گزارش از : صادق پورصادق
تور هوایی، دیپلماسی منطقه ای دولت روحانی در حوزه آسیای میانه و قفقاز از ارمنستان شروع شد و در قرقیزستان به کار خود پایان داد. این حرکت دیپلماتیک در صفحه منطقه ای از نظرگاه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی قابل تامل و بررسی است. به نظر دکتر کولایی استاد دانشگاه تهران و صاحب نظر در مسائل آسیای میانه و قفقاز، در شرایط کنونی که در مرزهای شرقی و غربی کشور، بحران ها و ناآرامی های سیاسی اقتصادی و اجتماعی در حال گسترش است، توسعه روابط با کشورهایی که در حوزه تمدنی ایران قرار گرفته اند، می تواند زمینه های تقویت همکاری های منطقه ای را استحکام بیشتری ببخشد. بویژه که دو کشور از سه کشور مقصد سفرهای رئیس جمهوری، عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) هستند که ضرورت توسعه همکاری های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در کنار روابط سیاسی یادآور می شوند. وی همچنین می افزاید: عضویت قزاقستان و قرقیزستان در سازمان شانگهای، اهمیت این سفر را در متن تمایل ایران به عضویت در آن، روشن تر می کند. بعلاوه اتحادیه اقتصادی «اسلاو» که این کشورها عضو آن هستند، در شرایط توسعه روابط اقتصادی- تجاری با غرب، توان ایران را در تعامل های منطقه ای و فرامنطقه ای بهبود می بخشد.
اما دیدار صمیمانه 21 دسامبر 2016 بین دکتر روحانی و سرژسرکیسیان روسای جمهور ایران و ارمنستان در ایراوان پایتخت ارمنستان، نشان دهنده اراده قاطع طرفین برای ارتقای هرچه بیشتر روابط در زمینه های؛ افزایش مبادلات بازرگانی، توسعه زیر ساخت ها، همکاری در عرصه های انرژی، حمل و نقل، مخابرات و ارتباطات، صنایع و همچنین دیگر زمینه های اقتصادی است.
بین دو کشور همسایه ایران و ارمنستان که دارای عالی ترین سطوح روابط و تفاهمات سیاسی هستند، گسترش همکاری ها در حوزه تبادل انرژی برق و گاز، افزایش همکاری در حوزه خط ترانزیتی ترکیبی خلیج فارس-دریای سیاه، همکاری های بانکی، تجاری، تولید و صادرات مشترک به حوزه cis و گردشگری را می توان از مهم ترین حوزه های قابل عملیاتی شدن عنوان نمود.
در عین حال مهم ترین شانس در عملیاتی شدن توافقات صورت گرفته در سطح سران، وجود منطقه آزاد ارس در مرز دو کشور است. به همین جهت است که رئیس جمهور ایران، با بیان اینکه: منطقه آزاد ارس در مرز ایران و ارمنستان می تواند زمینه بسیار مناسبی برای توسعه همکاری های فی مابین باشد. با هوشمندی به اساسی ترین متغیر دخیل در توسعه و پایداری روابط همه جانبه ایران و ارمنستان اشاره کرد که نشانه دهنده علاقه مندی و توجه آقای روحانی به تحقق توافقات صورت گرفته در خارج از صفحه توافقنامه ها و اعلامیه های مشترک است.
در این راستا؛ منطقه آزاد ارس از دو سال پیش با عملیاتی سازی بخش نوردوز و اعطای یک مدیریت نمیه مستقل و پویا به این منطقه در تلاش است با تجهیز زیرساخت های لازم در بخش ترانزیت، گردشگری و تجارت به تسهیل روابط دوجانبه کمک کند. ولی این نگاه مستلزم حمایت بیش از پیش حاکمیتی از سوی تمامی دستگاه های دولتی و غیر دولتی از جمله گمرک است. موضوعی که با تاکید دکتر روحانی به اهمیت منطقه آزاد ارس اهمیت آن بیشتر از قبل مشخص شده است.
