ضرورت بهره برداری از فرصت تاریخی موجود و فعال سازی میز روسیه در ارس

نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا در مصاحبه ای با خبرگزاری مهر عنوان می کند: «رخدادها و اتفاقات سخت و غیرقابل انعطافی که در بحران اوکراین در حال شکل گیری است ممکن است تاثیراتی بسیار فراتر از روابط روسیه و اوکراین داشته باشد و به طور کلی روابط روسیه با غرب و به طور خاص روابط روسیه با آمریکا را تحت تاثیر خود قرار دهد. »
اصولا منطق حاکم بر روابط روسیه با غرب همیشه بر اساس رقابت ژئوپلتیک استوار بوده است و هدف اصلی هم دور کردن غرب از کشور های پیرامونی یا خارج نزدیک روسیه می باشد. چنانچه در سند دکترین امنیتی روسیه، سندی که نقشه راه این کشور را تا سال 2020 در محیط بین الملل تعریف می کند، مصون سازی محیط پیرامونی از تهدیدات خارجی از اصول مسلم دانسته شده است. از این رو، روسیه نمی تواند در قبال تحولات اوکراین ساکت بنشیند. زیرا سکوت روسیه به معنای اجازه دادن این کشور برای ورود ناتو به حیات خلوت منافع روس ها و تضعیف موقعیت، اعتبار و جایگاه بین المللی روسیه و در نهایت ناکامی در تحقق مبانی سند دکترین امنیت ملی روسیه است.
بر این اساس روسیه با حمایت های پنهان و پیدای خود از شورش های ایالت های شرقی اکراین، کشور های غربی رابه این نتیجه رسانده با تحریم های اقتصادی و اعمال فشار سیاسی رسانه ای مانع پشتیبانی روسیه از روس تباران اوکراینی شود. تحریم های اقتصادی که بعد از هر دور مذاکره طرفین، جدی تر و سخت می شود و حالا دیگر کاملا به یک جنگ اقتصادی تمام عیار تبدیل شده و مناسبات بین المللی اقتصاد سیاسی را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است. به صورتی که اجلاس گروه 20 در استرالیا نیز مصون از تاثیرات روابط متشنج روسیه و غرب نماند و سردی روابط، فضای اجلاس را به یک گردهمایی تشریفاتی بدل کرده بود.
اما تحریم های اقتصادی روسیه و سردی روابط اقتصادی اتحادیه اروپا و روسیه فرصت مغتنم، تاریخی و زودگذر برای تجار و فعالین اقتصادی ایران است. البته به نظرمی رسد وزارت امورخارجه و وزارت خانه های اموراقتصادودارایی و صنعت، معدن وتجارت ایران در سطح مدیریت کلان به خوبی در این زمینه فعال هستند و با بستن قرار داد های متعدد اقتصادی عصر دیپلماتیک بسیار جالبی را در روابط ایران و روسیه ترسیم می کنند.
پس از آن که روسیه مورد تحریم های اقتصادی امریکا و اروپا قرار گرفت، آقای سرگئی لاوروف وزیر خارجه ی روسیه اعلام کرد ما با این تحریم ها به دید بهتری از موقعیت و وضعیت ایران در قبال تحریم ها می رسیم و اکنون می فهمیم که ایران در چه وضعیتی بوده است. به همین جهت این دید واقع بینانه می تواند نشان دهنده ی عمق استراتژیک سیاست-های روسیه در قبال ایران باشد. در واقع مجموع تحولاتی که در صحنه ی بین المللی و منطقه ای اتفاق افتاده، ممکن است باعث نگاه عمیق دو کشور نه به صورت لفظی و پروتکلی و تشریفاتی، بلکه به صورت عمیق تر از گذشته به توسعه ی روابط با یکدیگر باشد.
ازهمین روست که گسترش همکاری های ایران و روسیه به عنوان راهبرد مهم از طرف سران دو کشور ابلاغ شده است. در چند ماه اخیر هم قرار داد های زیادی بین طرفین امضا شده است مانند : قرارداد تهاتری نفت در ازای واردات )کالا( به ارزشی بالغ بر 20 میلیارد دلار بین روسیه و تهران )آنتوان سیلوانف وزیر دارایی روسیه در ماه آوریل اعلام کرد که مسکو در این خصوص تنها از تحریم های سازمان ملل تبعیت م یکند و به تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران توجهی ندارد. اولیوکایف به زمان شروع تحویل غلات و تجهیزات به ایران اشاره نکرده اما گفت که مذاکرات در این زمینه در جریان است.
