تصفیه خانه شهر تبریز جوابگوی فاضلابی که تولید میشود نیست

کارایی : آقای عبدلی لطفاً بفرمایید که این معاونت متوّلی انجام چه اموری است و اصولاً فلسفه تفکیک محیط انسانی از محیط طبیعی در این سازمان چیست؟
عبدلی : همانطور که از اسم محیط زیست مشخص است، محیطی است که در آن زندگی وجود دارد و جانداران می توانند در آن به حیات خود ادامه دهند. بر همین اساس سال‌های زیادی است که انسان به فکر این افتاده که محیطی را که در آن زندگی می کند، حفظ کند و برای نسل‌های آتی امانتداری کند. در ایران ابتدا بحث محیط طبیعی مطرح شد که پیشتر از آن به عنوان اداره شکار صید نام برده می‌شد. رفته رفته نیازهای دیگر هم احساس شد و باعث شد که در محیط زیست دو معاونت تخصّصی ایجاد شود یکی معاونت محیط طبیعی برای حیات وحش و منابع طبیعی و دیگری معاونت محیط زیست انسانی که همانطور که از اسم آن مشخص است، محیطی است که انسان در آن دست دارد. قبل از دهه شصت، در دنیا اینگونه احساس می‌شد که کره زمین آن قدر بزرگ است که هرچقدر آلودگی زیاد باشد، کره زمین خواهد توانست خود به خود آن را کنترل کند و به آن جواب دهد، ولی بعد از انقلاب صنعتی و پیشرفت صنایع، به این نتیجه رسیدند که چنین نیست. سه عنصر حیاتی که در کره خاکی ما را پوشش می‌دهد؛ یعنی آب، هوا و خاک، محدود است و چنین نیست که هرچقدر که بخواهیم و بتوانیم آلودگی ایجاد کنیم. در نهایت به این نتیجه رسیدند که آلودگی ایجاد شده را، تصفیه کنیم چه در آب، چه در هوا و چه در خاک. مثل فاضلابی که تولید می شود تصفیه شده و به چرخه باز گردد.اما جدیداً در دنیا به این نتیجه رسیده اند که چرا باید آلودگی ایجاد شود که دوباره برای تصفیه هزینه کنند.در دنیا به این راه حل رسیده‌اند که اساساً آلودگی را تولید نکنند. در زمینه بحث‌های مربوط به لایه ازن و گازهای گلخانه ای و همچنین تفاهم نامه های بین المللی کشورها در مورد کاهش کربن نیر اساساً حرف بر سر عدم تولید این مواد مضر و تشویق کشورها به عدم تولید کربن است. باور دینی ماهم بر این است که انسان زیانکار است از این روی فلسفه تاسیس معاونت تخصصی محیط زیست انسانی نیز این حقیقت است. کار معاونت، کنترل و کاهش آلودگی است. ما دستگاه اجرایی نیستیم و فقط ناظر دستگاه های اجرایی هستیم. کارویژه‌ای که برای ما در نظر گرفته شده نظارت است. یعنی باید به خروجی های واحد صنعتی که تولید کننده است نظارت کنیم و یا به عملکرد دستگاه های دولتی نظارت کنیم که امور به درستی پیش برود. ، خروجی شهر از نظر ترافیک، از نظر پسماند، حتی بحث های تراکم شهر که عامل ایجاد هوای نامناسب است بر آن نظارت صورت بگیرد.
