به آینده امیدوار هستم

کارایی :آقای دکتر، حضرتعالی در جلسه غیرعلنی مجلس با آقایان دکتر ظریف و دکتر صالحی حضور داشتید، ممکن است تصویری از این جلسه ارائه فرمایید؟
فرهنگی :جلسه مجلس با ظریف و صالحی مثبت بود. این جلسه در دو بخش علنی و غیرعلنی برگزار شد، دو ساعت اول جلسه به موضوع مذاکرات اختصاص یافت. به صورت کلی آقای صالحی و ظریف به طور مفصل مسائل مربوط به موضوع هسته‌ای، واقعیات موجود و چشم انداز سه ماه آینده را برای نمایندگان ترسیم کردند. همچنین آقای ظریف به سوالات مکتوب نمایندگان و سوالاتی که در جلسه روز قبل تر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس مطرح شده بود پاسخ داد. در این جلسه بر این موضوع تاکید شد که باید تحریم‌های مربوط به موضوع هسته‌ای یعنی تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا و 6 قطعنامه شورای امنیت برداشته شود و این موضوع مورد وفاق همه بود. در این جلسه هیچ کدام از نمایندگان صحبتی نکردند به همین دلیل قرار شد این موضوع در جلسه‌ی دیگری مجدداً مورد بحث قرار گیرد که هنوز زمان آن مشخص نیست، شاید این جلسه بدون حضور آقای ظریف و صالحی باشد و تنها به استماع نظرات نمایندگان اختصاص یابد. ولی هنوز جزییات برگزاری این جلسه مشخص نشده است.

کارایی :آقای دکتر،با توجه به مسائل مطرح شده در جلسه مذکور، تفاهم نامه لوزان را از چه جنبه هایی بااهمیت می دانید؟
فرهنگی :این توافق یکی از اتفاقات مهم این روزها، نه فقط برای کشور ما که در عرصه بین‌المللی است. البته ایران به واسطه سوءنیت برخی از قدرت های غربی وارد این مسیر شد، مسیری که زمینه را برای اعمال تحریم‌ها و فشارها بر کشور و ملت ما فراهم آورد. در چنین شرایطی آنچه که بسیار اهمیت دارد، رسیدن به یک نقطه عطف است. هرچند هنوز با آن نقطه یک فاصله سه ماهه داریم و فعلاً تنها بیانیه‌ای در دسترس است که ارزش حقوقی و بین‌المللی الزام آور خاصی ندارد. در همین بیانیه هم ابهامات قابل توجهی وجود دارد، از جمله موضوع مهم زمان بندی رفع تحریم ها. از یک طرف مسئولان ما اظهار می‌کنند که قرار بر رفع یک جای کلیه تحریم هاست اما طرف مقابل سخن از رفع تدریجی تحریم ها می نماید. البته نبایستی از نظر دور داشت که برخی از مسائلی که بیست یا سی سال قبل در عرصه بین المللی مطلقاً راهی برای پیشبرد آن ها وجود نداشت، در این مقطع زمانی به رسمیت شناخته می‌شود؛ مسائلی مشتمل بر حق غنی‌سازی، حق تحقیق و توسعه و حق استفاده از مراکزی چون مرکز آب سنگین اراک، و سایر مراکز تحقیقاتی هسته ای. بالطبع هدف ایران از پیمودن این مسیر، دستیابی به انرژی هسته ای صلح آمیز بوده است. لذا اگر بتوانیم با رویکرد فعلی مسئولان اجرائی و هیات مذاکره کننده پیش برویم، مسلماً به نفع کشور و ملت ما خواهد بود ، و موضوعی که سال هاست اذهان بخش عظیمی از جهانیان را به خود مشغول کرده، از میان برداشته خواهد شد.به همین دلیل رویکرد جاری بسیار مهم است. در این زمینه نگرانی هایی نیز وجود دارد که بایستی ریشه این نگرانی ها را در سوابق و سوء رفتارهای پیشین و آن چیزی که در فرهنگ عمومی خلف وعده نامیده می شود، جستجو کرد. چنان که در مذاکرات اخیر هم این موضوع مشهود بود و تناقض میان سخنان مسئولان آمریکایی در مذاکرات و جلسات رسمی، خود از نمودهای این رفتارهای تناقض آمیز است. لذا اگر این ابهامات رفع گردند و تفاهم در همان چارچوبی که هیئت مذاکره کننده و مسئولان کشور ما عنوان می‌کنند به وقوع بپیوندد، به طور حتم این موضوع حادثه‌ای مهم و تعیین کننده است.