وی افزود: روسیه در حال مذاکره برای عرضه تجهیزات صنعت نفت و گاز، ماشین آلات کشاورزی، خودرو، هواپیما و ژنراتورهای تولید برق به ایران است. همچنین سنایی سفیر ایران در روسیه گفته است که روسیه می تواند در قبال پول نفت دومین رآکتور نیروگاه بوشهر را بسازد ضمن آنکه روسیه م یتواند برای پرداخت پول نفت ایران به این کشور کامیون، ریل راه آهن یا کالاهای دیگر صادر کند، یا برای این کشور پالایشگاه های کوچک بسازد(، قرار داد فایناس طرح های و پروژه های صنعت برق به ویژه در حوزه نیروگاه سازی ایران ) به گفته چیت چیان طبق این قرار داد همچنین با سنکرون شبکه برق بین ایران، برای جمهوری آذربایجان و روسیه امکان واردات 500 مگاوات برق در فاز اول و 700 مگاوات در فاز دوم فراهم می شود(، قرار داد تسهیل همکاری های گمرکی و توسعه همکاری اقتصادی استان های جنوبی روسیه با محوریت آستاراخان و استان های شمالی ایران و توسعه همکاری های کشاورزی در کشور های دیگرنیز ازجمله این موارد است.
طبیعی است درکنار فرصت های بیشتر، مسئولیت استان های همجوار در این بخش سنگین تر باشد. در این راستا اخیرا نمایشگاه تخصصی تجاری استان گیلان در آستاراخان روسیه برگزار شده است و سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه نیز طی پیامی با اشاره به این که نمایشگاه اختصاصی کالاها و محصولات ایرانی و همایش همکاری های اقتصادی ایران و روسیه امسال در شرایطی بسیار خاص و در یک مقطع مهم تاریخی در روابط دو جانبه ایران و روسیه برگزار می شود ، ضمن تشریح مشخصه های این مقطع ، به روند رو به رشد همکاری های اقتصادی دو کشور نیز اشاره کرده است. در نمایشگاه اختصاصی ایران در آستاراخان 52 شرکت ایرانی انواع محصولات تولیدی خود شامل محصولات کشاورزی و صیفی جات، فرآورده های لبنی، خشکبار ، مصالح ساختمانی و تجهیزات پزشکی و فرشهای دست باف و ماشینی و گیاهان تزیینی را عرضه کرده اند. استان آذربایجان شرقی در این بین لازم است به صورت جدی ورود پیدا کند.
واقعیت این است که تجربه تاریخی همکاری های اقتصادی تجار و بازرگانان آذربایجانی با طرف های روسی بیشتر از سایر استان ها است. حوزه های مختلف صنعتی ، کشاورزی ، فناوری، صادرات محصولات کشاورزی و خشکبار از ایران، توسعه همکاری ها برای تسریع مکانیزاسیون تولید محصولات کشاورزی، همچنین در زمینه صنایع سنگین، استخراج مواد معدنی در استان آذربایجان شرقی، حمل و نقل به ویژه راه اندازی خط ریلی جلفا نوردوز و نوردوز اصلاندوز، از جمله بستر های توسعه روابط می باشد. به صورت ویژه وبا توجه به تحریم متقابل محصولات کشاورزی اتحادیه اروپا از طرف روسیه، استان آذربایجان شرقی می تواند با توسعه بسیار سریع تولید صنعتی و توسعه صنایع تبدیلی فرآوری به خوبی از این فرصت بوجود آمده در زمینه صادرات محصولات کشاورزی استفاده نماید.
منطقه آزاد ارس بهترین حوزه تمرکز و توسعه محصولات کشاورزی به خصوص محصولات باغی، گلخانه ای و گسترش صنایع تبدیلی است. این منطقه با داشتن بزرگ ترین سایت گلخانه ای کشور و هم چنین هزاران هکتار سایت باغی در منطقه گلفرج و گردیان می تواند سکوی صادرات به شمار آید. در این راستا عرب باغی مدیرعامل منطقه آزاد ارس در نشست صنعت گران و سرمایه گذاران این منطقه با اشاره به راهبرد اقتصاد مقاومتی عنوان کرده است که منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس در نظر دارد با راه اندازی میز روسیه در ارس و با بهره گیری از نیرو های متخصص کشاورزی در سایت 140 هکتاری گلخانه ای و توسعه صنایع تبدیلی قدم مهمی برای بهره گیری از موقعیت فراهم آمده در روابط روسیه و ایران بردارد.
