ایجاد اپراتور سوم برای بازگشایی مجدد راه آهن ارمنستان- آذربایجان با مشارکت روسیه

کارایی :آقای دکتر به عنوان اولین سوال بفرمائید که ارزیابی شما از وضعیت موجود در روابط روسیه و غرب چیست؟
حاتمی :ببینید روابط روسیه و غرب اغلب در قالب رقابت های ژئوپلتیک نمود پیدا کرده و در این میان هر طرف به فراخور قدرت سعی داشته طرف دیگر را از حوزه های خاص ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک مانند شرق اروپا)اکراین(، بالکان و دریای سیاه عقب براند. اما با شروع بحران اکراین این روابط وارد مرحله تنش فزاینده شده است. این بار ظاهرا غرب تصمیم دارد ضمن عقب راندن روسیه از اکراین و داخل کردن این کشور)اکراین( در مجموعه های امنیتی یورواتلانیک مانند ناتو، اقتصاد روسیه را مخصوصا در حوزه تولید دچار فروپاشی نماید. با عنایت به آمار اکنون واردات روسیه 5 برابر شده است و بدهی خارجی این کشور نیز افزایش پیدا کرده و با تصاعد بحران و تحمیل تحریم ها ارزش پول ملی روسیه یعنی روبل نیز بیش از 40 درصد کاهش داشته است. به نظر می رسد ساختار این تحریم ها نیز علاوه بر تحریم کالا و خدمات بر تحریم های پولی ، سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژِی استوار است. به جهت این که تحریم کالا و خدمات تاثیر گذاری اندکی در سیستم فشار اقتصادی دارد و کنترل آن سخت است اما در عوض تحریم های پولی و سرمایه گذاری به خاطر وجود نهاد های اصلی پول و سرمایه گذاری بین المللی در غرب قابلیت کنترل و تاثیر گذاری زیادی دارند.

کارایی :در سایه تحریم روسیه و البته بعد از روی کار آمدن دولت جدید در ایران ، تحرک دیپلماتیک ویژه ای بین دو کشور جریان داشته و به نظر می رسد کشور ما می خواهد روابط اقتصادی خود را با روسیه افزایش دهد. به نظر شما چه حوزه هایی قابلیت توسعه روابط دوجانبه را دارا هستند؟
حاتمی :بر اساس آمارهای گمرک کشور، حجم تجارت میان ایران و روسیه در سال 1392 فقط یک میلیارد دلار بوده است؛ یعنی 1.25 درصد از کل تجارت خارجی ایران. مجموع تجارت خارجی ایران )بدون احتساب صادرات نفت( در سال گذشته 80 میلیارد دلار ) 31 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی و 49 میلیارد دلار واردات( بوده است.همین طور در سال گذشته صادرات ایران به روسیه 316 میلیون دلار بوده و این کشور سیزدهمین واردکننده بزرگ از ایران بوده است. واردات کشورمان از روسیه نیز در سال گذشته 758 میلیون دلار بوده و این کشور رتبه 11 بزرگترین صادرکنندگان به ایران را به خود اختصاص داده است. همچنین در مقایسه با تجارت خارجیِ حدودا 850 میلیارد دلاری روسیه ) 526 میلیارد دلار صادرات و 318 میلیارد دلار واردات در سال 2013 (، حجم تجارت خارجی ایران حدود 1/ 0 )یک دهم( حجم تجارت خارجی این کشور است. بر اساس آمارها، در حالی که صادرات ایران به روسیه در سال های اخیر روند کم نوسانی داشته و بین 300 تا 500 میلیون دلار بوده؛ اما صادرات روسیه به ایران پس از اوج گیری در فاصله سال های 2005 تا 2011 ، در دو سال اخیر با سقوط شدید مواجه شده است.
اما در یک سال گذشته با وضع تحریم های گسترده از سوی آمریکا و اروپا علیه روسیه بر سر منازعه در اوکراین، روس ها به افزایش مراودات تجاری با ایران اقبال بی سابقه ای نشان داده اند. روس ها مایلند خلأهای ناشی از تحریم های غرب را با مبادلات تجاری با کشورهای شرقی چون ایران، ترکیه و چین پر کنند. اما همچنان مشکلات اداری و تجاری میان دو کشور مانع گسترش روابط بازرگانی دوجانبه است و این در حالی است که در همین مدت، مبادلات تجاری روسیه با ترکیه و چین به شدت افزایش پیدا کرده است. در شرایط فعلی که امکان تنظیم روابط اقتصادی دو کشور برای ایران تا حدی فراهم شده است می بایست با دید بلند نگرانه ما از روس ها چیزهایی بخواهیم که برای مان ارزش افزوده بالا و تصاعدی دارد مثلا ترانزیت از راه هایی است که باید جایگزین اقتصاد نفتی شود . روس ها همیشه بر اساس استراتژی دست یابی به آب های گرم، در صدد رهایی از محدودیت های جغرافیایی خاص خود بودند در شرایط موجود نیز این محدودیت جغرافیایی با فشار های سیاسی و امنیتی تشدید شده است.

