گسترش سریع شهرنشینی، رشد جمعیت و صنعتی شدن باعث ایجاد مشکلات متعدد زیست محیطی شده است. آلودگی هوا یکی از مهم ترین این معضلات بوده که همواره تهدیدی دائم و جدی برای سلامت و بهداشت جامعه و همچنین محیط زیست می باشد. در واقع این آلودگی ها به دست خود انسان به وجود آمده و خود او را نیز مورد آسیب قرار می دهند. در کشور ایران تلاش در راستای پیشرفت هر چه سریع تر در زمینه ی صنایع و تکنولوژی های مدرن، توجه افراد جامعه را از پرداختن به مسائل زیست محیطی بازداشته است. این در حالی است که کشورهای توسعه یافته ، در راستای ایجاد تکنولوژی برای کاهش عوامل آلوده کننده اقداماتی اساسی انجام می دهند.
هوا یکی از پنج عنصر ضروری (هوا، آب، غذا، گرما و نور) برای ادامه حیات انسان است. هر فرد روزانه نزدیک 22000 بار تنفس می کند و تقریبا به 15 کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد. معمولا انسان می تواند به مدت 5 هفته بدون غذا و مدت 5 روز بدون آب زنده بماند، اما نمی تواند بدون هوا حتی 5 دقیقه زنده بماند. فلذا شناخت و آگاهی نسبت به مسئله آلودگی هوا، منابع آلاینده و راهکارهای مقابله با آن ضرورتی انکار ناپذیر دارد.
از عوامل مهم ایجادکننده ی آلودگی هوا، فعالیت های صنعتی و شهری است. بطوریکه طی سال های گذشته، توسعه ی صنایع و تخلیه ی گازها ( بخصوص گازهای مخرب و سمی )، گرد و غبارهای ناشی از فرآیند کارخانه جات و معادن و همچنین گرد و غبارهای طبیعی بر کیفیت هوای اطراف، تاثیر جدی داشته است. بطوریکه جامعه ما را با چالش های زیست محیطی مهمی روبرو ساخته است. حتی روند تغییرات جوی در دو دهه ی اخیر در منطقه خاورمیانه و حدود ۲۲ استان غربی، جنوبی و مرکزی ایران تحت تاثیر طوفان های گرد و غباری یا به عبارتی ریزگردی قرار گرفته است که باعث تشدید این وضعیت نامطلوب شده است.
آلودگی هوا
آلودگی هوا به وجود یک یا چند آلاینده در هوای آزاد به مقدار، مدت و ویژگی هایی که برای زندگی انسان، حیوان و گیاه خطرناک بوده و برای اشیاء و متعلقات زندگی مضر باشد، به طوری که باعث اختلال در رفاه نسبی انسان گردد، اطلاق می گردد.
منابع آلاینده هوا :
برای سهولت مطالعه و تحقیق وضعیت کیفیت هوای شهرها، منابع مختلف آلودگی هوا بصورت ذیل دسته بندی می شوند:
– منابع طبیعی
– منابع مصنوعی
منابع طبیعی:
منابع طبیعی آلودگی هوا از قبیل طوفانهای گرد و غبار، آتش سوزی جنگلها، آتشفشانها، گرده گیاهان و نشت گاز طبیعی می باشد و آلودگی ناشی از آنها یک پدیده دائمی است که بعلت گردش فرآیندهای طبیعی مقدارش کما بیش در سطح زمین ثابت است. مقدار آلودگی طبیعی در مقایسه با آلودگی مصنوعی خیلی بیشتر و قابل توجه می باشد. اما در طبیعت چندین مکانیسم خودپالایی وجود دارد که سطح زمین را برای حیات موجودات مناسب و قابل تحمل می سازد. نقش انسان در کنترل آلودگی ناشی از منابع طبیعی خیلی کم است. اما انسان بوسیله بر هم زدن تعادل اکولوژیکی و طبیعی ناشی از آلودگی مصنوعی می تواند وضع را بدتر نماید و به آلودگی طبیعی بیافزاید.