جبارزاده استاندار آذربایجان شرقی نیز در این خصوص ضمن درخواست تشکیل میز روسیه با محوریت بخش خصوصی استان آذربایجان شرقی عنوان نموده که با تجار استان مذاکراتی دراین موضوع صورت گرفته است. وی با اشاره به این موضوع که استان از گذشته دور سابقه تجارت با روسیه را در کارنامه خود دارد ونیز جمعیت قابل توجه آذری زبانان درروسیه مطرح می سازد که استان آذربایجان شرقی می تواند به عنوان استان معین در این مسیر فعالانه وارد شود. و ما نباید این فرصت تاریخی را از دست بدهیم.
جبارزاده به درستی مهم ترین دغدغه را در این خصوص عدم حضور شرکت های بزرگ و قدرتمند در شکل دهی برند های صادارتی معتبر ونیزاعتماد سازی در بازارهای مصرف ازطریق ارتقای کیفیت و کاهش قیمت تمام شده عنوان می کند. دغدغه ای که در صورت توجه و رفع آن از سوی فعالان بخش خصوصی می تواند در کوتاه مدت و بلند مدت سهم موثری از بازارهای مصرف روسیه و کشور های پیرامون آن را عاید اقتصاد کشور مان نماید و استراتژی توسعه صادرات غیر نفتی را به خوبی به پیش ببرد.
باید توجه داشت که در عرصه اقتصاد، کیفیت و میزان تعهد حرفه ای شرکا به ویژه در میان بخش خصوصی دو کشور همگام با ملاحظات سیاسی تاثیر به سزایی را در تداوم و گسترش روابط خواهد داشت. و این نکته ای است که فعالین اقتصادی و به خصوص تجار ایرانی درصورت علاقه به بهره برداری مستمراز این پنجره فرصت ، بایستی مورد توجه اهتمام ویژه قراردهند.
اما مهم ترین مانع در توسعه روابط اقتصادی دو طرف، محدودیت جابجایی ارز و نبود ارتباطات گسترده هوایی و ریلی بین استان آذربایجان شرقی و روسیه است. نیاز اساسی برای صادرات محصولاتی مانند میوه و سبزیجات، ارتباطات هوایی گسترده است. موضوعی که اهمیت توسعه صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی دراقتصادی استان و صنعت گران -به خصوص در منطقه آزاد ارس را بیش از پیش نمایان می سازد.
جالب است بدانیم که علی رغم رقابت های سخت ژئوپلتیک ترکیه و روسیه در بالکان، قفقاز و دریای سیاه، اما تجار ترک بازار روسیه را قبضه کرده اند. یوری اوشاکوف مشاور رئیس جمهوری روسیه در آستانه سفر پوتین به خبرنگاران گفت: «روسیه برای ترکیه دومین شریک بازرگانی بعد از آلمان است و ترکیه برای روسیه جایگاه هفتم را در میان شرکای تجاری دارد. در سال 2013 حجم مبادلات بازرگانی بین دو کشور حدود 33 میلیارد دلار بود و در سال جاری و بر اساس شاخص های به دست آمده در نه ماه نخست سال 2014 ، این حجم به میزان 5 درصد در مقایسه با زمان مشابه در سال گذشته افزایش داشته است. پوتین نیز هفته گذشته در مصاحبه اختصاصی خود با خبرگزاری «آناتولی » ترکیه یادآور شده بود که دو کشور در آینده توان رساندن حجم مبادلات بازرگانی به 100 میلیارد دلار را هم دارند.
در مقابل با این که هم راستایی راهبردی مقطعی به خصوص در ارتباطات با برخی تحرکات غرب بین ایران و روسیه وجود دارد بخش اقتصادی ما نتوانسته با برنامه ریزی صحیح و دوراندیشانه سهم عمده ای در بازار مصرف بزرگ روسیه به دست بیاورد. نقیصه ای که علاوه بر بخش دولتی، متوجه بخش خصوصی ایران و استان ما نیزهست. در این ارتباط شناخت زمینه های کار اقتصادی در کشور های دیگر متاسفانه آمیخته با برخی تصورات و تجربیات سنتی است و لازم است بازرگانان و تجار ما با یادگیری دانش روز بازاریابی و تجارت حداقل بتوانند به خوبی از مزایای نسبی کشور در خصوص رقابت های اقتصادی بهره مند شوند. تهیه کننده ای پرونده بر این باور است که با توجه به مزایای نسبی اقتصادی منطقه آزاد ارس درحوزه تولید و صادرات،این منطقه مناسب ترین محل برای راه اندازی جدی میز روسیه در استان خواهد بود.