در حقیقت، منطقه آزاد ارس گرانیگاه توسعه روابط ایران و ارمنستان مخصوصا در بخش ترانزیت ترکیبی و گشودن مسیر ترانزیت کالا به سمت دریای سیاه و رهایی کشور از وابستگی ملال آور به تنها مسیر اروپایی ایران، یعنی ترکیه است. برآورده شدن این نیاز ملی، یعنی استقلال بیش از پیش کشور در حوزه تعاملات ترانزیتی خود و اعطای آزادی عمل افزونتر به فعالین حوزه ترانزیت به عنوان یکی از اساسی ترین حوزه های تحقق و توسعه اقتصاد غیر نفتی است.
در کنار حمایتی های سیستمی، حضور هدفمند و جدی فعالین اقتصادی و ترانزیتی بخش خصوصی کشور برای توسعه روابط از مجرای منطقه آزاد ارس نیز بسیار قابل توجه است. فعالین اقتصادی ایرانی باید بدانند بازار مصرفی ارمنستان دیگر محدود به این کشور نیست بلکه جزئی از یک جامعه بزرگ 200 میلیونی است.که دارای سلیقه های مصرفی مدرن، ظریف و پول ساز می باشند.
در حال حاضر حجم روابط تجاری دو جانبه بسیار کم و زیر 300 میلیون دلار است. ارمنستان در روابط خود با ایران به بخش ترانزیت و توریسم در کنار تبادلات حوزه انرژی و تولید و صادرات مشترک به بازار کشور های همسود توجه ویژه دارد. ترانزیت و توریسم می تواند در کوتاه مدت پول داغ لازم را به اقتصاد ضعیف ارمنستان ترزیق نماید. اما در عین حال می تواند به ایران در تعاملات منطقه ای با کشور های همتراز و رقیب، بسیار کمک نماید.
بنا به برخی گزارشات آمار ترانزیت مسافر و کامیون از مرز نوردوز در 9 ماهه سال جاری عبارت است از:
– 17734 دستگاه کامیون ورودی در مقابل1637 دستگاه کامیون خروجی
– صادرات 213622 تن در مقابل 7434 تن واردات
– کامیون ایرانی 17035 دستگاه در مقابل کامیون خارجی 6278 دستگاه
– مسافر ایرانی 183233 نفر – خارجی 14002 نفر
با عنایت به این آمار کشور ارمنستان می تواند به یک مسیر ترانزیتی قابل اعتماد و یک مقصد گردشگری نزدیک و کم هزینه تبدیل شود. در این رابطه منطقه آزاد ارس می تواند با عنایت به برخورداری از قوانین اقتصادی ساده و آسان در مورد ورود و خروج اتباع بیگانه، شرایط سرمایه گذاری و تجارت، سرمایه گذاری مشترک و صادرات مجدد، دپو، بسته بندی و صادرات به بازار های ثالث با فعالین اقتصادی دو کشور همکاری نموده وشرایط بسیار مطلوبی را برای گسترش تعاملات اقتصادی دو جانبه ایجاد نماید.
قابل ذکر در ماه های اخیر مسیر ترانزیتی خلیج فارس –دریای سیاه به صورت آزمایشی از نظر هزینه و زمان به صورت ترانزیت ترکیبی ترانزیت دریایی، ریلی و جاده ای مورد بررسی قرار گرفته است. در این بررسی مشخص شده در این مسیر از نظر زمانی 10 روز زودتر از مسیر ترکیه کالا بین اروپا و ایران جا به جا می شود ولی از نظر هزینه فرق چندانی وجود ندارد.
به هر حال هر اقدامی برای توسعه روابط ایران و ارمنستان زمانی با موفقیت همراه خواهد بود که منطقه آزاد ارس، تنها منطقه هم مرز ایران با ارمنستان در آن مورد توجه قرار گیرد. ارمنستان کشور هدف منطقه آزاد ارس برای توسعه روابط است و با اجرای منطقه آزاد مشترک در مرز دو کشور با مشارکت ارس و منطقه آزاد مغری ارمنستان ظرفیت های بسیاری برای تولید و تجارت ایجاد خواهد شد.
