بررسی و تحلیل تامین و بهره برداری بهینه از منابع آبی استان آذربایجان شرقی

حامد سبزچی – دانشجوی دکتری رشته مهندسی آبیاری و زهکشی

به وضوح می توان گفت تامین آب در کشوری همانند ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک اساسی ترین چالش در حفظ و توسعه بخش کشاورزی است. علی رغم یک تصور عام در ارتباط با شرایط معتدل آب و هوایی در استان آذربایجان شرقی، این استان با میانگین بارش 297 میلی متر در سال در کنار توزیع نامناسب زمانی و مکانی آن در زمره مناطق کم بارش کشور است. با توجه به محدودیت منابع آب در استان بررسی و استفاده درست از این منابع تنها راه غلبه بر بحران کم آبی است. کل پتانسیل های تجدیدپذیر در بخش منابع آب استان 5 میلیارد متر مکعب بوده که 61 درصد آن را منابع آب سطحی و 39 درصد آن را منابع آب زیرزمینی تشکیل می دهد. برنامه ریزی برای بهره برداری بهینه از منابع آب نیاز به مدل سازی سیستم های منابع آب دارد که این کار به منظور شبیه سازی و بهینه سازی آن سیستم انجام می شود. مدل های شبیه سازی عموما به دو دسته قطعی (بر مبنای بیلان کمی و کیفی آب) و غیرقطعی (ترکیب مدل های قطعی با توابع توزیع آماری جهت لحاظ خصوصیات احتمالاتی متغیرهای یک سیستم) تقسیم می شوند. بهینه سازی سیستم منابع آب نیز به صورت برنامه ریزی تک هدفه یا چندهدفه و با استفاده از روش های نوین بهینه سازی مانند الگوریتم ژنتیک انجام می گیرد. لیکن در بیان عام بهره برداری بهینه از منابع با دو مفهوم اساسی آن یعنی صرفه جویی و افزایش بهره وری مصرف آب قابل ترویج است. در بخش کشاورزی هدف از افزایش بهره وری آب، افزایش عملکرد محصول تولیدشده به ازای یک واحد آب مصرف شده می باشد.
سهم مصرف بخش کشاورزی، شرب و صنعت از کل آب استحصال شده در استان به ترتیب 6/86 ، 7/10 و 7/2 درصد می باشد. بیان ضرورت بهره برداری بهینه آب در بخش کشاورزی به مفهوم سهل انگاری در مدیریت مصرف سایر بخش ها همچون شرب و صنعت نیست؛ لیکن به دلیل سهم بالای مصرف آب در بخش کشاورزی نسبت به سایر بخش ها مدیریت مصرف و بهبود بهره وری آب در این بخش از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این مقاله ضمن معرفی سیمای کلی منابع تامین آب استان به اهمیت موضوع بهره برداری صحیح از منابع آب در بخش کشاورزی و راه کارهای بهبود با رویکرد افزایش بهره وری مصرف آب کشاورزی پراخت خواهد شد.

1- سیمای کلی منابع آب استان و سهم بخش کشاورزی از آن

نزولات جوی به شکل بارش باران و برف و نیز ذخایر انباشت برف در ارتفاعات استان که حاوی آب معادل ذوب برف می باشند، عوامل تغذیه کننده منابع آب سطحی و زیرمینی استان می باشند. بزرگ ترین بخش مصرف کننده از این منابع در استان، بخش کشاورزی و عمده فعالیت منجر به مصرف آب در این بخش، عملیات آبیاری مزارع است. لذا کاهش مصرف آب در این قسمت موثرتر از صرفه جویی در سایر فعالیت ها همچون صنایع شیلات، پرورش دام، فرآوری محصولات و غیره خواهد بود.

 

1-1 منابع آب سطحی استان

رودخانه های آذربایجان شرقی در سه حوضه آبریز آن در جریان هستند. این سه حوضه شامل حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ارس و قزل اوزن به ترتیب با اختصاص 47، 28 و 25 درصد از مساحت استان می باشند. علاوه بر رودخانه ها سایر منابع آب های سطحی استان در دریاچه ارومیه، سدها، مخازن و تالاب ها جای گرفته است. بر طبق آمار استحصال بالفعل آب های سطحی استان از طریق 143 سد و بند مخزنی و انحرافی، 6 ایستگاه پمپاژ و 2 شبکه آبیاری و زهکشی حدود 1576 میلیون مترمکعب از ظرفیت بالقوه آن یعنی 3050 میلیون مترمکعب می باشد. از این میزان حجم حدود 1461 میلیون مترمکعب آن به مصرف بخش کشاورزی استان می رسد.

