حادثه ها خبر نمی کنند و هر لحظه در کمین مردم نشسته اند خصوصا حادثه های مربوط به آتش سوزی ها که هر روز جان انسان های بسیاری را می سوزاند و خاکستر آنها را بشکل رنج های عمیق بر رویِ روح عزیزانشان می افشاند.
آتش نشانی یا اطفاء حریق مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با آتش بوسیله پیشگیری از طریق آموزش و تجهیزات فنی و تولیدی، خاموش کردن، کنترل و یا هدایت آتش های ناخواسته انجام می گیرد. اهداف آتش نشانی حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط زیست است. در همه کشورها سازمان آتش نشانی وجود دارد که وظیفه مقابله با آتش، سوانح و حوادث مختلف را برعهده دارد. در واقع معیار اساسی پیشرفته بودن یک کشور، را می توان از طرق ذیل مورد ارزیابی قرار داد:
• بهره گیری از تجربه های بشری در ایجاد استاندارد های پیشگیری
• بهره گیری از تجهیزات فنی کنترل و مهار کننده یِ حریق، منطبق با استانداردهای تعریف شده از جانب آتش نشانان
• بهره گیری از روش ها و تجهیزات خاموش کننده ی حریق دارای استاندارها
• بهره گیری از روش های جبران کننده ی خسارت تضمینی
در کشور های کمتر توسعه یافته بعلت فقدان علاقمندی و اجبار در رعایت استانداردهای پیشگیرانه، تجهیزات کنترل کننده و خاموش کننده ی حریق، به خاطر فقدان تعهد، بی مسئولیتی ها، بی توجهی ها و گاها بخاطر فرار هزینه های ناچیز، فشار و هزینه های سنگینِ جانی و روحی، همه ی این کاستی ها بر روی اراده های عظیم و پیکرهای نحیفی از انسان ها قرار می گیرد.
در این میان قشری در تمامی جوامع مختلف و متنوع ظهور یافته است که این اقشار انسان های برگزیده و فداکاری هستند که در جمع بندی کلی می توان گفت دلسوزی، شجاعت، ایثار و جسارت آن ها بی ارتباط با موقعیت های پرخطر حیات خانوادگی واجتماعی آنها نیست که نام این انسان های وارسته بر هرکس آشکار است آری آنان «آتش نشانانند».
آتش نشان فردی است که شرایط های مختلف خطر را تجربه نموده است و نسبت به شرایط وقوع حادثه ها بیش از هر انسانی واقف است و تصویر روشنی از امکان های بروز خطر و جلوگیری از آن را در اختیار دارد. انواع مهارت های اطفاء حریق و عملیات امداد و نجات نیز بخشی از مهارت های او را شامل می شود. او از افراد و اموال آنها در برابر آتش و سایر خطرات محافظت کرده و در شرایط اضطراری به آنان کمک کرده و حتی خود را فدای انسان ها و اموال شان که در دام حریق افتاده اند، می نماید. آتش نشانان قادرند بخشی از تجربه های خود را در قالب های آموزش همگانی در راستای ارتقاء مهارت های فردی و جمعی به عموم مردم انتقال دهند.
در جوامع توسعه نیافته کار آتش نشانی محدود به دو بخش اطفاء حریق و عملیات امداد و نجات می شود. در بخش اطفاء حریق به خاموش کردن انواع آتش ها در مناطق مختلف پرداخته می شود. در بخش عملیات امداد و نجات، افرادی که در چاه یا معدن سقوط کرده ، در آسانسور یا ارتفاعات گیر کرده، دچار مسمومیت و خفگی شده، زیر آوار مانده و …، را نجات می دهند.
آتش نشانان در کشورهای جنوب و پیرامونی بعنوان ابزارهایی در برابر حریق و خطرات هستند که بی آنکه تجربه هایشان انباشته شده و در جهت پیشگیری، مهار و نجات از حریق استفاده شود و بجای انکه تفکر و تجربه هایشان «راه حل مسئله ها» گردد وجودهایشان فداکارانه بخشی از «موضوع و مسئله ی حریق» می شود. بماند اینکه دستمزدهای یک اتش نشان جهان سومی تقریبا یک دهم دستمزدهای یک آتش نشان کشور توسعه یافته است. فقدان وجود لباس، کفش و کلاه، امکانات و تجهیزات اطفای حریق که جزء ابتدائی ترین وسایل مورد نیاز آتش نشانان است این قشر را بیشتر در معرض آسیب قرار می دهد. همچنین فقدان تشکل ها و نهادهای صنفی و تخصصیِ آتش شانان در کشورهای کمتر توسعه یافته، امکان انباشت تجربه ها و انتقال آنها به نهادهای مردمی، نیمه دولتی و دولتی را از آنها سلب می نماید و حتی این قشر فداکار، امکان طرح مطالبات و حقوقِ برحقّ خویش را از دست می دهند.
