درخت توسعه

زندگی اجتماعی ابعاد گوناگونی دارد، توسعه نیز دربرگیرندۀ همۀ ابعاد زندگی اجتماعی است. یعنی توسعه هم بعد اقتصادی، هم اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. به صورت خیلی ساده، اگر همۀ ابعاد زندگی اجتماعی روز به روز بهتر شود به این فرایند، توسعه گفته می‌شود.
در واقع، توسعه دستاورد بشری است. انسان به تجربه دریافته است که اگر در مسیر توسعه قرار گیرد روز به روز به آینده امیدوارتر خواهد شد. توسعه را می‌توان به میوه ای تشبیه کرد، که همۀ ذائقه‌ها آن را دوست دارند. اگر توسعه، میوه باشد پس درخت آن را باید کاشت.
در حال حاضر همۀ کشورها از میوۀ درخت توسعه بهره‌مند می‌شوند. اما این درخت فقط در تعدادی از کشورها به ثمر نشسته است. در برخی کشورها اقدام به کاشت نهال توسعه شده است، ولی در بعضی کشورها هنوز این کار انجام نشده است. سؤال این است چرا درخت توسعه در همۀ کشورها کاشته نشده است؟
باید دانست، کاشت درخت توسعه از زمانی آغاز شد که مردم به علم روی آوردند. وقتی مردم علم باور شدند به این نتیجه رسیدند که در جامعه، از لحاظ برخورداری از فرصت‌ها، هر انسان با انسان دیگر برابر است. تا نهادینه شدن این تفکر حدود دویست سال طول کشید که ماحصل آن نهادینه شدن دموکراسی در تعدادی از جوامعی است که به باور علمی رسیدند.
در جامعۀ دموکراتیک 1=1 است و هیچ یکی بر دیگری ارجحیت ندارد. هر (یک) در جامعه آزاد است و چون همۀ یک‌ها همین حق را دارند بنابراین هیچ فردی حق ندارد حقوق دیگران را از بین ببرد. فهمیدن حدود آزادی‌های فردی و رعایت آزادی‌های دیگران، شاهکار جوامع بود که بر اساس آن مجموع نظام‌های اجتماعی از قبیل: نظام اقتصادی، نظام سیاسی، نظام فرهنگی و نظام آموزشی شکل گرفت.
بنابراین، توسعه زمانی آغاز شد که نوع باور و رفتار انسان‌ها متحول شد. مردم علم باور شدند و در جمع زیستن را یاد گرفتند و بر اساس آن نهادهای اجتماعی را پایه گذاری کردند و بدین ترتیب درخت توسعه را کاشتند.
اگر جامعه علم باور باشد همه چیز ضابطه‌مند می‌شود و سلیقه‌ها حذف می‌گردد. در جامعۀ علم باور، شایسته سالاری حاکم می‌شود و هرکس می‌داند که برای به دست آوردن رفاه بیشتر باید تلاش بیشتری کند. در این جامعه، چون همۀ امور ضابطه‌مند هستند بنابراین فرد می‌داند اگر بخواهد به امکانات بیشتری دست یابد، باید مسیر تعیین شده در جامعه را دنبال کند.
در جامعۀ علم باور، سازماندهی ساختار جامعه بر اساس روش علمی صورت می‌گیرد و محدودۀ فعالیت دولت و غیر آن به طور کامل مشخص است. در این جامعه، خط قرمز، منافع ملی است و هیچ کس حق ندارد آن را زیر پا بگذارد. در جامعه رو به توسعه، فرد آزاد است به دنبال منافع خود حرکت کند اما هرگز حق ندارد منافع خود را با نقض منافع جامعه، تأمین کند. به عبارت دیگر، منافع افراد با منافع جامعه رابطه مستقیم خواهد داشت و تأمین منافع افراد، منافع جامعه را هم بالا می‌برد.
به‌طوری‌که گفته شد توسعه یک مسیر بسیار طولانی است. کشورهای توسعه یافته چند صد سال قبل نهال توسعه را کاشتند. آخرین کشورهایی که به مرحله توسعه رسیده‌اند ژاپن و کرۀ جنوبی می‌باشند. که اولی توسعه را از سال 1864 و دومی از سال 1950 آغاز کرد. توسعۀ این دو کشور آسیایی نشان داد که توسعه مختص فرهنگ غرب نیست، بلکه دیگر کشورها هم می‌توانند به کاشت درخت توسعه بپردازند و با استفاده از تجربۀ دیگر کشورها، این درخت را در زمان کوتاه‌تر به ثمر بنشانند.
امروزه بسیاری از کشورها در تلاشند تا درخت توسعۀ خود را بارور نمایند. کشورها می‌توانند با استفاده از تجربۀ های موجود، مسیری صحیح برای خود تعیین و با سرعت مناسب به پیش روند. اما لازمۀ آن، شناخت دلایل توسعه‌نیافتگی خود است تا با از بین بردن موانع و تقویت نقاط قوت، فاصلۀ خود را با کشورهای توسعه یافته کم کنند.
کاشت درخت توسعه در هر جامعه از جمله در ایران امکان‌پذیر و به بار نشاندن آن در مدت کوتاه تر (در قیاس با مدت مشابه در کشورهای توسعه یافته) مقدور است. توسعه مسیری است طولانی و رسیدن به آن زحمت فراوان می‌طلبد. اما جامعه ای که در مسیر توسعه قرار گیرد به آینده امیدوار می‌شود. چهره مردم این جامعه بشاش‌تر و به آینده خوش‌بین می‌شوند.
برای آشنایی با مفهوم دقیق توسعه، مطالبی به صورت سلسله‌وار در شماره های مختلف این نشریه چاپ خواهد شد. امید که خوانندگان محترم با ارسال نقطه نظرات خود، مطالب مطرح شده را مورد نقد قرار دهند.