1-2 منابع آب زیرزمینی استان

اغلب دشت های کشاورزی استان دارای منابع آب زیرزمینی در سفره های خود هستند. لیکن به جهت برداشت وسیع از این سفره ها در طی سال های گذشته، طبق برآورد سازمان آب منطقه ای آذربایجان شرقی سالانه 49 میلیون مترمکعب از این ذخایر کاهش می یابد؛ به طوری که بیشترین کاهش مربوط به دشت های مرند، شبستر، صوفیان، تسوج و دامنه های شمالی سهند است. در کل بخش کشاورزی استان با وسعت 22/1 میلیون هکتار (12/6 درصد از کل اراضی قابل کشت کشور) با برداشت 84 درصدی از منابع آب زیرزمینی (حدود 1428 میلیون مترمکعب) توسط چاه های عمیق و نیمه عمیق، قنات ها و چشمه ها بیشترین سهم مصرف از این منابع را داراست.

2- تعیین مقادیر بهره وری و بهبود آن در بخش کشاورزی

با توجه به آمار ارائه شده از وضعیت منابع آب استان آذربایجان شرقی و شناسایی بخش کشاورزی به عنوان عمده ترین مصرف کننده آب، لزوم بهره برداری صحیح از منابع آب در این بخش بدیهی است. اگر بهره وری آب کشاورزی را به عنوان یکی از شاخص های مهم در سنجش میزان موفقیت در بهره برداری صحیح از منابع آب در دشت های استان لحاظ کنیم، با اطلاع از توزیع مکانی مقادیر بهره وری و تحلیل آن ها می توان به سوالات مهمی در این زمینه پاسخ داد. از جمله این که در حال حاضر در کدام یک از دشت های استان بخش کشاورزی از جنبه بهره وری آب دارای صرفه بیشتری است؟ بیشترین میزان بهره وری در هر یک از دشت ها مربوط به کدام محصول می باشد؟ چه الگوی کشتی را برای هر یک از دشت های استان از منظر بهره وری آب می توان پیشنهاد نمود؟ میزان قابلیت بهبود بهره وری آب در هر یک از دشت های استان چقدر می تواند باشد؟ هم چنین با اطلاع از وضعیت فعلی بهره وری آب در نقاط مختلف استان می توان به بررسی و اولویت بندی راه کارهای افزایش بهره وری آب در هر یک از دشت های استان پرداخت.

