آشکار شدن مشکلات ساختاری و نهادی اقتصاد ایران به مثابه پیامد رفع تحریم ها

کارایی :آقای دکتر به نظر حضرتعالی چشم‌انداز روابط اقتصادی غرب با ایران پس از تفاهم لوزان چگونه خواهد بود؟
دکتر پناهی :آنچه که مسلم است این تفاهم گسترش مناسبات غرب با ایران را به دنبال خواهد داشت چرا که این امر به نفع هر دو طرف است. اگر حتی به وضعیت چند روز بعد از تفاهم نگاه کنیم، می‌بینیم که اکثر سیاستمداران و سرمایه‌گذاران غربی با توجه به مزیت‌های فراوانی که در ایران در زمینه انرژی، بازار وسیع به خصوص در صنعت خودرو و غیره وجود دارد به آینده روشن در روابط تجاری و اقتصادی با ایران امیدوار شده‌اند و انتظار دارند که با نهایی شدن این تفاهم وارد بازار ایران گردند. برای کشور ما نیز قطعاً این تفاهم در کوتاه مدت با برداشته شدن تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی می‌تواند گشایش در شرایط فعلی اقتصاد ایجاد کند. البته نباید انتظار معجزه داشت و احساس کرد که همه مشکلات با رفع تحریم‌ها از بین می‌رود. ولی مهم‌ترین دستاورد آن می‌تواند این باشد که ما به ایرادات ساختاری و واقعی موجود در اقتصاد خودمان پی برده و همه مشکلات را به گردن تحریم‌ها نیندازیم. اگر این ایرادات ساختاری روشن شدند، قطعاً با اعمال سیاست‌های صحیح اقتصادی می‌توان آثار مثبت اقتصادی کوتاه مدت را به بلندمدت کشاند. آنچه که در دید اول قابل تصور است، این است که کاهش تحریم‌ها و رونق روابط اقتصادی و تجاری بخش عمده‌ای از مشکلات موجود را برطرف می‌سازد در سطح متغیرهای کلان اقتصادی مثل سرمایه‌گذاری اشتغال، رشد اقتصادی و تورم شاهد بهبود شرایط خواهیم بود. در صورت نهایی شدن تفاهم انتظار می‌رود که ورود سرمایه‌های خارجی به کشور تسریع یابد و با افزایش تولید، مشکل بیکاری تا حد زیادی حل شود. از طرف دیگر بهبود شرایط بازار پول همچون عملکرد مجدد سیستم سویفت، نقل و انتقال پول را در سطح بین‌المللی آسان تر و کم هزینه‌تر می کند و لذا هم در بخش تجاری و هم در بخش تولید شاهد کاهش هزینه‌ها خواهیم بود. همچنین به دلیل کاهش واسطه‌گری در تهیه مواد اولیه، هزینه واردات کاهش یافته و این امر خود به کاهش قیمت تمام شده تولیدات و در نتیجه کاهش قیمت‌ها کمک می‌کند. با توجه به رفتارهای اقتصادی قابل تصور در شرایط ثبات اقتصادی، انتظار افزایش عرضه و تولید و کاهش تورم و بیکاری منطقی است. زیرا که از یک طرف به خاطر کاهش تورم انتظاری، مردم تشویق به آزاد کردن ذخایر ارزی خود و ورود آن ها به بازارخواهند نمود که درنتیجه رشد سرمایه‌گذاری در بخش تولیدات اتفاق خواهد افتاد. مورد دیگری که در این راستا می توان اشاره کرد این است که با بهبود وضع درآمدی دولت و کاهش کسری بودجه، تورم ناشی از کسری بودجه کاهش می‌یابد. لذا، حتی اگر تصور شود که شرایط قیمت‌ها در بازار نفت بهبود نیابد، باز هم شرایط اقتصادی با توجه به رونق حاصل در بخش تولید و سرمایه‌گذاری بهتر می‌شود. البته باید یادآور شد که تحقق همه این ها در بلندمدت منوط به این است که دولت بتواند از شرایط حاصل بعد از لغو تحریم‌ها به خوبی بهره‌برداری نموده و با برنامه‌ریزی علمی و منطقی و سیاست‌گذاری مناسب، بهبود شرایط را نهادینه کند.
به طور خلاصه همان گونه که اشاره شد پیش بینی می شود از یک طرف تورم، به دلیل کاهش انتظارات تورمی و همچنین کاهش هزینه‌های واردات و تسهیل نقل و انتقالات پولی و مالی، کاهش یافته و در نتیجه قدرت خرید مردم و به دنبال آن رفاه مردم در تأمین نیازها افزایش ‌یابد. از طرف دیگر آزاد شدن ارزهای ذخیره شده توسط مردم در داخل ونیز ورود ارزهای بلوکه شده ایران در خارج، امکان افزایش عرضه و تولید را در بخش‌های صنعتی، کشاورزی، توریسم و غیره را فراهم سازد که در نتیجه می‌توانیم شاهد خروج کشور از وضعیت رکود تورمی، بهبود شرایط در فضای کسب و کار بهبود و اشتغال بالا باشیم. ولی همچنان که عرض کرم نباید به یک باره انتظار معجزه داشت و فکر کرد که به یک باره همه مشکلات از بین می‌رود ولی حداقل آن این خواهد بود که در فقدان تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی، چالش‌های واقعی را مشخص نمود و در رفع آن ها تلاش کرد. البته همان‌گونه که عرض کردم پایداری همه این ها منوط به اصلاح ساختاری در سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی کشور خواهد بود. چرا که متأسفانه ما خاطرات بدی از شرایط رونق اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نفت در دوره گذشته داشتیم. دولت برای تداوم بهبود اقتصادی نیازمند آن است که با عقل جمعی و با استفاده از برنامه‌های دقیق اقتصادی این شرایط را تثبیت کند.