کارایی :آقای دکتر، چالش های عمده اقتصادی دولت آقای روحانی را مسائلی چون مسئله اشتغال، تورم و کمبود منابع به جهت محدودیت در فروش نفت به ویژه در سال های اخیر تشکیل می‌داده است؟ از نظر شما چه بخشی از مشکلات متأثر از مشکلات نهادی اقتصاد ایران است و چه بخشی از این مشکلات را نتایج تحریم ها می‌دانید؟

فرهنگی :این موضوع که آیا مشکلات اقتصادی کشور ریشه در تحریم ها دارد یا نه موضوعی مناقشه آمیز است که حتی از زمان دولت پیشین نیز همواره مطرح شده است. بسیاری از مسئولین فعلی که در زمره منتقدان دولت پیشین بودند، در آن زمان به شدت اصرار می ورزیدند که بسیاری از مشکلات ما ارتباطی به تحریم ها ندارد و عمده مشکلات مربوط به حوزه مدیریت است و چنانچه روند مدیریت اصلاح نگردد، تأثیر تحریم ها حتی در صورت مرتفع شدن نیز چندان قابل توجه نخواهد بود و زمینه برای انجام فعالیت‌های اقتصادی اصلاح نمی‌شود. برخی دیگر نیز تحریم ها را عامل همه مشکلات اقتصادی می دانستند. البته امروز شاهد آن هستیم که برخی برخلاف اظهارنظرهای قبلی، هرگونه تغییر در شرایط را وابسته به تغییر شرایط تحریم‌ها عنوان می کنند. لذا این سوال را بایستی از کسانی که رفتار و نظرات دوگانه ای را در کارنامه خود دارند نیز پرسید. اما واقعیت چیست؟ واقعیت این است که متأسفانه مسئولان مختلف اقتصادی در کشور اعم از مسئولان اجرایی و فعالان اقتصادی یعنی بنگاه‌های اقتصادی، آمادگی حرکت تحول‌گرایانه برای رسیدن به اهداف پیش‌ بینی و تعیین شده در اقتصاد را ندارند. یعنی عزمی در کشور برای اعمال تغییر در رویکردها احساس نمی‌شود. با اینکه رهبری بر موضوعاتی مثل خودکفایی و استقلال از دیگران و بی‌نیازی به خارج تأکید می‌کنند، دستگاه‌های مسئول ما در جهت حل موضوع قدم‌های مؤثری برنمی‌دارند. طبیعتاً این افکار و این رویکرد اقتصاد ما را در مقابل فشارهای خارجی تأثیرپذیرتر می‌کند. به عنوان مثال، به دلیل واردات بسیاری قطعات از خارج کشور، ما شاهد مشکلاتی در تولید خودرو یا لوازم خانگی هستیم و این در حالی است که امکان تولید تمامی این قطعات در داخل وجود دارد. مسئله اینجاست که هیچ دستگاهی اقدام به شناسایی این موارد و پیگیری آن ها ننموده است و همچنین رسیدن به نوعی خودکفایی در دستور کار دستگاه های تصمیم گیر و سیاست گذار نیست، هیچ حرکت پژوهشی و یا مدیریتی نیز در این زمینه صورت نمی گیرد. به همین دلایل است که اگر اقتصاد در قالب الزامات اقتصاد مقاومتی قرار نگیرد، واقعیت نیازمندی تولیدکنندگان ما به خارج همچنان پابرجا خواهد بود. البته اقتصاد مقاومتی به این معنا نیست که ما دیواری دور خود بکشیم و در آن محصور گردیم، همچنین به معنای بی نیازی از دیگران نیز نیست. معنای اقتصاد مقاومتی لزوم وجود تناسب میان واردات و صادرات کشور است. کشور واردکننده یعنی کشوری که عمدتاً مصرف کننده است. اما کشوری که هم واردات دارد و هم صادرات، وارد یک تعامل با خارج شده و داد و ستدهایی را انجام می‌دهد. در این شرایط در عین حال که ما به خارج وابسته هستیم، کشورهای دیگر هم به ما وابسته‌اند و در نتیجه حاصل کار حرکت به سمت استقلال، رونق اقتصادی، رشد اقتصادی، رشد ثروت، افزایش اشتغال و کاهش تورم خواهد بود. اما چون این رویکرد به طور جدی دنبال نمی‌شود، موضوع مورد سوال شما رخ می‌دهد و کشور ما در عمل وابسته به خارج می‌شود و در نتیجه هرگونه فشار اقتصادی نظیر تحریم و مانند آن تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل ما باید در زمینه‌هایی مثل حمایت از بیکاران متقاضی کار، و تغییر رفتار نظام بانکی گام های جدی برداریم. بایستی وعده های بانک ها در زمینه یکسان شدن نرخ تورم و سود بهره بانکی را به آن ها متذکر شویم، با اینکه شاهد کاهش تورم یا رشد کند آن هستیم اما درصدهای سود بانکی همچنان بالاست.ارزیابی شرایط فعلی در حوزه اقتصاد نشان می دهد که در بسیاری از بخش‌ها اتفاقات مهمی رخ نداده است. در حوزه تورم اتفاقی که به وقوع پیوسته، نظارت کامل دولت بر رشد کل نقدینگی است که اثرات مثبتی بر روی تورم داشته ولی نه در نظام بانکی و رفتارهای آن، نه در حوزه سرمایه‌گذاری، نه در حوزه خروج از رکود شاهد تغییرات قابل توجهی نیستیم. در حوزه اشتغال هم مردم به شدت دچار مشکل اند و بسیاری از جوانان عزیز که شایسته، علاقه‌مند و آماده فعالیت نیز هستند، عرصه‌ای برای اشتغال پیدا نمی‌کنند.

