری یک مقوله جدید وارداتی است و قدمت آن در ایران شاید فراتر از صد و پنجاه و یا دویست سال نباشد. نیاز است که موزه داری همگام با دنیا خود را به روز کند و روز به روز به وادی های جدیدتری پای بگذارد. امروز در دنیا موزه ها رسالت سنگینی دارند و سوای، کارکردهای مورد انتظار از یک نهاد فرهنگی، موزه، هم در حوزه آموزش و هم در حوزه پژوهش رسالت دارد. میبینیم که در کل کشور با آن جایگاه شایسته و بایسته موزه فاصله داریم. موزه داری در ایران، در نگهداری و نمایش اموال خلاصه می شود، ولی هدف این است که کارکردهای آموزشی و پژوهشی موزه ها را نیز فعال کنیم. همان طور که گفتم آذربایجان شرقی در کشور به لحاظ تعدد و تنوع جایگاه خوبی دارد. موزه های تخصصی که در استان آذربایجان شرقی وجود دارند، موزه های شاخصی هستند. ما موزه مشروطه، موزه قاجار، موزه صفوی، موزه ایلخانی داریم و اکثراً انتخاب هوشمندانه زمان و مکان در آنها دیده می شود. ما در تبریز موزه قاجار را داریم که وقتی به جایگاه تبریز در دوران قاجار رجوع می کنیم، متوجه می شویم که تبریز در این دوره جایگاه بسیار بالایی دارد و دارالسلطنه و دروازه ورود پدیده های نوین به ایران است. این پدیده های نوین در ابتدا در این شهر تجربه می شوند و بعد به کل کشور تسری پیدا می کنند. موزه قاجار هم الان دقیقاً از لحاظ مکانی در جایی است که ارتباط ظرف و مظروف در آن دیده میشود؛ خانه امیرنظام گروسی که یک عمارت دوره قاجاری است و به یکی از حاکمان و افراد تاثیرگذار آن دوره منسوب است.
کارایی : آقای بزاز بحث که به اینجا کشید، میخواهم این سوال را بپرسم که اساساً متولیان این امر فرهنگی چقدر تلاش کرده اند که موزه ها با شهروندان ارتباط برقرار کنند. امروز خود من به عنوان شهروند آشنایی چندانی با موزه هایی که شما برشمردید، ندارم شاید بخشی از این امر به خود شهروندان مرتبط باشد ولی آیا اساساً سیاستی وجود دارد که این ارتباط پررنگ تر شود؟ و اینکه متولیان این امر چه میزان در این فرایند کوتاهی نموده اند؟
بزاز : بله متاسفانه این ارتباط ضعیف است و این را در مورد عموم آحاد جامعه عرض می کنم. ارتباط با میراث فرهنگی کم است. ما هم نقش بارزی داریم و این طور نیست که بگوییم مردم دنبال این قبیل مسائل نمی روند، ما باید معرفی کنیم و داشته هایمان را نشان دهیم و در این زمینه باید خیلی کار کنیم و در قالب های مختلف و رسانه ها اقدام کنیم. طبعاً اگر در شهر ما داشته ها و جاذبه هایمان شناخته نشود، در فرایند شناخت اینها به افراد دیگر دچار مشکل می شویم. ما اول باید شهروندان و مردم خود را با این موزه ها آشنا کنیم و این که چه چیزهایی داریم در این صورت شهروندان با گذشته غنی و پربار شهرمان آشنا می شوند و آن را به افراد دیگر نیز معرفی کنند. باید خیلی تلاش کنیم تا از طریق رسانه ها، در قالب تبلیغات و چاپ بروشور و کتاب این ارتباط را برقرار نماییم. مدارس و دانش آموزان نقش پررنگی در فرایند آشنایی با موزه ها دارند. ما سعی داریم که این ارتباط ایجاد شود و نسل کودک و نوجوان هم با تاریخ خود آشنا شوند این نسل بهترین مروجین و عامل جذب خانواده ها به موزه ها خواهند بود.
کارایی : آیا مطالعات تطبیقی بر مبنای گردش مالی که موزه ها در دنیا دارند، انجام شده است؟ آیا اساساً گردش مالی و درآمد موزه ها را می توان به طور مشخص یک شاخص برای سنجش کیفیت موزه داری دانست؟
بزاز : مساله گردش مالی در رابطه با موزه ها شاید به صورت مستقیم اهمیتی نداشته باشد چون در دنیا موزه یک موسسه غیرانتفاعی است. منتها می توان به شکل های مختلف به موزه ها زمینه هایی از کارکرد اقتصادی داد. منتها ما هنوز خیلی با این موفقیت فاصله زیادی داریم و فعلاً بیشتر به لحاظ معرفی و نگهداری هزینه می کنیم. مورد دیگر، این است که شاید موزه ها به صورت مستقیم درآمد نداشته باشند ولی وقتی مسافری به شهری می آید و با موزه های متعدد و متنوع روبه رو میشود، باعث جذب بیشتر گردشگر می گردد و به صورت غیرمستقیم بر روی میزان رفت و آمد مسافران تاثیر دارد، ممکن است مدت اقامت گردشگران به دلیل وجود موزه ها بیشتر و طولانی تر شود. ولی درآمدی که موزه ها از محل فروش بلیط دارند بسیار ناچیز است و شاید حتی کفاف بخشی از هزینه های جاری را هم نداشته باشد.
