تعمیق قطبی شدن در ترکیه

رفراندومی که در تاریخ 16 آوریل در ترکیه برگزار شد بر مبنای اصلاح 18 ماده قانون اساسی ترکیه به وقوع پیوست طولی نکشید ناظرانی که با هیجان و دقت نتایج همه پرسی قانون اساسی ترکیه را دنبال می کردند، متوجه شدند که اتفاقی تاریخی رخ داده است. نتیجه این بود که رای های « آری »، سیستم پارلمانی در ترکیه را به یک سیستم ریاستی بسیار قدرتمند تبدیل نمود. سیستم پارلمانی که در آن دوگانه ی نظارت / تعادل نقش بسیار عمده ای در تحدید قدرت به واسطه ی قدرت داشت، هم اکنون و به واسطه ی این تغییر بسیار تضعیف خواهد شد.
استانبول، آنکارا و ازمیر، که به ترتیب بزرگترین شهرهای ترکیه هستند، به تغییر قانون اساسی رای « نه» داده اند. این در حالیست که استانبول و آنکارا برای حدود 15 سال پایگاه مطمئنی برای حزب عدالت و توسعه بوده اند و از این روی در نگاه اول، کسب چنان نتایجی در این شهرها، اولین شکست واقعی رجب طیب اردوغان را در این همه پرسی به نمایش می گذارد. اگرچه رای « آری » برنده ی این همه پرسی شد و تغییرات موردنظر حزب عدالت و توسعه در ساختار قانون اساسی محقق شد، اما بسیاری از اعضای اپوزیسیون و حامیان آن ها با همین مساله که پایتخت و بزرگترین شهر، یعنی استانبول که در عین حال زادگاه اردوغان نیز هست، به این تغییرات رای منفی داده اند، به خود تسلی خاطر می دهند. امید آنان این است که این مساله باعث شود تا اردوغان با توجه به نتایج کسب شده در این شهرها با اعضای اوپوزیسیون در مواردی توافق کند و مصالحه نشان دهد.
به نظر می رسد این مساله تنها یک امید واهی باشد. چرا که کسب پیروزی که با اختلاف اندکی به دست آمده برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه چیز جدیدی نیست. اردوغان و هم حزبی هایش، برای سه دوره ی پیاپی کرسی های خود را در انتخابات مجلس از دست داده اند و 9 درصد از کل آراء را از انتخابات ژوئن 2011تا ژوئن 2015 .
در پی انتخابات 2015، اردوغان نه تنها روش خود را عوض نکرد بلکه حتی سرسخت تر به راه خود ادامه داد. اردوغان بر خلاف نص قانون برای حزب خود کمپین تبلیغاتی برگزار کرد، مخالفان سیاسی خود را تحت تعقیب قرار داد، و مبارزه ی خود علیه گروه تروریستی پ ک ک را قوت بخشید. در مورد اعمال سختگیری های بیشتر در مورد پ ک ک استدلال اردوغان این بود که تنها نشان دادن حمایت قوی تر از حزب عدالت و توسعه است که می تواند ثبات را به ترکیه باز گرداند.
تبعات و آثار پیروزی اخیر در همه پرسی هم مشابه خواهد بود. به نظر نمی رسد اردوغان به واسطه ی شواهد جدیدی که از دوقطبی شدن ترکیه در جزیان همه پرسی به دست آمده است، هراسناک شده باشد و حتی هراسی نیز از تعمیق و دوقطبی شدن هر چه بیشتر جامعه ندارد.
فرایندی که به رفراندوم منتهی شد، در واقع نماد کپسوله ی هر آن چیزی بود که دموکراسی ترکیه را با اقتدارگرایی مبتنی بر رقابت جایگزین کرد. حتی خود انتخابات هم نه آزاد بود و نه رقابتی. چرا که حکومت تمام تلاش خود را انجام داد تا آرای مناطق کردنشین در جنوب شرق این کشور را سرکوب کند، فعالین سیاسی مخالف را به زندان بیندازد، همین طور حصول اطمینان کند تا رسانه ها اخبار مربوط به حامیان رای « بله » را به صورت کامل پوشش دهند و صاحبان کمپین های « نه » را مورد حمله قرار دهند و سرکوب نمایند.
تمام این ها در پس زمینه ای از کودتای شکست خورده ی 15 جولای به وقوع می پیوندد؛ کودتایی که صدها هزار نفر در پی آن زندانی شدند و تصفیه های گسترده ای در ادارات و سایر نهادهای حکومتی صورت گرفت. اردوغان و حزب عدالت و توسعه به صورت مستمر این بحث را مطرح کرده اند که در پی اصلاح قانون هستند و ایجاد سیستم ریاستی برای پیروز شدن در مقابل کودتای منتسب به گولن و «پ ک ک» لازم است و رای «نه» در واقع رای به نفع تروریست‎هاست.
اردوغان تمام تلاش خود را برای نفوذ در آرای انتخابات به نفع خود و تعیین از پیش نتایج کرد، همچنین موانع متعددی بر سر راه گردانندگان کمپین های « نه به انتخابات » قرار داد، با این وجود تنها توانست با اختلاف اندکی پیروز شود. هم اکنون که او پیروز شده ، به نظر نمی رسد استراتژی خود را به یک باره تغییر دهد و به این نتیجه گیری برسد که این استراتژی غلط بوده و به کشور آسیب می رساند و در عین حال باعث شده تا او به جای این که با اختلاف زیادی پیروز انتخابات شود، با اختلاف بسیار اندکی بر مخالفان خود چیره گردد. حتی این احتمال وجود دارد که این پیروزی با که با اختلاف اندکی به دست آمده ، اردوغان را به سمت این فکر رهنمون شود که شاید او کارها را آن گونه که باید وشاید پیش نبرده است.