کارایی :پس از این منظر شاید بتوان گفت که تفاهم لوزان آثار مثبتی بر روی اقتصاد خواهد داشت و به رغم تمام انتقادات چشم‌انداز این تفاهم به لحاظ اقتصادی مثبت خواهد بود؟
فرهنگی :البته من از تفاهم انتقاد نکردم. بنده عرض کردم ابهاماتی در این تفاهم وجود دارد. وضعیت کشور متأثر از اقدامات ماست. اگر ما اقدامات خود را در راستای استقلال اقتصادی بخش های مختلف اقتصادی کشور تنظیم کنیم، طبیعتاً آنچه که رخ می‌دهد کاهش تأثیر تحریم‌هاست. اما اگر مدیریت به سمت روش‌های آسان مانند توسعه واردات و به فراموشی سپردن صادرات پیش برود ، بدون شک نتیجه همان خواهد بود که امروز هم شاهد آن هستیم و همین رویه در آینده هم استمرار پیدا می‌کند.

کارایی :با توجه به تأکید آقای روحانی بر حل و فصل مسائل بین‌المللی ایران، فکر می‌کنید چنانچه این تفاهم به یک توافق تبدیل بشود چه تأثیری بر روی موقعیت دولت در برابر منتقدان به خصوص نمایندگان منتقد در مجلس خواهد گذاشت؟ و آیا حصول این توافق تأثیری بر روی انتخابات این دوره مجلس شورای اسلامی خواهد داشت؟
فرهنگی :این ها موضوعات مستقلی است. به این معنا که اگر دولت محترم به دنبال وفاق اجتماعی باشد، طبیعتاً همه علاقه‌مندند که به دولت کمک کنند به گونه ای که این کمک ها کارساز باشد. اما اگر دولت بخواهد تا خود را در یک کنج قرار بدهد و سعی کند با استفاده از شرایطی که به دلایل مختلف داخلی و بین‌المللی در کشور ایجاد می‌شود منتقدان خود را تخریب کند، منازعه به وجود می آید و همانند بسیاری از موارد، کشور فدای منازعات می شود و منابع ملی آسیب می‌بیند و در این صورت ما در عمل شاهد اتفاقات ناخوشایندی خواهیم بود که در گذشته نیز بی سابقه نبوده است. به هر حال هر دو اتفاق ممکن است رخ بدهد. اما متأسفانه آنچه از رفتارهای برخی مسئولان دولتی برداشت می شود، حرکت به سوی تخریب و رفتارهای غیرمطلوب است؛ رفتارهایی که از جهات مختلف قابل نقد هستند.