2-1 روش های تعیین میزان بهره وری آب کشاورزی

طبق تعریف بهره وری مصرف آب عبارت است از مقدار محصول تولید شده به ازای واحد حجم آب مصرفی که حسب کیلوگرم بر مترمکعب بیان می شود. بنابراین برآورد میزان بهره وری وابسته به دو دسته آمار مربوط به مقادیر محصول تولیدی و حجم آب مصرفی در دشت های استان خواهد بود. از این میان آمار مربوط به حجم آب مصرفی به جهت وجود انواع منابع خطا در اندازه گیری آن از دقت کمتری برخوردار است. با این حال یکی از راه های تعیین مقادیر بهره وری، مراجعه به همین آمار عمدتا سازمانی است. طبق آمار موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی متوسط بهره وری آب کشاورزی کشور در طی 10 سال گذشته روند صعودی داشته و هم اکنون 07/1 کیلوگرم بر مترمکعب است. علت روند مثبت در بهبود این شاخص اثر بخشی فعالیت های انجام شده تاکنون در هر دو بخش افزایش تولید و کاهش حجم آب مصرفی عنوان گردیده است. نمودار شماره 1 روند تغییرات بهره وری آب کشاورزی را طی دهه اخیر نشان می دهد.
یکی دیگر از روش های به دست آوردن مقادیر بهره وری آب، انجام یک سلسله مطالعات میدانی در سطح دشت های کشاورزی استان خواهد بود. که در این راستا با کشت ارقام الگوی کشت در مزارع پایلوت یا داخل دستگاه لایسیمتر می توان به تحلیل مقادیر بهره وری آب به صورت مطالعه موردی در هر یک از دشت های استان پرداخت. انجام آزمایشات میدانی در این زمینه معمولا زمان بر و همراه با هزینه نیروی انسانی و تجهیزات است. در شبکه های آبیاری تحت فشار با توجه به داشتن اطلاعات دقیق از میزان برداشت آب توسط ایستگاه پمپاژ و اطلاع از میزان راندمان های انتقال، توزیع و کاربرد آب در شبکه می توان به ازای محصول تولید شده از وسعت اراضی تحت پوشش شبکه میزان بهره وری آب کشاورزی را تعیین نمود.
از روش های دیگر برآورد توزیع مکانی بهره وری آب کشاورزی در یک سطح وسیع استفاده از تکنیک های سنجش از دور می باشد. در این روش با استفاده از تصاویر سنجنده های ماهواره ای در طیف های مختلف، توزیع مکانی میزان آبی که به مصرف گیاه رسیده است، در کنار مقدار ماده خشک تولیدی با دقت قابل قبولی برآورد می گردد. توسعه تکنیک های سنجش از دور در این زمینه به عنوان بهترین روش برای برآورد توزیع مکانی و زمانی مقادیر بهره وری آب در سطوح وسیع و در شرایط عدم وجود آمار مطمئن شناخته شده اند. سنجش از دور امکان پایش مداوم تبخیر-تعرق حقیقی گیاهان را در مقیاس وسیع مهیا می کند که با روش های نقطه ای این امر ممکن نیست. با توجه به وسعت ناحیه ای که می تواند با این تکنیک ها مورد مطالعه و رصد قرار گیرد، این روش اطلاعات ارزشمندی جهت مدیریت مصرف آب کشاورزی در سطح استان در اختیار برنامه ریزان بخش آب قرار خواهد داد. در این راستا طرح های تحقیقاتی مرتبط برای استان در قالب پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه تبریز تعریف گریده است که از آن جمله رشید نیقی و همکاران در سال 1393 با مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی به تخمین مکانی زمانی توده گیاهی و تبخیر و تعرق با استفاده از تصاویر ماهواره ای پرداختند. هم اکنون نیز طرح تحقیقاتی ارزیابی و بررسی بهره وری آب در کشت گندم در شرایط اقلیمی متفاوت با استفاده از سنجش از دور برای استان آذربایجان شرقی در قالب پایان نامه دکتری در گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز در حال انجام می باشد. همچنین تحقیقاتی در سایر مراکز علمی کشور برای مناطقی از استان صورت پذیرفته که از جمله آن ها رستمی و رائینی در سال 1394 به برآورد تبخیر-تعرق واقعی در دشت ستارخان اهر با استفاده تصاویر سنجنده مادیس پرداختند.

2-2 راه کار های افزایش بهره وری آب کشاورزی

بدیهی است برای افزایش میزان بهره وری آب کشاورزی می بایست تولید به ازای مصرف آب را افزایش داد یا آنکه با ثابت نگه داشتن میزان تولید، آب کمتری را مصرف نمود. البته می توان در ازای قبول میزانی از افت محصول مقدار قابل توجهی از آب مصرفی را کاهش داد. هرچند تمرکز بر افزایش محصول تولید شده به ازای آب مصرفی با راه کارهای مختلف در این زمینه از جمله تغییر الگوی کشت و جایگزینی آن با محصولات کم مصرف، استفاده از ارقام مقاوم به شوری، استفاده از نهاده های مناسب در کشاورزی، عملیات خاک ورزی و بهبود بستر رشد گیاه و غیره بسیار ضروری است؛ اما در شرایط بحران کم آبی این فعالیت ها می بایست در کنار توجه اساسی به راه کارهای کاهش تلفات آبیاری انجام گیرد. بنابراین افزایش راندمان آبیاری و بهبود نمایه های عملکرد سامانه های آبیاری در جهت افزایش بهره وری آب کشاورزی می بایست در قالب طرح های ملی و استانی در اولویت کاری برنامه ریزان و مدیران بخش آب قرار داشته باشد.

