تروریسم ازجمله مفاهیمی است که به هنگام تعریف و مطالعه علمی، مناقشه برانگیز اسـت و مطالعه آن در چارچوب بین‌رشته‌ای قرار می‌گیرد. به بیان دیگر، برای فهم و بررسی آن می‌بایست رویکرد بین‌رشته‌ای را به کار گرفت و آن را از دریچـه علـوم سیاسـی، روابط بین‌الملل، حقوق بین‌الملل، روانشناسی، جامعه‌شناسی و مانند آن نگریست. در برخی از متون و ادبیات موجود به چیستی و چگونگی تحول این مفهوم در روابط بین‌الملل پرداخته می‌شود و برای این منظور، تحول عملی آن را در مناسبات بین‌المللی از قرن نـوزدهم تـا قـرن حاضر بررسی می‌کنند. تروریـسم در مرحلـه متأخر آن و در گذار به قرن بیست و یکم، از تروریسم بین‌المللی بـه تروریـسم جهـانی متحول شده و عامل این تحول، غیرسرزمینی شدن آن در روابط بین‌الملل است.
اما به واسطه این که در سال‌های اخیر و به‌ویژه بعد از ۱۱ سپتامبر، تروریسم در ارتباط مستقیم با اسلام و گروه‌های افراطی اسلامی تعریف شده است. عمده‌ترین متون مربوط به تروریسم و ابعاد فعالیت‌های آن در عرصه جهانی مربوط به برخی گروه‌های رادیکال در دنیای اسلام است. ازجمله مهم‌ترین گروه‌های تروریستی دوره جدید که توانست بیشترین توجه مراکز رسانه‌ای و دانشگاهی را به خود جلب نماید القاعده است. القاعده بر خلاف ساختار سازمان‌های عصر مدرن (که از منطق ماشین پیروی می‌کنند) از یک سو با ایجاد روابط خانوادگی و از سوی دیگر با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، شکل جدیدی از سازماندهی را به منصه ظهور رسانده است که نه متعلق به سنت است و نه مدرن، بلکه متعلق به دورانی است که به پست مدرن شهرت دارد.
جامعه‌شناسانی که روی گروه‌های تروریستی کار کرده‌اند معتقدند که تروریسم بین‌الملل کنونی موج چهارم تروریسم در جهان و یا سوپر تروریسم است و مهم‌ترین مسیر عضو گیری و توسعه جغرافیایی طرفداران گروه‌های تروریستی را علاوه بر جذابیت‌های ایدئولوژیک، فعالیت تروریست‌ها از طریق شبکه‌های مجازی و جذب افراد از سراسر جهان به این گروه‌ها می‌دانند.
اما در زمینه تأثیر توسعه فضای مجازی بر پدیده‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی تحلیل‌های متفاوتی عنوان می‌شود. مثلاً در مقدمه کتاب «روابط بین‌الملل و امنیت در عصر دیجیتال» که توسط دو نویسنده به نام‌های جان اریکسون و گیاکاملو تألیف یافته آورده شده که: تحول و پیوند اطلاعات و فناوری ارتباطی (ICTS) مانند اینترنت، ایمیل، تلویزیون، ماهواره و تلفن‌های همراه با یک سرعت چشمگیر در جهان به‌نوعی انقلاب انتقال اطلاعات ایجاد کرده و این انقلاب اطلاعات به طور فزاینده‌ای دایره عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌های غیر انتفاعی، جنبش‌های اجتماعی و شبکه‌های تروریستی را گسترش می‌دهد. در این شرایط کنش‌گران غیردولتی به عنوان چالش‌گران امنیتی نوین ظهور می‌یابند.
در نظر دانش‌پژوهان روابط بین‌الملل و علوم سیاسی نیز گسترش (ICT) عامل مهم تحول در مفهوم امنیت است. با تحول مفهوم امنیت، کشورهایی چون ایالات متحده، اروپا، روسیه و چین، افرادی را در جهت کنترل، نظارت و تحلیل و تخمین ریسک‌ها و تهدیدات جامعه شبکه‌ای جهانی استخدام می‌کنند. چرا که فضای مجازی اینترنت بدون کنترل دولت‌ها به فضای تهدید علیه امنیت ملی آن‌ها و حتی امنیت بین‌الملل تبدیل می‌شود. در این راستا، شورای مطالعات ملی امریکا بر این باور است که تروریست آینده بیش از آن که با بمب تهدید کننده باشد با کیبورد تهدیدزا است.
اما به طور مشخص در کتاب «تروریسم در فضای مجازی» نوشته فلیب سیب ودانا که به ارزیابی نقش وسائل وشبکه های جدید رسانه‌های اجتماعی در اشاعه ظواهر تروریسم می‌پردازد إینترنت یکی از ادوات جنگ نرم محسوب می‌شود. در این کتاب نبرد آینده بشری؛ نبرد أفکار با هدف بدست آوردن قلوب وعقول ملت‌ها تعریف شده که شبکه‌های تکفیری-تروریستی هم جزئی از این جریان می‌باشند و در استمرار و پیدا کردن شرکاء محلی علاوه بر حوزه‌های نظامی ومالی به رسانه‌ها و سیستم‌های رسانه‌ای نیز به شدت توجه دارند.
در آخر می‌توان گفت که فضای مجازی (مجموعه‌هایی از ارتباطات درونـی انسان‌ها از طریـق رایانـه وسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی) به عنوان جدیدترین پویش در تحول نظام سنتی بین‌المللی بسترساز توسعه فعالیت‌های تروریسم بین‌المللی در شناسایی و عضویت، سازماندهی و تشکیلات و عملیات‌های تروریستی شده است. تروریسم تکفیری فضای مجازی را به عنوان گسترده‌ترین، ایمن‌ترین و راحترین عرصه فعالیت میدان گسترش فعالیت‌های ساختارشکنانه، فراحاکمیتی و ضد اقتدار بین‌المللی انتخاب نموده است.
صادق پورصادق