منابع مصنوعی :
1- آلودگی خانگی
آلودگی خانگی در اثر فعالیتهای خانگی یا نظافت منازل یا استفاده از حشره کشها جهت نظافت و نگهداری منازل ایجاد می شود. اگرچه مقدار این آلودگی در مقایسه با منابع دیگر زیاد نیست اما همین مقدار به تغییر کیفیت محیط شهری کمک می کند.
2- آلودگی صنعتی
آلودگی ناشی از صنایع منبع اصلی آلودگی است که در اثر فعالیتهای مصنوعی ایجاد می شود. در میان صنایع نیروگاههای حرارتی، کارخانه های تولید مواد شیمیایی، سیمان سازی، کاغذسازی، نساجی، دباغی و غیره منابع اصلی آلودگی هوا هستند.
3- آلودگی ترافیک (حمل و نقل)
آلودگی ناشی از حمل و نقل بعلت شهرسازی بی رویه و سریع به اندازه آلودگی صنعتی مهم و از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. آلودگی ناشی از حمل و نقل و وسایل نقلیه به شکل گازهای خروجی از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غیره می باشد.
* مؤسسه حفاظت از محیط زیست آمریکا EPA، شش آلاینده اصلی را به عنوان معیار انتخاب نموده و اینها را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده است.
آلاینده های اولیه موادی هستند که از منابع مستقیماً به هوای محیط وارد می شوند و شامل پنج آلاینده منواکسیدکربن (CO)، دی اکسیدنیتروژن (NO2)، دی اکسیدگوگرد (SO2)، ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرون (PM10) و سرب (Pb) می باشد.
آلاینده های ثانویه به موادی اطلاق می شود که در اثر فعل و انفعالات موجود در هوای اطراف زمین بوجود می آید و در این گروه می توان ازن (O3) را نام برد.
محققان دانشگاه هاروارد، با همکاری محققان دانشگاه بریگام، نتایج مطالعه ای را چاپ کرده اند که نشان می دهد با کم کردن آلودگی هوای شهرهای صنعتی، می توان تا ۵ ماه به عمر افراد اضافه کرد. اهمیت نتایج مطالعاتی از این قبیل، آن است که می تواند منشا بزرگترین آلاینده ها و خطرناک ترین آنها را برای سلامت انسان مشخص کند. وقتی بودجه و امکانات و توان محدودی برای مبارزه با آلودگی هوا داریم، مهم است که بدانیم کدامیک از آلاینده ها برای سلامت بشر بیشترین اثر منفی را دارند که بودجه محدود خود را صرف مقابله با آن کنیم.
– منواکسیدکربن (CO)
گازی است بی رنگ و بی بو ولی بسیار سمی. منبع اصلی تولید این گاز اتومبیلها هستند. گاز منواکسید کربن در هوای آزاد و به مقدار کم، زندگی بیماران قلبی و ریوی را به خطر می اندازد و در افراد سالم باعث سردرد، سرگیجه، خستگی زیاد و تحریک اعصاب می شود. استنشاق این گاز در محیط های در بسته و سقف دار باعث خفگی و مرگ می شود.
منو اکسید کربن 200 برابر سریعتر از اکسیژن با هموگلو بین خون ترکیب شده و تولید کربوکسی هموگلوبین می کند. این گاز نه تنها با اتصال به هموگلوبین مانع چسبیدن اکسیژن به آن می شود، بلکه از آزاد شدن اکسیژن از اکسی هموگلوبین باقیمانده نیز جلو گیری می کند.
به این ترتیب نسوج بدن با کمبود اکسیژن روبرو شده و اعضای حیاتی بویژه قلب آسیب می بیند، گذشته از این منواکسیدکربن خود، به طور مستقیم نیز به سلولهای قلب آسیب رسانده و به روند تنگی عروق سرعت می بخشد.
جهت مطالعه ی ادامه این مقاله ، لطفا به صفحات 54 الی 56 ماهنامه مراجعه نمایید.