2-2-1 جایگزینی روش های سنتی با سیستم های نوین آبیاری

نمایه های مهم در ارزیابی عملکرد یک سامانه آبیاری عبارت هستند از راندمان آبیاری، راندمان انتقال، راندمان کاربرد آب، ضرایب یکنواختی توزیع آب و کفایت آبیاری. بهبود در هر یک از نمایه های فوق در نهایت منجر به بهبود بهره وری آب در کشاورزی خواهد شد. جایگزینی روش های سنتی مرسوم با سیستم های آبیاری تحت فشار با توجه به بالا بودن شاخص های عملکرد در این سامانه ها می تواند یکی از راه کارهای افزایش بهره وری آب کشاورزی در استان باشد. چرا که متوسط راندمان کاربرد آب در سیستم های تحت فشار و سطحی به ترتیب حدود 6/66 و 6/53 درصد می باشد. در راستای توسعه سیستم های تحت فشار در استان آذربایجان شرقی در سال های گذشته تسهیلات ویژه ای در قالب طرح های خرده مالکی توسط جهاد کشاورزی استان به بهره برداران اعطاء گردیده است. در این طرح ها 15 درصد از کل هزینه سیستم آبیاری با عنوان هزینه خودیاری بر عهده بهره برداران بوده است و در طی این برنامه تا سال 1391 طبق اعلام جهاد کشاورزی استان حدود 7000 هکتار از اراضی تحت پوشش شبکه های آبیاری نوین قرار گرفته است. در قالب توسعه شبکه های فرعی آبیاری تحت فشار تاکنون طرح های شاخصی چون شبکه آبیاری تحت فشار گردیان، ستارخان و بخش هایی از طرح گلفرج اجرا شده اند. هم اکنون نیز اعتبارات گسترده ای در قالب طرح جامع شبکه های آبیاری فرعی و زهکشی رودخانه های مرزی کشور به استان های هم جوار با رودخانه های مرزی تخصیص داده شده است که در استان آذربایجان شرقی علاوه بر دشت گلفرج، در حال حاضر شبکه آبیاری تحت فشار دشت یکانات در اولویت مراحل مطالعاتی و اجرایی است. فعالیت های اخیر در راستای احداث سیستم های آبیاری نوین در کشور گام بلندی در جهت افزایش بهره وری آب کشاورزی با رویکرد بهبود عملکرد سیستم های آبیاری بوده است. لیکن در این میان توجه به یک نکته حائز اهمیت است که شبکه های احداث شده و در حال بهره برداری هم اکنون با مشکلاتی چون پایین بودن میزان راندمان کمتر از حد انتظار، استهلاک شدید، عدم توجه به تعمیر و نگهداری و بی نظمی در رعایت الگوی کشت مواجه هستند. ارزیابی فنی شبکه آبیاری تحت فشار دشت گردیان با وسعت ناخالص 2000 هکتار واقع در شهرستان جلفا نشان از پایین بودن نمایه های مربوط به میزان یکنواختی توزیع آب در سطح مزراع داشت. این توزیع نامناسب موجب افت عملکرد محصول و پایین آمدن میزان بهره وری آب کشاورزی می باشد. عامل اصلی افت راندمان آبیاری در این شبکه اعمال تغییرات غیراصولی و مغایر با مبانی طراحی بود که به صورت افزودن تعداد قطره چکان ها در سیستم آبیاری قطره ای و تعداد لترال های در حال کار در سیستم آبیاری بارانی توسط بهره برداران منطقه به شبکه اعمال گردیده بود. لذا وجود سیستم نظارت، پایش و کنترل قوی که با برخورداری از حمایت قانونی بتواند ضوابط بهره برداری و نگهداری از سیستم های آبیاری را عملی نماید به عنوان امری ضروری پیشنهاد گردید.

2-2-2 بهبود نمایه های عملکرد در سیستم های آبیاری سنتی

 

در کنار روند توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار به عنوان جایگزین روش های سنتی که عموما مشمول طی زمان و صرف هزینه های سنگین می باشد، می بایست نمایه های عملکرد در سیستم های فعلی موجود تا حد امکان بهبود یابد؛ چرا که طبق آمار موجود تنها 20 درصد از اراضی آبی کشور تحت پوشش شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی است (75/1 میلیون هکتار). و در حال حاضر 45/1 میلیون هکتار از اراضی کشور مجهز به سیستم های تحت فشار می باشد. یعنی همچنان 85 درصد اراضی آبی کشور با روش سطحی و عمدتا از نوع سنتی آبیاری می شود. در دهه های 70، 80 و 90 شمسی راندمان آبیاری به ترتیب 7/29 ، 1/36 و 8/43 درصد عنوان گردیده است. یعنی هر ساله با توسعه سیستم های تحت فشار، یک درصد رشد راندمان آبیاری در کشور را شاهد بوده ایم. لیکن این میزان از راندمان آبیاری (8/43 درصد) در شرایط بحران آب همچنان نسبت به متوسط آن برای کشور های توسعه یافته به میزان 65 درصد، رقم پایینی محسوب می شود. لذا می بایست به دنبال کاهش تلفات آبیاری در بخش انتقال و توزیع سیستم های سنتی باشیم. طبق آمار موسسه فنی و کشاورزی استان آذربایجان شرقی از نظر راندمان کاربرد آب با متوسط 40 درصدی در سیستم های آبیاری سطحی نسبت به سایر استان ها در رتبه پایین تری قرار دارد (نمودار شماره 2). که با توجه به تلفات انتقال راندمان کل حتی از این میزان نیز پایین تر است. لذا لزوم سامان بخشی به سیستم های سنتی آبیاری در استان ضروری تر از سایر مناطق است.

