روش شناسی فهرست برترین شرکت های منطقه آذربایجان

معرفی شرکت ها در محیط کسب و کار تلاشی علمی برای تلخیص بسیاری از اطلاعات پیرامونی محیط کسب و کار در قالب سنجه های ساده و قابل درک است. رتبه بندی می تواند اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت شرکت ها در مقایسه با رقبای خود در اختیار ذی نفعان از قبیل مدیران، سهام داران و سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان و بانک ها، مشتریان، دولت و سازمان‌های دولتی و … قرار دهد.

با کمک بررسی مداوم تحولات در فهرست برترین شرکت ها، تشخیص جهت حرکت در کسب و کارهای اقتصادی و شناسایی دورنمای رونق و رکود در صنایع مختلف و حتی ارزیابی میزان اثربخشی سیاست های اصلاحی اعمال شده، قابل پیگیری است. باید توجه داشت که دو روش کلی برای ارزیابی بنگاه های اقتصادی وجود دارد:

روش اول، روش ارزیابی جایگاه و نتیجه عملکرد شرکت ها است. بسیاری از فهرست های رتبه بندی متعارف در جهان از قبیل فورچون ۵٠٠، هزار شرکت برتر آمریکا، S & P، FTSE ، IMI١٠٠ (رتبه بندی ۵٠٠ شرکت برتر ایران، سازمان مدیریت صنعتی)و …. بر اساس یک یا مجموعه ای از شاخص های خروجی گرا به رتبه بندی شرکت ها می پردازند. در واقع، مبنای ارزیابی از جایگاه و عملکرد شرکت ها در این فهرست ها، بر اساس یک یا مجموعه ای از شاخص ها با ماهیت ارائه خروجی و عملکرد شرکت است که در آن فقط خروجی و نتیجه، مورد نظر قرار می گیرد و فرآیند کسب این خروجی مد نظر نخواهد بود. البته استدلال این گروه از رتبه بندی ها این است که در یک مجموعه، خروجی بالا به شرطی حاصل می شود که فرآیند های پیشین و پسین آن مجموعه، از استاندارد و کیفیت حداکثر برخوردار باشد و به عبارتی برای شرکت های دارای خروجی ایده آل این فرض حاکم خواهد بود که فرآیند های قبلی آن‌ها دارای حداکثر امتیاز های کیفی می باشد.

روش دوم، روش ارزیابی فرآیندی عملکرد شرکت یا روش های فرآیند گرا است. در این رتبه بندی، معیار ارزیابی شرکت ها بر فرآیند کار تمرکز بیشتری دارد. این مدل بر مجموعه گسترده تری از شاخص ها اعم از کیفی و کمی، بر دامنه وسیعتری از متغیر ها که ورودی ها (Input)، فرآیندها (Process) و خروجی ها (Output) را در برمی گیرد، تکیه دارند. بدیهی است این مدل ها نیز اطلاعات ارزشمندی را در خصوص فرآیند کار شرکت ها در اختیار مدیران و ذی نفعان شرکت قرار می دهند که می توان به جایزه تعالی مرکز مطالعات بهره وری سازمان مدیریت صنعتی در این زمینه اشاره کرد.

در روش های فرآیندگرا، اطلاعات زیادی برای محاسبه معیار های ارزیابی مورد نیاز است و در بسیاری از مواقع انجام بخش هایی از کار نیز بر خود ارزیابی، استوار می باشد. هرچند این روش زمانی که قصد رتبه بندی میان شرکت های زیادی را داریم، چندان قابل اتکاء نخواهد بود، ولی نظر به ارائه اطلاعات ارزشمند در مورد فرآیند های شرکت، نمی توان این نوع ارزیابی را نادیده گرفت.

در سومین دوره طرح معرفی برترین شرکت های منطقه آذربایجان، بر اساس نیاز سنجی و نظر سنجی صورت گرفته از ذینفعان طرح، علاوه بر استفاده از شاخص های نتیجه گرا مانند فروش سالانه، سود آوری و… از شاخص های فرآیند گرا از قبیل استفاده هوشمندانه از دارایی ها، کیفیت محصولات و خدمات و… استفاده می شود.

شاخص های مورد استفاده در طرح معرفی برترین شرکت های منطقه آذربایجان

در سومین دوره این طرح، برترین شرکت ها بر اساس مجموعه ای از شاخص های مالی و غیر مالی در ۵ حوزه زیر معرفی می شوند.

