محمدرضا عیوضی: دکترای آموزش گردشگری
گردشگری ، موضوعی که سالیانه میلیون ها نفر را در سرتاسر جهان به جنب و جوش واداشته و آن ها را از خانه و کاشانه و حتی شهر و کشور خویش دور میسازد، برای آن که لختی از دنیای روزمره بیاسایند. افرادی که کوله بار خود را جمع می کنند و برای تجربه فرهنگ ها راهی شهرهای دور می شوند. آسیا و خاورمیانه به دلیل آنکه مهد تمدن بشری شناخته میشوند، در جذب این سلفی بگیران کوله پشتی به دوش، سهم بالایی را به خود اختصاص میدهد. چنانچه طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری (World Tourism Organization)، رشد قابل توجه سفر گردشگران خارجی به خاورمیانه و دیدار از جاذبه های گردشگری آن، موجب شده است که این منطقه به عنوان چهارمین منطقه ی گردشگری جهان شناخته شود، میتوان استدلال کرد پس از نفت بزرگترین سرمایه ملی هرکشور و مردمی ، داشته های فرهنگی ، تاریخی ، اکولوژیکی و … محسوب میشوند که بالقوه قطبی هستند برای جذب گردشگران. چنانچه گردشگری امروزه خود به یک صنعت عظیم تبدل شده و دولت ها بر روی آن سرمایه گذاری های بلند مدت و میان مدت انجام می دهند. به عبارتی دیگر، این صنعت به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی، میتواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی باشد.
در این زمینه، یکی از ارکان توسعه و پویایی صنعت گردشگری میتوان از راهنمایان گردشگری و نقش تاثیر گذار آنها در این عرصه نام برد. راهنمایان گردشگری که پس از شکل گیری گردشگری انبوه به صورت جدی تر مطرح شدند، به نوعی سفیران فرهنگی و معرف فرهنگ ، تاریخ ، تمدن ، مهمان نوازی و زیبایی های یک کشور و همچنین ارائه دهنده تصویری جامع و کامل از یک کشور ویک منطقه جغرافیایی با رنگ آمیزی هنرمندانه و خلاقانه و تاثیر گذار آن شناخته میشوند. آنها می توانند هر یک از گردشگران و مراجعان خویش را تبدیل به سفیران فعالی برای معرفی زیبایی ها و جاذبه های متنوع منطقه ای که بدان سفر کرده اند، نمایند. البته نباید فراموش کرد که که این اقدامات متنوع ، عالمانه و هنرمندانه در سایه آموزش و تجربه عملی و حرفه ای و دانش راهنمای گردشگری میسر میگردد. نتایج تحقیقات علمی در زمینه گردشگری نشان میدهد، جایگاه و عملکرد راهنمایان گردشگری چنان حائز اهمیت است که عملکرد نامطلوب آنها، سبب بروز نارضایتی گردشگران شده و در نتیجه برداشت منفی در تجربه آنان، پیرامون مقصد گردشگری و سفر به همراه خواهد داشت. شاید به همین دلیل نیز باشد که از آژانس های مسافرتی بعنوان لوکوموتیو و از تورلیدرها با عنوان لوکوموتیورانان این صنعت یاد میکنند. در واقع تورلیدرها حلقه اتصال گردشگران با مقصد گردشگری و ارائه کنندگان خدمات گردشگری میباشند.
در خبرگزاری های مختلف این روزها نام تبریز 2018 بسیار شنیده می شود. تبریز، شهری که قرار است کمتر از یکسال دیگر میزبان بزرگترین اتفاق گردشگری ایران باشد، این روزها در تب و تاب آماده سازی برای میزبانی بهتر قرار گرفته است. کارشناسان امر هریک به نحوی می کوشند تا شهروندان تبریزی را برای این موضوع آماده کنند و با شعارهایی نظیر «هر شهروند، یک میزبان» برخی از اصول ابتدایی میزبانی را به مردم تبریز آموزش دهند. این شعار هرچند در نفس خویش زیبا مینماید ولی برداشت های غلط از آن و سوء تعبیرهای پیش آمده باعث شده است تا نقش راهنمایان گردشگری متخصص در این زمینه کم رنگ جلوه داده شده و حتی در ادامه فراموش گردد.
اهمیت و نقش اساسی و کلیدی تورلیدرها در کشورهای پیشرو در زمینه گردشگری بر کسی پوشیده نیست اما در ایران به دلیل خلاهای قانونی موجود، جایگاه، شان و اهمیت آنها چندان مورد توجه قرار نگرفته است. گردشگری ، هتلداری و راهنمایی گردشگری از جمله مشاغلی است که نیازمند داشتن مهارت در برقراری ارتباط با مردم و ارائه خدمات است. رشد و پیشرفت در این صنعت نیز در گرو آن است که نیروی کار، آموزش دیده و ماهر و متعهد به شغل خود باشد و با نگرش مثبت وارد صنعت گردشگری شود، مهمتر اینکه مسیر شغلی مناسبی برای فارغ التحصیلان این رشته ارائه کند.