کارایی : عمده تاثیراتی که انسان به لحاظ آلودگی روی محیط زیست می تواند داشته باشد چیست؟ در شهر و استان ما عمدتاً کدام موارد جلوه تهدید آمیزتری دارند؟
عبدلی : هرگونه آلودگی حتی اگر در کوتاه مدت آثار خود را نشان ندهد، در بلندمدت آثار خود را نمایان خواهد کرد، ولی حجم آلودگی و نوع آلودگی متفاوت است. امروز در زندگی شهری مخصوصاً در کلان شهرها، بحث ترافیک بیشترین سهم را در آلودگی هوا دارد. شاید شما اینگونه متصور باشید که تعریف ترافیک این است که ماشین هایی که پشت سر هم قرار می‌گیرند و راهبندان ایجاد می کنند، ترافیک باشد در حالی که ترافیک این نیست و مفهومش تعداد تردد خودرو است که شاید به حالت شناور هم باشد ولی به هرحال تعداد خودروهای عبوری از یک محل معین به معنای ترافیک است و هر خودرو هم به هرحال برای خود یک حجم مشخصی از آلودگی را تولید می‌کند. منظور از ترافیک تعداد تردد خودرو است. در قسمت آلودگی هوا اگر بخواهیم درست بحث کنیم، باید منابع آلودگی هوا را به منابع ثابت و منابع متحرک تقسیم کنیم. منابع ثابت یکی مکان‌های تجاری مسکونی است که هر شهروند لاجرم ایجاد می‌کند و یکی هم مساله تولید است. آن چیزی که سهم بندی می‌شود در وضعیت فعلی کلان شهرها مثل تبریز حجم آلودگی در ثابت کمتر از متحرک است ولی در منابع متحرک که حجم آلودگی در آن ها زیادتر است، مباحثی که عنوان کردم در رابطه با بحث آلودگی هوا بود اما باید در نظر بگیریم که تنها آلودگی، مربوط به هوا نیست. در بحث آب، آلوده کنندگان عمده آب باز دو گروه هستند: یکی شهروندانی که فاضلاب انسانی تولید می کنند که در شهری مثل تبریز تصفیه خانه شهر جوابگوی حجم فاضلابی که تولید می‌شود نیست و دومین گروه فاضلاب های صنعتی است که در کارخانجات تولید می‌شود که تولید کننده خود موظف است فاضلابی را که تولید می کند تصفیه کند که این تحت نظارت ماست .الان تقریباً 90 درصد از فاضلاب های صنعتی در سطح استانها تصفیه می‌شوند چون اکثراً در شهرک‌های صنعتی متمرکز شده اند و در آنجا تصفیه خانه هایی وجود دارد و یا واحدهای بزرگ را مجبور کرده ایم که در کنار مجموعه خود تصفیه خانه تاسیس نمایند .در نهایت این طور عرض کنم که با توجه به مشکل کم آبی که در سطح کشور و دنیا وجود دارد، یکی از ماموریت های اصلی معاونت محیط زیست انسانی همان تصفیه فاضلاب هاست.

کارایی : از آلودگی آب و هوا صحبت کردید. لطفاً در رابطه با خاک هم بگویید.
عبدلی : اثرات آلودگی خاک هم متاسفانه کمتر از آلودگی‌های دیگر نیست. با یک مثال ساده می خواهم این را عنوان کنم.فرض بفرمایید لاشه ای در جاده افتاده است و ما در ابتدا این لاشه را می‌بینیم. اگر این لاشه را از روی جاده برندارند و ماشین‌ها از روی این لاشه عبور کنند، آنچه در عمل اتفاق می‌افتد، این است که به تدریج این لاشه در زیر لاستیک متلاشی و تبدیل به ریزگرد می‌شود و در هوایی که ما تنفس می‌کنیم جای می‌گیرد. آلودگی خاک بسیار حساس است و عامل اصلی آلودگی آن پسماندها هستند که توسط انسان تولید می‌شود. چه صنعتی باشد و چه عادی و خانگی. یک سری آلودگی های طبیعی هم با توجه به معادن در حوزه خاک داریم. وقتی خاک آلوده می‌شود، عملاً غذای گیاهان نیز آلوده می‌شود و در معرض انواع و اقسام آلودگی قرار می‌گیرد و ما هم آن را به راحتی می خوریم. در شهری مثل تبریز، هر روز نزدیک1200 تن زباله شهری تولید می‌شود. حساب کنید حجم این مقدار زباله چند متر مکعب است. اگر این حجم را یک ماه روی هم قرار دهیم چه اتفاقی می افتد؟ بایستی فرهنگ سازی مناسب برای تولید کمتر زباله صورت پذیرد. می توانم این را بگویم که آبا و اجداد ما، در این حوزه، خیلی بهتر از ما بودند و بچه ها از وسایل خواهر و یا برادر خود استفاده می‌کردند. الان چنین چیزی به هیچ وجه امکان وجود ندارد. آن فرهنگ، فرهنگ بازیافت بود و فرهنگ بسیار خوبی هم بود.