تدابیری که در این راستا می توان متصور بود عبارت هستند از پوشش کانال های خاکی انتقال آب، استفاده از سیستم آبیاری کم فشار جهت کاهش تلفات آب از منبع برداشت تا ابتدای جویچه، کرت یا نوار آبیاری در مزرعه، استفاده از روش هایی که تلفات نفوذ عمقی را کاهش دهد، مانند آبیاری موجی، استفاده از روش هایی که تلفات رواناب انتهایی را کاهش دهد، مانند آبیاری به روش کاهش دبی (کات بک) و یا استفاده مجدد از رواناب انتهایی و در نهایت هندسی سازی به همراه تسطیح و نیز در صورت لزوم تجمیع قطعات مالکیت (قطعات نقشه کاداستر) جهت تبدیل این قطعات از فرم بد شکل عموما دارای سیستم آبیاری سنتی ناکارآمد به یک سری قطعات مربعی و مستطیلی شکل با شیب مناسب که بتوان یک سیستم آبیاری سطحی از نوع جویچه ای، نواری یا کرتی با طول محاسبه شده بر اساس ضوابط طراحی در آن ها برقرار نمود. فرآیند هندسی سازی اراضی در آبیاری تحت فشار نیز موجب انتظام آرایش شبکه توزیع می گردد که نمونه عملی آن در وسعت 3300 هکتار اراضی پایاب سد قیقاج در استان آذربایجان غربی با فرآیند مشروح در نمودار شماره 3 در حال اجرا می باشد. با چنین تدابیری راندمان کاربرد و توزیع در سیستم آبیاری سطحی به ترتیب تا 6/52 و 1/70 قابل ارتقاء خواهد بود.

2-2-3 تدوین الگوی کشت مناسب برای هر یک از دشت های کشاورزی

پس از آنکه بتوانیم مقدار حق آبه برداشت شده از منابع آبی موجود را با کمترین تلفات انتقال به ابتدای مزرعه برسانیم و آن را با توزیع مناسب و کمترین هدررفت در بخش نفوذ عمقی، رواناب و تبخیر در اختیار عمق خاک زراعی و یا عمق ریشه ناحیه ریشه قرار دهیم، نوبت به آن خواهد رسید که با این میزان آب در دسترس چگونه بیشترین میزان محصول را تولید کنیم. این امر با انتخاب یک الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و خاک هر منطقه میسر خواهد بود. این الگوی کشت می بایست از طرفی شامل گونه های کم مصرف با نیاز آبی متناسب با مجموع حجم آب قابل دسترس باشد و از طرفی دیگر، با لحاظ مسائلی چون تناسب اراضی، محصولات استراتژیک، بازار فروش، امکانات کشاورزی منطقه، توان تولید علوفه برای دام و غیره پاسخگوی نیازهای اقتصادی خانوارها و امور دامپروری در آن منطقه باشد. یعنی علاوه بر ارتقای شاخص فیزیکی بهره وری آب که به صورت تولید محصول بیشتر به ازای حجم آب قابل دسترس مطرح است، می بایست در الگوی کشت پیشنهادی به ارزش اقتصادی گیاه نیز توجه شود که در مفهوم شاخص بهره وری اقتصادی آب به صورت سود خالص دریافتی به ازای حجم آب قابل دسترس گنجانده می شود.