کارایی :آقای دکتر اجازه دهید به عنوان سوال آخر، تأثیر تفاهم را بر روی وضعیت اقتصادی منطقه آذربایجان محور قرار دهم، این که گشایش در پرونده هسته‌ای به عنوان مثال، به لحاظ جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در منطقه چه تأثیری دارد؟ و آیا اقتصاد استان آذربایجان‌شرقی ویژگی شاخصی در مقایسه با دیگر مناطق کشور دارد؟
فرهنگی :آذربایجان‌شرقی از جهات مختلف شرایط ممتازی نسبت به بسیاری از مناطق کشور دارد. از جمله شرایط جغرافیایی، آب و هوایی و توانمندی های مختلف مردم آذربایجان، این ها همه دست به دست هم داده و شرایط این استان را با توجه به پیشینه‌ای که در تاریخ دارد ممتاز کرده است. به همین دلیل این استعدادها به هر میزانی که فرصت یا عرصه ظهور یا بروز داشته باشند، می‌توانند برکات فراوانی برای استان داشته باشند. به هر میزانی که مدیریت‌ها یا سلایق به سمت سرکوب‌ها و به سمت منازعات بی‌حاصل و بی‌دلیل پیش بروند طبیعتاً ما شاهد اتفاقات ناگوار و کندی در روند توسعه و رشد خواهیم بود. به همین دلیل باید توجه کرد که همه چیز مشروط به رفتارها، اقدام‌ها، نحوه مدیریت‌ و تمام مسائلی خواهد بود که می‌توانند در اقدامات و فرایندهای گوناگون در حوزه‌های مختلف اداری، اقتصادی و اجرایی تأثیرگذار باشند.در نهایت بایستی عرض کنم که من به آینده امیدوار هستم. بسیاری از حوزه‌ها وجود دارد که تعدادی از مسئولان و گروه‌های اجتماعی از متحول شدن آن به طور کامل قطع امید کرده بودند اما وقوع برخی تحولات جدید و مهم، موضوعاتی که در ظاهر لاینحل و بسیار پیچیده می نمود را به طور کامل مرتفع نمود.

دکترمحمدحسین فرهنگی پس از مصاحبه با ماهنامه اقتصادی کارایی، گفتگویی با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) درخصوص مذاکرات هسته ای داشته است که حکایت از خوش بینی وی به حصول توافق درصورت ” واقع‌نگری و حداکثر حسن نیت غربی ها” دارد که خلاصه آن نیز درپی می آید: مقام معظم رهبری در بیاناتشان در مورد مذاکرات اخیر هسته‌ای نکات دقیقی از جمله توجه به واقعیات و صادق بودن یا نبودن طرف‌های مذاکره را مطرح کردند. وقتی مذاکره‌ای در موضوع هسته‌ای صورت می‌گیرد به معنی زیر سوال بردن استقلال کشورها و قدرت دفاعی آنها نیست زیرا این منطقی نیست که آنچه کشورها در جای دیگری از دست دادند را بخواهند در صحنه مذاکره به دست بیاورند. از بین بردن هر سوء تفاهم و ابهامی هنگامی میسر خواهد بود که زمینه برای هرگونه زورگویی و استفاده نامناسب از اختیارات بین‌المللی فراهم نباشد و بالعکس زمینه برای تحول مثبت در حوزه گفت‌وگو وجود داشته باشد. نکات دقیقی که رهبری به آن اشاره کردند نیز به همین دلیل بود و ما امیدواریم طرف مقابل با واقع‌نگری و حداکثر حسن نیت این مسیر را ادامه دهد تا به نتیجه برسیم، اما در غیر این صورت همان فرآیندی که طی ۱۰ سال گذشته وجود داشته، ادامه می یابد. مقام معظم رهبری ضمن حمایت جدی از مذاکره کنندگان توجه به واقعیات را مورد تاکید قراردادند و این که واقعیات مذاکره غیر از آنچه که بوده وانمود نشود زیرا ما شاهد یک بیانیه مطبوعاتی دوپهلو بودیم که برداشت‌های ناصحیح از آن توسط مقامات آمریکایی وجود داشته است.