١) رشد و بازدهی
این حوزه نشان دهنده میزان رشد شرکت و بازگشت مالی سرمایه گذاری است. شاخص های مورد استفاده برای معرفی برترین شرکت های منطقه آذربایجان در حوزه رشد و سودآوری شرکت عبارتند از:

– نرخ رشد فروش
– میزان سود خالص
– بازده فروش
– ارزش دارایی های شرکت

٢)اثر بخشی در بازار های بین المللی
این حوزه نشان دهنده میزان بین المللی شدن شرکت و توفیق آن در بازارهای بین المللی می باشد. شاخص مورد استفاده برای تعیین شرکت های اثر بخش در بازار های بین المللی به شرح زیر می باشد:

– تنوع بازار های صادراتی
– سرانه صادرات
– رشد صادرات
– میانگین صادرات سه سال اخیر

٣) اشتغال زایی
این حوزه نشان دهنده میزان ایجاد و حفظ اشتغال توسط شرکت ها می باشد و با استفاده از شاخص های زیر مورد سنجش قرار می گیرد:

– تعداد کارکنان شرکت
– خالص ایجاد اشتغال سالانه

۴) استفاده هوشمندانه از دارایی های شرکت
استفاده هوشمندانه از دارایی ها نشان دهنده استفاده بهینه از منابع انسانی ، سرمایه، انرژی، … و ترکیب بهینه آن ها در جهت تولید محصول و ارائه خدمات می باشد. شاخص بهره وری کل معیار مورد استفاده برای تعیین و معرفی شرکت های هوشمند در بهره گیری از دارایی ها می باشد.

۵) کیفیت محصول
کیفیت محصول نشان دهنده میزان انطباق محصولات و خدمات شرکت ها با استاندارد های سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی است و با استفاده از شاخص های این سازمان مشخص می شود.

لازم به ذکر است نمایندگی های سازمان مدیریت صنعتی در منطقه آذربایجان تلاش خواهند کرد که شاخص هایی از جمله بهترین محل برای کار کردن، رهبری سازمانی، ارزش ویژه برند از دیدگاه مشتریان، مسئولیت اجتماعی، تعالی سازمانی و… نیز در دوره های آینده این طرح مورد ارزیابی قرار گیرند. شایان ذکر است دارا بودن حداقل ۴٠ میلیارد ریال فروش یا درآمد سالانه شرط لازم جهت حضور شرکت ها در این طرح می باشد.

نکات قابل توجه و محدودیت های طرح

در تحلیل آمار و نتایج این طرح، لازم است به مواردی که ممکن است به دلیل شرایط خاص اقتصاد ایران، به عنوان اقتصادی در حال توسعه ایجاد شود، توجه کافی صورت گیرد.

در اقتصاد ایران، مانند بسیاری از اقتصاد های در حال توسعه، قیمت ها منعکس کننده تمامی واقعیات اقتصادی نیستند. وجود یارانه های مختلف، نقش دولت در کنترل قیمت ها و مواردی از این قبیل، موجب انحراف قیمت ها می شود و لذا این شاخص ها قادر نیستند وضعیت واقعی رشد یک شرکت را نشان دهند. مثلاً رشد فروش یک شرکت در یک اقتصاد سالم نشان دهنده افزایش قیمت محصول فروش رفته و مقدار عددی محصولات فروخته شده آن است. از آنجا که افزایش قیمت در چنین اقتصادی اساساً ناشی از افزایش کیفیت محصولات تولیدی است، در این صورت افزایش فروش، نشان دهنده رشد واقعی و سالم این شرکت ها است. درحالی‌که در اقتصاد ایران بخشی از تغییر قیمت ها، یا ناشی از وجود بازار های انحصاری و یا ناشی از دخالت های دولت در تعیین قیمت محصولات شرکت های تولیدی است. بنابراین، باید در مقایسه فروش شرکت ها و رتبه بندی آن‌ها از نظر فروش، این مقوله را در نظر داشت.

مشکل انحراف های قیمت نه تنها مشکل این نوع فهرست ها در شرایط اقتصادی ایران است، بلکه در هر نوع آمار اقتصادی خود را نشان می دهد. حساب های ملی، سبد مصرف خانوار، بودجه دولت و آمار های مشابه، همه انحرافات قیمتی خود را دارند و لذا تمامی واقعیت های اقتصادی را منعکس نمی کنند. طبیعی است که با کاهش دخالت های دولت و آزاد شدن تجارت، قیمت ها به سمت شفافیت و سلامت بیشتری حرکت خواهند کرد. به دلیل سابقه تورمی کشور در سال های گذشته، مقایسه جمع کل دارایی های ثابت شرکت ها و محاسبات مربوط به آن باید با احتیاط لازم صورت گیرد. از آنجا که شرکت ها بر اساس قیمت های تاریخی، دارایی های ثابت خود را در دفاتر ثبت کرده اند و تاریخ سرمایه گذاری شرکت ها با هم متفاوت است، در این صورت دارایی ها و نسبت سود و فروش به دارایی ها، تمامی واقعیت را منعکس نمی کند. با توجه به این مطلب ضروری است که در استفاده از شاخص های مرتبط با میزان دارایی های شرکت در بررسی ها و تحقیقات اقتصادی، به این مسئله توجه شود.

همچنین ابزار پرسشنامه که در برخی از حوزه های ارزیابی این طرح مورد استفاده قرار می گیرد دارای برخی محدودیت های ذاتی است که ممکن است تمام واقعیت ها را بیان نکند که البته با بهره گیری از تکنیک های متنوع و پیشرفته آماری سعی خواهد شد این محدودیت ها به حداقل خود کاهش یافته و روایی و اعتبار ابزار اندازی گیری تأمین گردد. همچنین در مرحله گردآوری داده ها با استفاده از روش های علمی سعی خواهد شد، خطا های محتمل کاهش یافته و داده های قابل اعتماد برای تجزیه و تحلیل گردآوری شود.