با توجه به کاهش تراز سطح آب و روند شورشدن آن در چاه های کشاورزی در 7 شهرستان حاشیه دریاچه ارومیه با استفاده از ارقام مقاوم به شوری و کم آبی می توان از طرفی با میزان آب موجود از کاهش سطوح کشاورزی جلوگیری کرد و از طرفی دیگر، با یهره گیری از فرآیندهایی چون ترکیب کلاس های مختلف آب آبیاری از نظر شوری حجم آب قابل استفاده را افزایش داد. طبق اظهارات معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی در سال 1392 استان آذربایجان شرقی یکی از هفت استانی است که در طرح آزمایشی الگوی کشت قرار گرفته بود و تا آن سال 200 هکتار از اراضی آن زیر پوشش الگوی کشت پیشنهادی قرار گرفت. از طرفی طبق اظهارات کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی استان با توجه به مشکل کم آبی و افت کیفیت منابع آبی، هم اکنون تمایل باغ داران منطقه به سمت کشت پسته به عنوان یک محصول مقاوم به شوری مشهود است. همچنین در بخش زراعت نیز فعالیت های ترویجی جهت تغییر الگوی کشت به سمت گیاهانی همچون زعفران، کلزا و گلرنگ که نسبت به کم آبی مقاوم تر هستند در حال پیگیری است. بر اساس گزارش موسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی در سال 1388 آمار بهره وری آب کشاورزی در استان به تفکیک محصولات اصلی در حال کشت به شرح جدول شماره 1 می باشد.

2-2-4 توانمند سازی و ارتقای دانش کشاورزی بهره برداران و لزوم شناخت نیاز های جامعه محلی

تمامی راه کارهای ارائه شده در بحث افزایش بهره وری آب زمانی عملی خواهد شد که دست اندرکاران و ذی نفعان هر دو به درک متقابل از آنچه به عنوان الزامات کارشناسی و نیاز جامعه محلی مطرح است رسیده باشند. این امر در گرو تعامل بیشتر کارشناسان با بهره برداران محلی طی برگزاری جلسات ترویجی جهت ارتقای دانش بهره برداران نسبت به شناخت ابعاد بحران کم آبی و راه کارهای مقابله با آن از یک طرف و از طرف دیگر، دریافت نقطه نظرات بهره برداران جهت تحلیل و بررسی نیاز جامعه آن ها جهت ارائه راه کارهای منطبق بر ویژگی های محلی میسر خواهد بود. ایجاد این اطمینان در کشاورزان که در ازای در اختیار نهادن زمین و معیشت خود جهت استقرار راه کارهای کارشناسان، نیازهای اساسی و ویژگی های جوامع خود همواره مورد توجه است از ضروریات موفقیت طرح های ارتقای بهره وری آب کشاورزی است.

3- نتیجه گیری

بر اساس موضوعات مطرح شده مهم ترین نتایج به طور خلاصه عبارت خواهد بود از:
– ارتقای بهره وری آب در بخش کشاورزی با بیشترین سهم از مصرف آب مهم ترین راه کار در مواجه با بحران کم آبی در استان آذربایجان شرقی به عنوان یکی از استان های کم آب کشور است.
– اطلاع دقیق از توزیع مکانی و زمانی مقادیر بهره وری در دشت های کشاورزی استان جهت بررسی میزان قابلیت بهبود بهره وری در این دشت ها ضروری است.
– ادامه طرح های جایگزینی روش های آبیاری تحت فشار به جای روش های سنتی مرسوم به جهت بهبود نمایه های عملکرد سیستم آبیاری همچنان توصیه می گردد.
– برقرای سیستم نظارت، پایش و کنترل به هنگام شبکه های آبیاری شامل قوانین و ظابطین متضمن دستورالعمل های بهره برداری و نگهداری جهت موفقیت این طرح ها پس از احداث ضروری است.
– با توجه به وسعت اراضی تحت پوشش سیستم های آبیاری سنتی در استان ارتقای نمایه های عملکرد این سیستم ها با کمک متخصصین علم آبیاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
– هندسی سازی، تجمیع و تسطیح اراضی جهت مطابق سازی آن ها با الزامات فنی در طراحی سیستم های آبیاری در کنار بسترسازی اجتماعی برای پذیرش این امر به عنوان پیش نیاز احداث شبکه های آبیاری تحت فشار و یا بهبود سیستم های آبیاری سطحی مطرح است.
– به دلیل مواجه با بحران کم آبی و افت کیفیت منابع آبی از نظر شوری، لزوم تغییر الگوی کشت استان به الگوی کشت متناسب با شرایط حاکم فعلی ضروری است.
– تمامی راه کارهای پیشنهادی مستلزم همکاری بهره برداران با متخصصین و برنامه ریزان امر است که با ارتقای دانش کشاورزی بهره برداران و اختصاص وزن موثر به نقطه نظرات و نیاز جوامع آن ها در کنار الزامات فنی طرح میسر است.