کشورهای کم تر توسعه یافته در راستای مهار و نجات از حریق، هزینه های هنگفت و چند برابری را نسبت به هزینه های پیشگیری کشورهای پیشرفته متحمل می شوند همینطور به خاطر فقدان نهادمندی پوشش های بیمه ای آتش سوزی، میتوان گفت، در مجموع 0/02 درصد هزینه های مالی، توسط بیمه ها امکان پرداخت پیدا می کنند. سال هاست که در بسیاری از کشورها، بیمه خودرو یک امر اجباری است و در صورت نداشتن بیمه، پلیس می تواند خودروی اشخاص را متوقف کند. در حالیکه ارزش یک ساختمان بسیار بیشتر از یک خودروست و در صورت خرابی خسارت بسیار بیشتری را با خود خواهد داشت. با این حال هنوز بیمه های ساختمان ها و اموال و اثاثیه و تجهیزات مربوطه به ساختمان ها، امری الزامی و اجباری نیست. درصورتیکه می توان قوانینی تنظیم نمود که واحدهای تولیدی و تجاری در زمان تمدید پروانه کسب و کار خود، ملزم به ارائه بیمه نامه هایی که مطابق استاندارد های معرفی شده از طرف آتش نشانان وضع شده، شوند همچنین باید توجه داشت که علاوه بر هزینه های مالی، تلفاتِ انسانی، ضایعات اسف انگیزی را بر پیکره ی اجتماعی این کشورها تحمیل می کند.
در حالیکه قسمت اعظم و مهم کار آتش نشانان در کشورهای پیشرفته، سیاست گذاری و تصمیم گیری در مورد «کلیت راه حل های مسئله های» مربوط به حریق و خطر، یعنی «ایمنی» می باشد در این کشورها آتش نشانان با ایجاد نهادهای تخصصی مربوط به خود، از یک سو تجربه های اندوخته و انباشته ی خویش را تبدیل به سیاست های ایمنی و امنیتی نموده و از طرف دیگر با حمایت حاکمیتی دولت ها از این نهادهای تخصصی، وجود و حضور تفکر و تجربه هایشان در درون مناسبات فناورانه الزامی و اجباری می گردد بطوریکه حتی امکان حضور بین المللی برای فناوری کشورهای پیشرفته را فراهم می آورد یعنی با جهت دهی به فناوری های اطفای حریق در کشورهای صنعتی، برای آنها بازارهای جهانی هم ایجاد می کند. بنابراین اهمیت فکر آتش نشان یک کشور پیشرفته کمتر از فداکاری های جانانه ی او نیست
بیش از صد سال است که انجمن های ملی و بین المللی آتشنشانی در برخی از کشورهای پیشرفته در عرصه های فناوری، بوجود آمده است. این انجمن ها در واقع در پنج زمینه ی تخصصی بشرح ذیل فعالیت دارند:
• محصولات ایمنی
• محیط زیست
• بهداشت
• حیات
• خدمات تحقیقات دانشگاهی
این انجمن ها در واقع با استفاده از تجربه های عملی و عینی آتشنشانان، استانداردها و اسناد مربوط به ایمنی در مقابل تهدیدات مربوط به آتش و آتش سوزی را وضع، تدوین و منتشر می نمایند. دو یژگی اساسی یعنی:
1. وجود سختگیری های دقیق و حساس در وضع و تدوین این استانداردها
2. نبودِ هیچگونه عدم انطباقی در کارکرد تجهیزات آتش نشانی ساخته شده بر اساس این استاندارد ها
سبب شده است تا این استاندارد ها ارجحیت یافته و تمامی سازمان ها و نهادهای مشابه و مرتبط، به آن احترام گذاشته و «مرجع» خویش قرار دهند.