کارایی :به نظر شما مهمترین ویژگی این دوره از گفتگوها که به تفاهم انجامید چیست؟
دکتر پناهی :ایران بارها بر اهداف صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای خود تأکید داشته است ولی ادبیات گفتگو در دوره‌های گذشته خیلی شفاف‌سازی نکرده بود و لذا معتقدم که در شرایط فعلی شفافیت بیشتری نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران پیدا شده و کشور ما می‌تواند بهتر از گذشته تقیّد به تعهدات خود را به جهانیان ثابت کند و طبیعتاً آن ها که صادق اند بایستی به دنبال همین اطمینان باشند.

کارایی :ارزیابی شما از نقش دولت دهم در دستیابی به تفاهم لوزان و نیز اثر متقابل تفاهم لوزان بر دولت چیست؟
دکتر پناهی :به نظرم دولت آقای روحانی از ابتدا به دنبال حل مناقشه موجود در بحث انرژی هسته‌ای بوده است. دولت تدبیر و امید حل این مناقشه را در راستای رفاه مردم و حل مسائل داخلی می‌دید چرا که بخش زیادی از مسائل داخلی به خصوص مسائل اقتصادی، خود ریشه در شرایط اقتصادی بد ناشی از تحریم‌ها داشت. لذا استراتژی در اولویت‌ قرار دادن حل مسئله هسته‌ای، خود در راستای رفع مسائل داخلی بود و نه راهبردی در مقابل آن.طبیعی است که با کاهش فشارهای سیاسی و اقتصادی بین‌المللی، امکان حل مشکلات داخلی نیز فراهم‌تر می‌شود. لذا احساس من این است که دولت تدبیر و امید قدرتمندتر از گذشته می‌تواند بر مشکلات داخل فائق آید و دولت از موقعیت محکم‌تری نسبت به گذشته به ویژه با توجه به شعار سال برخوردار باشد.

کارایی :از منظر شما عمده چالش های پیش روی تبدیل تفاهم لوزان به توافق چه مواردی را شامل می شود؟
دکتر پناهی :طبیعی است که این تفاهم و آن هم در این سطح، منافع برخی از افراد و طیف‌های سیاسی را چه در داخل ایران و چه در داخل آمریکا و چه در منطقه، که از این آشفته بازار در جهت منافع سیاسی و اقتصادی خود استفاده می‌بردند را به خطر خواهند انداخت. لذا باید انتظار داشته باشیم شرایط آن طوری پیش نرود که ما انتظار داریم. ولی به نظرم تدبیر درست و مناسب دولت همان طوری که تا الان بوده است، می‌تواند مانع تأثیرگذاری بیشتر این واکنش‌های منفی گردد. اراده بین‌المللی و استقبالی که در سطح جهانی از این تفاهم به عمل آمده است و همچنین عزم جدی طرفین بر نهایی کردن تفاهم، می‌تواند مانع توقف آن شود. هرچند که می توان انتظار داشت که مخالفت‌ها و سنگ‌اندازی هایی وجود داشته باشند و شاید حتی مانع آن شوند که برنامه‌های رشد اقتصادی و رفاه مردم را با سرعت بیشتری جلو برد، ولی قطعاً حرکت رو به جلو را متوقف نخواهند کرد.

کارایی :به عنوان سوال آخر آیا فکر می کنید این تفاهم تأثیری بر روی باثبات تر شدن منطقه که در مقطع زمانی کنونی درگیر تنش های بی سابقه است، دارد؟
دکتر پناهی : هرچند تنش‌های موجود در منطقه ریشه در مسائل سیاسی متنوعی دارد ولی قطعاً این تفاهم در کاهش این تنش ها بی‌تأثیر نخواهد بود، چرا که برخی از کشورها به غلط فعالیت های هسته‌ای ایران را تهدیدی بر امنیت خود تلقی کرده و در ایجاد و گسترش چالش های موجود اقدام می‌کردند. شاید ساده‌ترین پاسخ این باشد که با این تفاهم و شفافیت حاصل در فعالیت هسته‌ای ایران، یک بهانه بزرگ برای برخی از کشورهای منطقه در جهت تجهیز بیشتر نظامی و قدرت طلبی گرفته می‌شود که خود در کاهش تنش های منطقه بسیار موثر است. البته همان طوری که گفتم ناامنی حاصل در منطقه خاورمیانه، دلایل متعدد دیگری دارند که باید حل بشوند تا منطقه از ثبات امنیتی و سیاسی برخوردار گردد.