کارایی :در استان آذربایجان شرقی هم ما شاهد تحرک مسئولین و فعالان اقتصادی در جهت افزایش حجم مبادلات اقتصادی استان با روسیه در قالب میز روسیه هستیم. به نظر شما استان آذربایجان شرقی در چه زمینه هایی امکان توسعه روابط اقتصادی با روسیه را داراست؟
حاتمی :روسیه سالانه 30 میلیارد دلار مواد غذایی و مواد خام کشاورزی وارد می کند و با توجه به فرمان ممنوعیت واردات برخی از محصولات کشاورزی، مواد خام و مواد غذایی از کشورهای اعمال کننده تحریم ها علیه روسیه که توسط رییس جمهور روسیه امضاء شده است صنایع غذایی ایران می تواند از این فرصت به نحو مطلوبی بهره برداری کند. روس ها مذاکرات خود را با 16 کشور از جمله ایران برای جایگزینی واردات محصولات غذایی و کشاورزی آغاز کرده اند و در صورتی که برخی مسوولان پروتکل های معطل مانده در خصوص مسایل بهداشتی را هرچه زودتر نهایی کنند، می توانیم شاهد رشد صادرت صنایع غذایی ایران باشیم. میوه خام و آجیل، گوشت خام، لبنیات و تخم مرغ، نوشیدنی، آبمیوه و سرکه، سبزیجات خام، انواع ماهی، محصولات خام فرآوری شده، سبزیجات و میوه کنسروی، چای و قهوه و ادویه، بیسکویت و پاستاو کیک و انگور و کشمش عمده محصولات مورد نیاز روس ها هستند.
در واقع از حیث بازاریابی بهترین موقعیت جهت برندینگ و استفاده از استراتژی رخنه در بازار فراهم است، اما این شرط لازم است ولی کافی نیست؛ زیرا متاسفانه در خصوص تجارت با این کشور عمده صادرکنندگان ما از دیر باز به صورت فروش درب کارخانه یا مرزهای شمالی کشور انجام داده اند و در بیشتر اوقات عملا کار دست تجار و پیله ورانی بوده که دانش و تجربه و قدرت لازم را نداشته اند. مسئله دیگر عدم وجود تشکل قوی در قالب کارگروه با هماهنگی مسولین ذیربط است تا بتوانند با فیلتر کردن و پایش، باعث ایجاد وجهه قوی و مطمن از تجار ایرانی شوند. ولی در کنار تلاش برای توسعه مبادلات بازرگانی در شرایط فعلی ما باید با دید بلند مدت به این عرصه نگاه کنیم. استان آذربایجان شرقی می تواند هاب و کریدور اصلی رسیدن روسیه به خاورمیانه و جنوب غرب آسیا باشد در کنار آن صادرات محصولات صنعتی نیمه ساخته با توجه به ظرفیت های صنعتی استان مخصوصا در صنعت قطعات خودرو و ریخته گری می تواند منافع متقابل زیادی داشته و باعث تقویت بنیه صنعتی استان شود.

کارایی :آقای عرب باغی مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با استقبال از تشکیل میز روسیه خواستار ایجاد میز اقتصادی روسیه با محوریت منطقه آزاد ارس در استان شده اند. منطقه آزاد ارس علاوه بر ظرفیت های قانونی برای توسعه صنعت و تجارت دارای چه پتانسیل هایی در راستای گسترش روابط اقتصادی با روسیه است؟
حاتمی :هر چند که ماموریت اصلی منطقه آزاد ارس توسعه صنعتی است اما در ارتباط با روسیه با توجه به نیاز بازار روسیه به محصولات کشاورزی و باغی و وجود دشت های بزرگ گردیان و گلفرج با امکانات آبیاری کاملا مکانیزه در ارس و وجود سواحل رودخانه ارس به عنوان پرآب ترین رودخانه مرزی ایران و دو سد ارس و خدافرین در مسیر آن، دارای مزیت ویژه ای برای سرمایه گذاری مشترک در تولید میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری و همچنین شیلات)شاه میگو و انواع ماهی ( جهت صادرات آن به روسیه است. در کنار آن فعال سازی کریدور ترانزیتی شمال جنوب و بالعکس است که روسیه می تواند به عنوان اپراتور سوم برای بازگشایی مجدد خط آهن آذربایجان و ارمنستان وارد شده و ضمن اتصال خود به بازار های خاورمیانه و جنوب غرب آسیا از این مسیر، باعث توسعه محور های ترانزیتی استان آذربایجان شرقی و منطقه آزاد ارس به روسیه و سواحل دریای سیاه و از آنجا به سواحل دریای بالتیک و بندر استراتژیک گالینگراد که تحت سیطره روسیه است را فراهم آورد. در این صورت انتقال تولیدات مشترک در حوزه کشاورزی نیز به سهولت انجام می پذیرد.
محور دیگر برای توسعه روابط ارس و روسیه ارائه خدمات پزشکی و پیراپزشکی از این منطقه به حوزه است. با توجه به سند آمایش سرزمینی جمهوری اسلامی ایران و مطالعات استراتژیک منطقه آزاد ارس، وجود بازار برای خدمات پزشکی ایران درکشور های شوروی سابق مورد تاکید قرار گرفته است و در حال حاضر هم سالیانه بیش از 50 هزار نفر از این کشورها به منظور برخورداری از خدمات درمانی و پزشکی وارد ایران می شوند که اغلب مدیریت نشده و بدون برنامه ریزی انجام می گیرد. ایجاد واحد خدمات درمانی با رویکرد فراملی جهت پاسخگویی به نیاز های کشور های حوزه خود روسیه ضمن مدیریت و کنترل بیماری های خاص، می تواند درآمد قابل توجهی را نصیب منطقه نماید.