انسان هایی که بیش از هر کسی جان خویش را در دست گرفته و فداکارانه بر روی آتش ها هجوم برده و دیگر انسان ها را از این تهدید خطرناک، رهایی می بخشند بیش و پیش از هر کسی ضرورت های ایمنی و امنیت را درک و فهم می نماید و می تواند روش ها و امکانات موجد ایمنی را بهتر از هر کسی بیان نماید.
ایجاد آزمایشگاه های تست تحت شرایط مشابه، زمینه های لازم را برای بررسی های کیفیت آب، ایمنی غذا، مواد پرخطر، میزان تحمل آلایندگی و…. فراهم می نماید تا روش های تست بصورت اختصاصی بر روی محصولات، مواد اولیه، قطعات، مونتاژ، تولید وسایل و تجهیزات مربوط به محصولات ایمنی انجام شده و نتایج آن در قالب های استاندارد به عموم مردم منعکس گردد.
از دیگر فعالیت های این نهادها، ارزیابی و تضمین کارایی فرایند تجارت شرکت ها براساس برنامه ی ثبت شده ی سیستم مدیریتی آنهاست.
این نهادها همچنین شرکت ها و روش های بیمه ای ایجاد کرده اند که پرداخت خسارت های بیمه های پیشگیری و جبران خسارت حریق را عهده دار می شود. این شرکت ها از روش های بیمه تجاری استفاده می کنند. در این روش، حق بیمه و خطرات، برخلاف روش های آماری، براساس تجزیه و تحلیل و تخمین مهندسی برآورد می شود. روال این شرکت ها بدین صورت است که ابتدا کارشناسان بیمه گذار، محل مورد نظر جهت بیمه را از نظر ارزیابی خطر، بازدید نموده و توصیه های لازم برای پیشگیری از بروزِ آن را در جهت کاهش خسارت مادی و معنوی ارائه می دهد. این شرکت بیمه گذار با همکاری شرکت ها و سازمان های استاندارد و با توجه به امکانات خود قادر است، محصولات تولید شده در صنعت ایمنی را بطور کامل بیمه نماید. این بدان معنی است که اگر محصولی دچار مشکل فنی شده و یا از استاندارد معین خارج شده باشد که تحت تأیید بیمه گزار است، این شرکت کلیه خسارت وارده را طبق نظر کارشناسی و مهندسی به مشتریان خود پرداخت خواهد نمود.
فضای انجام تست ها بایستی بگونه ای باشد که شرایط را برای انجام تست های آتش سوزی و مناطق انفجاری، تکنولوژی های پیشگیری و اکتشافات پر خطر، آسیب ها و فجایع طبیعی( سیل، گردباد، زلزله و…)، خطرات الکتریکی و تحقیقات در مورد سیستم های هیدرولیکی اسپرینکلر، فراهم نماید. این تست ها، گواهی بر چگونگی سوختن تولیدات(محصولات ضد حریق) و چگونگی وضعیت اجزاء تشکیل دهنده اصلی تجهیزات در زمان آتش سوزی می باشد.
حتی شرکت بیمه گزار پا را فراتر از این گذاشته و به منظور سهیم کردن سود با مشتریان، بخش قابل توجهی از سهام خود را به مشتریان واگذار می نماید تا گامی در جهت ارتقای فرهنگ پیشگیری از خطرات، برداشته باشد. در حالیکه در کشورهای کمتر توسعه یافته، مردم بیمه و حق بیمه را نوعی مالیات می دانند که به دولت پرداخت می شود لذا سعی می کنند که در موقعیت دورتری از آن قرار بگیرند.
یکی از نکات پر اهمیت در کشورهای پیشرفته این موضوع است که داشتن تأییدیه ی بیمه گزار، در مورد محصولات ایمنی، می تواند اطمینان خاطری برای مشتریان و مصرف کنندگان محصولات و تجهیزات پیشگیری و اطفای حریق است.
با این وصف، آتش نشانی، یک روند استراتژیکِ ایمنی، در مواجه ی با تهدیدات امنیتیِ زیستیِ انسان ها است که تضمینات لازم را برای حیات توام با آرامش نسبی، در اختیار افراد یک جامعه قرار می دهد و در واقع آتش نشانی، صرفا ایجاد قشری از انسان های فداکار در یک جامعه، برای سد شدن در برابر هجومِ آتش و بروزِ خطرات نیست.
سپیده جلالی