ترکیه در حال تقسیم شدن است و این فرایند حتی با سرعتی بیش از پیش در حال رخ دادن است. کمترین تعداد اکثریت که می توانست طرح مورد نظر اردوغان را به تصویب برسانند، به طرح او رای بله داده اند؛ رایی که منجر به تغییر سیستم حکومتی در ترکیه می شود و قدرت قانون گذاری و قضائی را به یک نفر منتقل می کند، و به طور موثر اردوغان را حداقل برای یک دهه ی دیگر هم بر سر کار نگه می دارد.
بسیاری از مخالفان مشروعیت انتخابات بلافاصله پس ازاعلام پیروزی توسط طرفداران اردوغان، آن زیر سوال بردند. البته اوپوزیسیون پیشاپیش نتایج این همه پرسی را زیر سوال می برد. چنین امری حتی در کشورهایی که نهادهای آن در سلامت کامل به سر می بردند نیز به تار و پود سیاسی و اجتماعی کشور آسیب می رساند. اما در ترکیه که حکومت، استقلال قضائی را در هم شکسته و در روند بورورکراسی اختلال ایجاد کرده است، این پتانسیل وجود دارد که یک گسست کامل و نهائی میان کسانی که از مشروعیت حکومت دفاع میکنند و کسانی که از آن دفاع نمی کنند، به وجود آید. هیچ کدام از مدافعان اوپوزیسیون این اظهارنظر دادگاه را که هیچ تخلف انتخاباتی صورت نگرفته و هیچ مورد مشکوکی در شمارش آرا وجود ندارد، را باور نخواهند کرد. اظهارنظرهای اردوغان در مورد این که پیروزی عظیمی در دراه سرکوب تروریسم، کسب اقتدار، قدرتمندتر کردن وجهه ی بین المللی و پیروزی بر آنارشی روی داده، برای کسانی که رای «نه» داده اند، تقریبا تحمل ناپذیر و گزافه می نماید. یک رهبر مسئولیت پذیر تمام تلاش خود را می کند تا قیل و قال را کمتر کند و آتش منازعه را کم فروغ تر، اما سابقه ی اردوغان نشان می دهد که واکنش وی در آینده متفاوت با چنین تصویری خواهد بود.
به غیر از وقفه ی کوتاه آن هم در زمانی که پایداری حزب عدالت و توسعه در پرده ای از ابهام بود، اردوغان تمام هم و تلاش سیاسی خود را بر تعمیق شکاف ها و گسست ها به نفع خود معطوف نموده است.
از دست دادن آراء در استانبول و آنکارا اردوغان را متقاعد خواهد کرد که می بایست هوشیارتر از گذشته باشد و هیاهولایی را که در پی خرابکاری در این کشور هستند را با عزمی راسخ تر مورد تعقیب قرار دهد. وهمینطور این پیروزی برای وی واجد این پیام است که آرا موافقین و مخالفین بدین دلیل اینقدر به یکدیگر نزدیک است که تروریست های منتسب به فتح الله گولن و تروریست های کرد و حامیان رسانه ای و خارجی آنان، آنگونه که باید و شاید از ترکیه بیرون رانده نشده اند.
از این روی به نظر می رسد، سرکوب روزنامه نگاران، افراد دانشگاهی ، و کارمندان دولتی که به اندازه ی کافی به دولت متبوع خود وفادار نبوده اند، وضعیت بدتری خواهد یافت و چشم اندازی برای بهترشدن آن وجود ندارد. به نظر می رسد اردوغان هر کسی را که سیستم ریاستی جدید در کشور را مورد حمایت قرار ندهد، با این استدلال که این سیستم، توسط مردم انتخاب شده است، به عنوان دشمن مردم ترکیه معرفی خواهد کرد؛ دشمنی که صرفا در خدمت اربابان خائن خود است.
نزدیکی تعداد رای های « آری » و « نه » در همه پرسی اخیر، ضرورتاً انگیزه ی تازه ای به دست خواهد داد تا حزب حاکم به جای تدقیق در دلایل واقعی نزدیکی آراء، دشمنان اعم از دشمنان فرضی و دشمنان واقعی را پاکسازی کند. همچنین اردوغان بیش از آنکه در پی ساختن پلی بر روی این شکاف و میان این دو گسست باشد، تلاش می کند تا مخالفان خود را از بالای صخره به پایین پرت کند.
در کشوری با نهادهای دموکراتیک کارآمد، قطبی شدن در خلال خطوط سیاسی موجود، انجام خودسری های بی حد و حصر توسط یک طرف را محدود و تقریبا ناممکن می سازد. در چنین کشورهایی، نهادها از سازش و توافق پشتیبانی می کنند و قدرت فائقه ی دولت را در هم می شکنند. اما ترکیه چنین کشوری نیست. اردوغان نه در پیروزی و نه در شکست متواضعانه رفتار نمی کند و این همه پرسی برای اردوغان به مثابه ی هر دو است؛ هم پیروزی و هم شکست.