کارایی : آقای بزاز من اخیراً به صورت اتفاقی گذرم به موزه عصر آهن افتاد و تنها پس از شنیدن توضیحات مسئول آنجا متوجه شدم که مکان بسیار جالبی است. فکر میکنم تعداد اندکی از شهروندان ما از وجود چنین جایی خبردار باشند. نمی دانم آیا تعمدی در عدم اطلاع رسانی از وجود چنین سایت های تاریخی ارزشمندی وجود دارد؟
بزاز : نه هیچ تعمدی وجود ندارد. شاید مقداری نارسایی وجود دارد. ما باید بتوانیم و تلاش کنیم این نارساییها را جبران نماییم. در قالب یک تعداد برنامه که هم اکنون با صدا سیما در حال اجراست، درصدد معرفی این مکان ها از طریق شبکه های استانی و ملی هستیم. ما باید خیلی تلاش کنیم. عدم وجود ارتباط سازنده مردم با موزه ها برای خود من هم ملموس است؛ چون با مردم برخوردهای متفاوت و مختلفی داریم. سایت موزه عصر آهن تبریز از سایت های هزاره قبل از میلاد است و در نوع خود یک مجموعه بی نظیر است اما باید در حوزه معرفی بسیار تلاش کنیم تا افراد بیشتری با این داشته ها آشنا شوند. وقتی مردم ما با این موزه ها آشنا شوند، مسیرهای مختلفی برای بهره برداری از پتانسیل های موجود باز می شود. ما الان به دنبال این هستیم که با بعضی دانشگاه ها همکاری داشته باشیم. به طور مثال با دانشگاه تبریز صحبت های مقدماتی را انجام داده ایم تا در طول ترم، چند جلسه از کلاس هایی که مرتبط با دوران قاجار هستند، در محدوده و محوطه موزه قاجار برگذار گردد. این امر بسیار جالب و زمینه ساز همکاری های بیشتر خواهد شد. حضور در این فضا ممکن است تعدادی از دانشجویان را به تحقیق بیشتر تشویق نماید و مسیرهای جدیدی را پیش پای آنها بگشاید. همان طور که عرض کردم، موزه های ما به لحاظ تعدد و تنوع جایگاه خوبی دارند ولی بین همه این ها چند موزه داریم که جای کار کردن روی آن ها بسیار زیاد است به طوری که این موزه ها در سطح ملی نیز مطرح هستند همانند موزه قاجار، موزه مشروطه و موزه ایلخانی مراغه. همین موزه ایلخانی مراغه تنها موزه تخصصی در ارتباط با دوره ایلخانیان در سطح کشور است و در بهترین مکان ممکن یعنی در شهرستان مراغه که اولین پایتخت ایلخانان مغول در ایران بوده، ایجاد شده است. در این موزه آثاری متعدد از دوره ایلخانی که در این شهر وجود دارد، در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است. در آینده ممکن است بتوان مراغه را به یک قطب پژوهشی در زمینه تاریخ دوره ایلخانی در ایران تبدیل کرد. همین طور موزه مشروطه که هم جایگاه نهضت مشروطه در ایران و هم جایگاه تبریز در این نهضت و به ثمر رساندن آن مشخص است.
کارایی : در رابطه با این عنوانی که تبریز برای سال ٢٠١٨ به دست آورده است، آیا موزه ها و مدیریت مربوطه برنامه مشخصی برای سهیم شدن در معرفی تبریز دارند؟
بزاز : طبعاً بله، موزه ها هم جز آن مجموعه های هستند که مقرر است برای سال ٢٠١٨ تجهیز گردند. موزه ها بخشی از ظرفیت میراث فرهنگی و گردشگری ما هستند و باید به آنها توجه ویژه شود. برگزیده شدن تبریز به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در سال ٢٠١٨ ، میتواند برای ما در تمامی عرصه ها به مثابه سکوی برای پیشرفت پرشی باشد و باید این را بسیار مغتنم بشماریم. ٢٠١٨ در واقع فرصتی است که تبریز به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در دنیا مطرح می شود و از این رهگذر خواهیم توانست خود را به دنیا معرفی نمائیم. در همین راستا ما جلساتی درون سازمانی برگزار نموده ایم و اهدافی که مدون شده اند، در دو محور قابل تبیین است. یکی اینکه ما تا حد امکان و تا آن زمان محتوای موزه های موجود را تقویت و جذاب نمائیم و بازنگری کنیم و محور بعدی، بحث موزه های جدید است که در دست احداث هستند. هم اکنون، موزه فرش در حال تاسیس است و امیدواریم تا آن زمان به بهره برداری برسد. مکان این موزه در خیابان خاقانی پشت موزه آذربایجان و مسجد کبود است و انشالله با توجه به کیفیت و ارزش فرش تبریز جای خوبی خواهد شد.
در حوزه جهانی از پروژه های دیگرمان به صورت مشارکتی، می توانم موزه صدا را نام ببرم که بر روی آن کار می کنیم و امیدواریم تا آن زمان به بهره برداری برسد. موزه نقاشی را که در صدد هستیم در خانه حریری در خیابان تربیت، با توجه به ویژگی های معماری که در آنجا وجود دارد و با توجه به جایگاه هنری مکتب هنری تبریز که در دو دوره ایلخانی و صفوی وجود داشته است، راه اندازی کنیم. اینها از پروژه های موزه ای ما هستند که امیدواریم که تا آن زمان برسند و آماده بازدید در سال مذکور باشند.
