سیدرضا هاشمی تاکنون در سمتهای مختلفی از جمله مدیر کل مسکن و شهرسازی همدان، معاون شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، معاون شهرسازی ومعماری شهرداری تهران، مدیریت بیش از صد طرح پژوهشی شهرسازی و معماری، مسئول کمیته مسکن و راه و در شورای پژوهشهای علمی کشور، رئیس شورای داوران اولین جشنواره مهندسی ایران، مدیر مسئول و سردبیر مجله معمار حضور داشته و دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی معماری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.
«جمعیت حامیان توسعه محور تبریز» به منظور حل بخشی از معضلات کاربردی شهر تبریز با حضور فعالان فرهنگی، اجتماعی و هنری شهر تشکیل شده است. این ایده بعد از دو سال منجر به تشکیل یک سازمان مردم نهاد رسمی در تبریز شد. آنچه در پی می آید، سخنرانی سید رضا هاشمی در جلسه مربوط به تصویب اساسنامه و انتخاب هیات مدیره سازمان مردم نهاد فوق است که به ایراد سخنانی در خصوص طرح های توسعه شهری و ویژگی های نسل جدید این طرح ها پرداخته است.
هم اکنون هر حرکتی تحت عنوان پیشرفت و توسعه تعریف می گردد و در دنیا مسابقه ای برای حصول به پیشرفت و توسعه در جریان است. این موضوع فی النفسه امری مثبت است. اگرچه ممکن است وضعیت رقابت و مسابقه دائمی مخالفانی داشته باشد اما به هرحال بعد از جنگ دوم جهانی دنیا به تدریج وارد برنامه های توسعه ای شدند. در ایران نیز هم قبل از انقلاب و هم بعد از انقلاب انواع و اقسام برنامه های توسعه تهیه و اجرا شده است که معروف ترین آن ها برنامه های پنج ساله است. در میان تمام برنامه های توسعه ای تدوین شده، برنامه ای که بیشتر با زندگی همه مردم سروکار دارد و تقریباً تمام مردم آن را می شناسند، همین طرح های شهرسازی و طرح های جامع و تفصیلی باشد. این طرح ها بعد از انقلاب و در شرایط بیست و پنج سال گذشته که ساخت و سازهای فراوانی صورت گرفته و بخش عمده ای از فعالیت های اقتصاد شهر را قبضه کرده است، بیشتر در زندگی عامه شهروندان نمود یافته است.
حدود پنجاه سال پیش اولین طرح های جامع در کشور تدوین شد که طرح جامعه توسعه تبریز نیز مربوط به همان دوره می شود. این اولین تجربه از طرح های این چنینی بود. در آن مقطع زمانی، مهاجرت به شهرهای درحال توسعه تازه آغاز شده بود. هدف عمده اکثر طرح های جامع تامین جا برای زندگی برای جمعیت در آینده بود که با نرخ بسیر زیادی در حال توسعه بود. همچنین تصمیم گیری در خصوص سمت و سوی توسعه فیزیکی شهر و چگونگی تقسیم زمین میان جمعیت و تعیین محل ارائه خدمات عمومی در شهر نیز از دیگر موارد موجود در طرح های جامع است. بالطبع این موارد جزو اولین تجربه های توسعه ای بود و در طرح های بعدی انتظار می رفت به مسائل کیفی مردم در شهر نیز مورد توجه قرار گیرد. کمتر از ده سال بعد از تدوین اولین طرح های جامع شهری، انقلاب اسلامی به وقوع پیوست. طرح های اولیه که به واقع مصداق تمرین اولیه ای برای این کار بود، با انقلاب و مسائل خاص آن مواجه گشت. موج مهاجرت و شتاب شهرنشینی هم سرعت گرفت. پس از یک مقطع زمانی کوتاه، طرح های دوم و سوم تهیه شد هم اکنون تقریباً کلیه شهروندان به این امر واقف هستند که کلیه املاک قاعده، قانون مختص خود و نقشه ای دارد. هم اکنون تجربه سه نسل از طرح های جامع را در اختیار داریم. می توان گفت که موج مهاجرت که از دهه چهل بویژه به سمت کلان شهرها شروع شده بود، هم اکنون به یک وضعیت ثابت رسیده است. امروز جمعیت ایران حدود هشتاد میلیون نفر است که چیزی حدود شصت میلیون از این جمعیت شهری و بیست میلیون آن روستایی هستند. این وضعیت فعلی است در صورتی که در سال ١٣٣۵ که اولین برنامه های توسعه شهری اجرا گردید، جمعیت شهری ایران حداکثر هفت الی هشت میلیون نفر بود. از طرفی جمعیت شناسان تاکید می کنند که در بیست سال آینده یعنی تا سال ١۴١۵، جمعیت ایران حداکثر به صد میلیون نفر خواهد رسید. این بدین معناست که جمعیت تا سال مذکور سی درصد افزایش خواهد یافت همچنین بخش عمده ای از تولید مثل و توالی نسل بر عهده همین جمعیت شهرنشین فعلی خواهد بود. بخش عمده ای از ازدیاد نسل بواسطه همین جمعیت حاضر در شهرها خواهد بود. از این روش می توان نتیجه گرفت که جمعیت در شهرهای ما به مرحله ثبات رسیده است و میزان جمعیت که از بیرون وارد شهر خواهند شد، بسیار ناچیز خواهد بود.