کارایی : شما عنوان نمودید که ما یک دستگاه نظارتی هستیم نه یک دستگاه اجرایی، آیا سازمان محیط زیست به عنوان یک دستگاه نظارتی در بخش فرهنگ سازی برای عموم نقش بارزی ایفا کند؟ به بطور مثال مساله دریاچه ارومیه و خشک شدن آن چون برای مردم بسیار ملموس بود توجه جمعی را برانگیخت و این مساله لزوماً به اطلاع رسانی و فرهنگ سازی دستگاه‌های ذیربط ربطی نداشت سازمان‌های مرتبط اتفاق نیفتاده است.
عبدلی : شما به یک نکته جالب اشاره کردید. در جریان دریاچه ارومیه چون مردم دیدند که یک اتفاقی دارد جلوی چشمشان می افتد مساله برای آنها بسیار بارز و ملموس بود.. ولی من به عنوان یک کارشناس محیط زیست می توانم به صراحت بگویم که فاجعه آب‌های زیر سطحی ما به مراتب بدتر از دریاچه ارومیه است. همین مصرف بی رویه و افت سطح آب در منطقه ما بسیار وضعیت بدتری دارد ولی چون در زیر خاک و زمین است و ما نمی‌بینیم همگی فقط از دریاچه ارومیه صحبت می‌کنیم. البته دریاچه خیلی مهم است ولی حساب کنید که آب‌های زیر سطحی آنقدر کاهش پیدا کرده اند که در شرف اتمام هستند و اگر این اتفاق بیفتد چه می‌شود ؟ در زیر زمین یک حفره‌ای ایجاد شده و چون آب نیست یک فرونشست ایجاد شده و فلان منطقه فرو ریخته است. چون ما این را با چشم نمی بینیم به آن توجه نمی کنیم. بحث های زیست محیطی دقیقاً این چنین است. چون انسان موضوع را لمس نمی کند و نمی داند که چه سرنوشتی در آینده در انتظار اوست. مسائل زیست محیطی همچون مرگ خاموش هستند که مردم متوجه آن و روند تخریبگر آن نیستند. الان در بحث پسماند حساب کنید آن 2200 تن پسماند در استان با شیرابه و آلودگی اش که به این راحتی تولید می‎کنیم، به کجا می رود؟ مطمئن باشید که انسان خود را تباه می‌کند. امروز ما جشن خودکفایی فلان محصول را می‌گیریم اما از طرف دیگر به آب آن فکر نمی کنیم. که اگر فردا آب نداشته باشیم، از کشورهای همسایه به ما آب خواهند داد ؟ مطمئن باشید که مشکل ترین زمان ما وقتی است منابع آبی ما از این هم کمتر شوند.
کارایی : همین را می خواهم بپرسم که آیا ملموس کردن این موضوعات برای مردم در حیطه وظایف محیط زیست است؟
عبدلی : یک قسمت بله! ببینید هر کاری دستگاه متولّی خود را دارد. مثلاً در مساله آب، وزارت نیرو متولی اصلی است. پسماند هم متولی دارد. هر دستگاه خود، متولی یک سری امور است و ما هم ناظر آن هستیم و ناظر، وظیفه فرهنگ سازی دارد.
کارایی : اگر بخواهید به خودتان در زمینه فرهنگ سازی نمره بدهید،چه نمره ای می دهید؟
عبدلی : من فکر می‎کنم در سال‌های گذشته، مساله محیط زیست بیشتر شناخته شد و شهروندان قبلاٌ فقط مقوله محیط زیست را به عنوان یک امر غیر اولویت دار و تشریفاتی ارزیابی می کردند ولی امروز برای همه شناخته شده است.
کارایی :در این امر چقدر نقش خودتان را جدی می دانید و چقدرنقش فعالین مدنی را ؟
عبدلی : من کلی عرض می کنم که در مقطع زمانی فعلی محیط زیست شناخته شده است و فرهنگ سازی وقتی قرار است خود را نشان دهد که مردم خود، محیط زیست را بشناسند و خود، حامی محیط زیست باشند. من الان با صراحت به ارباب رجوع می گویم که من نیازمند همکاری شما هستم. اگر امروز شما به من در رابطه با حفظ محیط زیست کمک نکنید، قطعاً این را بدانید که چیزی از دست من بر نخواهد آمد.تک تک افراد جامعه باید حافظ محیط زیست باشند.