اخیرا سازمان توسعه گردشگری شهرداری تبریز در راستای تحقق این شعار، اقدام به فراخوان پذیرش راهنمایان گردشگری افتخاری نموده است و در پوسترهای اطلاع رسانی خود خواسته، علاقمندان نام و نام خانوادگی خود را جهت طی مراحل بعدی به شماره اعلام شده ارسال نمایند. درحالی که باید به این موضوع توجه کنیم که اصل شعار هر شهروند یک میزبان نه به مفهوم هر شهروند یک راهنمای گردشگری ، بلکه مفهوم اصلی آن آشنا بودن هر شهروند با اصول اولیه میزبان خوب بودن و نماینده تبریز است. اصولی که طرز و حسن برخورد، رفتار، گشاده رویی، گذشت و … را در سایه آموزش همگانی گردشگری مداوم به همشهریان آموزش میدهد. نکته قابل توجه اینجاست که این مقوله اساسی از سوی متولیان گردشگری شهر و استانمان و علی الخصوص رسانه ملی مغفول مانده و با کنار گذاشتن متخصصان آموزش دیده، نحوه آماده سازی شهر برای 2018 نیز مورد شک و تردید قرار گرفته است. حال این سوال باقی میماند که آیا عدم استفاده از این متخصصان و جایگزینی آن ها با افراد غیر آموزش دیده میتواند تبریز را برای سال 2018 از نظر میزبانی آماده نماید؟! حال اینکه در شهر تبریز و استان آذربایجان شرقی دانشجویان و دانش آموختگان تخصصی گردشگری فراوانی وجود دارند که میتوان از آن ها در مسیری علمی، اصولی و کاربردی استفاده کرد. دانشجویان و کارشناسانی که برای گذران زندگی نیازمند حرفه و شغل در مبحث تخصصی خود هستند. از منظر نگارنده در چنین شرایطی روی آوردن به راهنمایان گردشگری افتخاری اقدامی غیر حرفه ای و حتی تضعیف کننده گردشگری میباشد. این مساله در مدت زمان کوتاهی می تواند گردشگری ضعیف، نحیف و تازه پا گرفته شهر و استان ما را برای همیشه زمین گیر نموده و از پا درآورد و موجبات دلسردی بیش از پیش راهنمایان گردشگری استان، دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته مدیریت جهانگردی دانشگاه های شهر را فراهم سازد. از آنجا که مزیتهای رقابتی در صنعت جهانگردی از طریق نیروی کار فعال و شاغل در این صنعت حاصل می شود، بنابراین میزان نگرش مثبت، تحصیلات، مهارتها، آموزشها و تعهد آنها نسبت به شغلشان اهمیت فراوانی دارد و برای استخدام و حفظ نیروی کار در بازار درک نیازها و خواسته های آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. جالب اینجاست که غالب فارغ التحصیلان رشته مدیریت جهانگردی استان هم از سوی بخش خصوصی و خصوصا از سوی متولیان گردشگری استان و شهر مورد بی مهری قرار گرفته اند، جامعه راهنمایان گردشگری استان شاهد مهاجرت تورلیدرهای با سابقه و متخصص این شهر و استان به سایر استان ها و حتی سایر کشورها بوده و تعدادی نیز به دلیل رعایت نشدن حق و حقوقشان توسط بخش خصوصی و متولیان دولتی خانه نشین شده و یا اقدام به تغییر حوزه فعالیت خود نموده اند.
در دنیایی که گردشگر با آگاهی و برای کسب تجربه به سفر می رود، در دنیایی که سفر به عنوان ابزار و وسیله ای برای بازیابی روحی و روانی انسان تلقی می گردد، هدایت سفر و گردشگری اهمیت حیاتی یافته و نمی توان بی اهمیت از آن روی برگرداند. از آنجایی که گردشگران شبیه هم نبوده و با هم تفاوت دارند، لذا اهمیت نوع رفتار و عملکرد راهنمای گردشگری بیش از پیش مشخص می گردد. از این روی لازم است با تخصص، دقت و حساسیت به موضوعات مرتبط با گردشگری پرداخته شود و از اقدامات سطحی ، زود گذر و تبلیغاتی دوری نمود زیرا آسیب چنین طرح هایی جبران ناپذیر خواهد بود.