با علم به این موضعیت اجتماعی، مقرر شده است نسل چهارم طرح های شهرسازی تهیه و تدوین گردد . در این طرح ها بدون شک بایستی ایجاد کیفیت در زندگی شهری مد نظر قرار گیرد. هم اکنون در وزارت راه و شهرسازی، نسل چهارم طرح ها، تحت عنوان طرح های بازآفرینی شهری تعریف شده اند. در این طرح ها، توسعه کمی اهمیت کمتری دارد و برطرف کردن مشکلات و عیوب شهر و ارتقاء شاخص های کیفی زندگی شهروندان از جمله شاخص های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی از جمله سطح درآمد، زیرساخت ها، آموزش، بهداشت، رضایت از زندگی، و نقش مردم در مدیریت شهر ها در آنها مورد توجه ویژه قرار گرفته است. در این روش، سه محور اصلی ترسیم شده است. اولاً اینکه قرار نیست طرح هایی که قبل تر ترسیم شده و انجام گرفته از جمله محاسبات جمعیت و سطح ، یک بار دیگر تکرار گردد با توجه به اینکه مطالعات وسیعی صورت گرفته، بایستی با سرعت موارد مورد نیاز عملی گردد، لذا باید سرعت عمل در طرح ها از اولویت های برنامه های نسل چهارم توسعه شهری است.
مساله دوم حضور مردم در جریان تهیه و بررسی و تصویب طرح هاست. این کار حدود پنج سال یک بار در کشور در سه شهر قزوین، انزلی و شاهرود به صورت آزمایشی و تحت عنوان طرح های راهبردی انجام گرفت. مهم ترین شاخصه طرح نسل چهارم همین حضور مردم است. اگرچه ما تمرین کافی برای حضور مردم نداریم چرا که همه مردم وقت، آشنایی و تخصص کافی برای حضور مستمر و نظارت بر اجرای طرح در طول یک بازه زمانی نسبتاً بلندمدت را ندارند. بایستی از بین مردم عده ای به نمایندگی انتخاب گردند و این مسئولیت را بر عهده بگیرند. من فکر می کنم هم اکنون دوازده شهر برای اجرای طرح های بازآفرینی انتخاب شده اند که چهار کلان شهر از جمله تبریز، مشهد، شیراز، اصفهان و چند مرکز استان دیگر در میان آنهاست. تبریز اولین شهری است که در راستای مشارکت حقیقی شهروندان این انجمن تحت عنوان انجمن حامیان توسعه مردم محور به صورت خودجوش در آن تشکیل یافته است. به عنوان مثال در طرح های نوین شهری بسیار اهمیت دارد که شهرداری ها برای تامین منابع مالی خود به جای اینکه فقط به ساخت و سازها متکی باشند، به نوعی با کل اقتصادی شهری در ارتباط باشند. بدین ترتیب هم فعالان اقتصادی هزینه استفاده نمودن از زیرساخت های شهر برای توسعه فعالیت خود را می پردازند و هم متقابلاً شهر هم از فعالیت های اقتصادی این عده بهره مند می گردد. در این حالت، شهرداری واسطه میان فعالان اقتصادی و نهادهای توسعه ای خواهد بود. یعنی زمانی که یک فعال اقتصادی با هدف تاسیس یک کارخانه در تبریز وارد کار می شود، معمولاً برای اخذ مجوز از دستگاه های مختلف از محیط زیست و وزارت کشاورزی گرفته تا اداره توزیع نیروی برق و آب و فاضلاب گرفتاری های زیادی را تجربه می کند اما می توان در قالب یک طرح توسعه ای جامع، شهرداری به عنوان مدافع این فعال اقتصادی و با علم له منافع و آثار با برکت فعالیت وی، وارد عمل شود و مشکلات مربوطه را حل و فصل نماید. بدون شک در این برنامه های کلان، زیرساخت های شهر، منابع و موضوع فقر در شهر نیز اهمیت مضاعفی دارد. فقر شهری بویژه از این جهت حائز اهمیت است که عمده مشکلات هر شهری در محلات فقیرنشین آن شهر است. اگر مشکلات مربوط به محلات فقیر نشین شهر حل و فصل گردد، عمده مشکلات آن شهر مرتفع می گردد . مساله با اهمیت دیگر مساله محیط زیست است که با هویدا شدن آثار و تبعات مستقیم و بلاواسطه بی توجهی به این مقوله در سال های اخیر هم در کشور و هم در منطقه ما اهمیت مضاعفی هم پیدا کرده است. امیدواریم تبریز هم همین امسال وارد طرح بازآفرینی شهری شود. در این صورت نقش این انجمن در شکل دادن به الگوی توسعه جدیدی که قرار است در شهرمان پیاده شود، جدی تر و بااهمیت تر خواهد بود.
