منطقه آزاد ارس گرانیگاه توسعه ارتباطات اقتصادی ایران و روسیه

تاریخ روابط ایران و روسیه با وجود این‌که تاریخ پرفراز و نشیبی بوده است اما الزامات ژئوپلتیک، این دو کشور را در داشتن ارتباط مخصوصاً در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی به پیش برده است. در دوره جدید هم به‌ویژه بعد از احداث خط آهن سراسری در ایران رشته روابط تجاری دو کشور هرچند هم که ضعیف شده، قطع نگردیده است. به نظر می‌رسد در آینده نیز یکپارچگی ژئواستراتژیک در مسیرهای شمال-جنوب ایران و روسیه را در حفظ و توسعه روابط چندجانبه و متعادل تشویق خواهد کرد.

اما به لحاظ تاریخی در بحث‌های تئوریک، دو دوره در روابط روسیه و ایران به‌صورت اساسی مد نظر قرار می‌گیرد:
-قبل از سال ۱۹۹۰ و فروپاشی شوروی
-بعد از سال ۱۹۹۰ و فروپاشی شوروی

در دوره شوروی سابق تحت تأثیر فضای دو قطبی جنگ سردی و حضور ایران در ائتلاف غرب به رهبری امریکا و سیاست‌های استقلال‌طلبانه ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی روابط دو کشور مقاطع گوناگونی از افزایش و کاهش روابط به‌ویژه در دو حوزه امنیتی و صنایع سنگین و خاص را تجربه نمود اما بعد از فروپاشی شوروی به دلیل هم‌سنگری دو کشور در مقابل سیاست‌های غرب ما شاهد افزایش روابط در حوزه‌های نظامی-امنیتی و اقتصادی هستیم. البته نقطه ثقل روابط ایران و روسیه بیشتر در حوزه نظامی قرار داشته است و نگاه روسیه هم نسبت به ایران بازی گرانه و منفعت طلبانه می‌باشد.
این وضعیت به‌نوعی تا به حال ادامه داشته است اما در پی تشدید منازعات ژئوپلیتیکی بین روسیه و غرب مخصوصاً در دوره دوم ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین تحلیل‌گران شروع عصر تازه‌ای از روابط راهبردی بین ایران و فدراسیون روسیه را می‌دهند. چنانچه این تحلیل را به‌مثابه ایجاد یک فرصت جدید و منحصربه‌فرد برای استفاده در مسیر اقتصادی بدانیم ملاحظاتی وجود دارد که توجه به آن ما را در انتخاب‌هایمان راهنمایی خواهد کرد.

فرصت‌های موجود در روسیه:
با عنایت به آرایش‌های جدید ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی و مناسبات متعاقب آن در نظام جهانی روسیه در یک نگاه درازمدت برای اقتصاد ایران دارای فرصت‌های ذیل است:
-بازار ۱۵۰ میلیونی خود روسیه با خج تجارت نزدیک ۱۰۰۰ میلیارد دلاری
-بازار کشورهای مشترک‌المنافع با روسیه
-کاهش تعرفه‌های گمرکی برای محصولات ایرانی با توسعه روابط سیاسی-دیپلماتیک
-عضویت روسیه در WTO و بنابراین:
-کاهش مالیات بر واردات
-کاهش تعرفه‌های گمرکی
-کاهش فساد اداری-مالی
-کاهش بروکراسی حاکم بر فرآیندهای اجرایی
-تضعیف اقدامات دلالانه برخی از شرکت‌ها و مؤسسات
-فعال‌سازی کریدور های ترانزیتی جنوب-شمال
-امکان اتصال مجدد خط آهن ایران-روسیه
-فرصت‌های بازرگانی در مواد غذایی، حمل‌ونقل، نفت و پتروشیمی
-بازار ۴۰ میلیارد دلاری میوه و سبزیجات روسیه

در این میان جمهوری اسلامی ایران به طور اعم و آذربایجان شرقی و منطقه آزاد ارس به‌صورت وِیژه با درک موقعیت جدید می‌توانند ایفاگر نقش‌های پرسود و طلایی باشند و منطقه آزاد ارس نیز قادر است گرانیگاه توسعه روابط ایران و روسیه باشد.
اما هم چنانکه هیچ فرصتی بدون تهدید و چالش نیست می‌بایست توجه داشته باشیم که توسعه روابط میان دو کشور در گرو مراقبت از چالش‌های نظیر موارد ذیل ممکن خواهد بود. این موارد عبارت‌اند از:
-بی‌ثباتی پول روسیه مخصوصاً با ادامه تحریم و کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی
-عدم تمایل تجار روس به انجام معاملات بازرگانی به غیر از روبل روسی
-کاستی‌های زیاد موجود در عرصه حمل‌ونقل و ترانزیت
-وجود مشکلات امنیتی در مناطق جنوب روسیه به‌ویژه چچن و داغستان برای حمل‌ونقل جاده‌ای مشکلات موجود در روادید رانندگان
-عدم کفایت کمی و کیفی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی ایران و عدم توازن در حجم ناوگان فعال دو کشور (طبق آمار سال ۹۳ در مقابل ۵۰۰ کامیون ایرانی در خاک روسیه تعداد ۹ هزار کامیون روسی در ایران تردد داشته است)
-تأثیر حریم‌های بانکی بر مبادلات پولی دو کشور

اما با وجود تداوم تحریم‌های ایران در سال ۲۰۱۴ حجم تجارت خارجی ایران نزدیک ۹۰ میلیارد دلار بوده است. هرچند از این میزان تنها ۲ میلیارد دلارش مربوط به تجارت دوجانبه بین ایران و روسیه است ولی طبق هدف‌گذاری‌های انجام شده در طول برنامه ششم توسعه کشور این حجم از تعاملات اقتصادی باید به بیش از ۵ میلیارد دلار در سال افزایش یابد. برای تحقق این مهم توجه به راهکارهای زیر می‌تواند مثمر ثمر باشد راهکارهایی که برخی در کوتاه‌مدت قابل تأمین هستند اما برای تأمین برخی دیگر باید فعالین اقتصادی ما دارای افق دید بلندمدت برای توسعه و تداوم روابط و سودشان باشند.
-افزایش کیفیت تولیدات
-ارتقای بسته‌بندی و عرضه
-توجه به راهکارهای جدید در بازاریابی و توجه به ذوق و سلیقه مصرف‌کننده
-توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی
-گشایش اعتبارهای ارزی دوطرفه برای تجار دو کشور
-حل مشکلات مربوط به انتقال پول و تفاوت ارزش ریال و روبل
-رفع مسائل تعرفه‌ای و گمرکی