کارایی : پس، می فرمایید که جایگاه سازمان حفاظت محیط زیست به لحاظ حقوقی صرفاً نظارتی است؟!
عبدلی : البته حاکمیتی و نظارتی است و تنها نظارتی نیست.
کارایی : در بخش حاکمیتی چقدر دستتان باز است و چه کارهایی می توانید انجام بدهید. مثلاً این را می دانم که سازمان محیط زیست می تواند الزاماتی را برای شهرک‌های صنعتی در نظر بگیرد
عبدلی : همه را می توانیم ملزم کنیم. به طور مثال اگر شما با ماشینتان بیایید و آلودگی ایجاد کنید، ما به عنوان دستگاه ناظر می توانیم جلو ماشین شما را بگیریم و به پارکینگ هدایت کنیم تا ماشین را تعمیر کنید
کارایی : پس آنقدر هم در اعمال بخش نظارتی مساله با مشکل مواجه نیستید؟
عبدلی : نه در نظارت مشکلی نداریم ولی بحث اعضای دیگر است. باید در این حوزه مدیریت باشد و از شاخصه های اصلی مدیریت متعادل کردن و ایجاد تعادل است. یعنی این طور نیست که شما یک ترازو داشته باشید و بتوانید در یک کفه توازن ایجاد کنید. ایجاد تعادل لازمه زندگی است. آیا جامعه ما آمادگی این را دارد که ما تمامی قوانین نظارت ها را که داریم اجرا کنیم؟
کارایی : در بحث مدیریت یک نگرش سیستمی وجود دارد که مسائل را از منظری کل نگرانه مورد ارزیابی قرار می‌دهد. اگر در بستر محیط زیست و مسائل مرتبط به محیط زیست بخواهید از حلقه های معیوب نام ببرید فارغ از سازمان خودتان، موانع پیش رو که کار شما را به دست انداز می اندازند،کدام ها هستند؟
عبدلی : من مثالی از فاضلاب شهری زدم. شما حساب کنید یکی از معضلات ما و یکی از مباحثی که بتواند در محیط زیست تاثیر بگذارد و ضربه بزند، بحث فاضلاب‌های شهری است. ما می آییم با اداره آب و فاضلاب استان وارد بحث می‎شویم. می‌گویند ما آماده انجام هستیم ولی اعتبار نداریم. همان فاضلاب هایی که جمع آوری می شود، بدون تصفیه وارد رودخانه می‌شود و به صورت ناراحت‌کننده‌ای در آجی چای می‌ریزند.
ما یک کانالی داریم به اسم خلیل آباد که یک کانال قدیمی است و قسمتی از فاضلاب‌های شهری در آن‌ جمع شده و مستقیم به آجی چای ریخته می‌شود. بحث اینجاست که چگونه می توانیم برخورد کنیم که فاضلاب انسانی تولید نشود؟ چنین چیزی که امکان پذیر نیست. این فاضلاب تولید خواهد شد و این دستگاه‌های متولی هستند که باید آن را مدیریت کنند. مدیریت نیاز به اعتبار دارد و اگر اعتبارات تامین شود این مسائل در کوتاه ترین زمان ممکن حل خواهد شد.
کارایی : آیا مطالعات تطبیقی در دنیا انجام شده است که چگونه مشکل این فاضلاب‌ها را حل می کنند؟
عبدلی :تصفیه می کنند. امروز محدودیت موجود ، محدودیت مالی است. اگر محدودیت مالی نباشد، هم تکنولوژی داریم و هم تجهیزاتی که در خود ایران ساخته می‌شود، جوابگو هستند. محدودیت مالی بزرگترین حلقه مفقوده این چرخه است. البته کار دولت سخت است. چون باید تعادلی برای حل این مشکلات ایجاد کند و اعتبارات را به بخش‌های مختلف تخصیص دهد. اگر اعتبارات باشد، حتماً شهرک های صنعتی تصفیه خانه شان را ایجاد می‌کننئ و آب و فاضلاب تصفیه خانه اش را احداث می‌کند. شهرداری در بحث پسماند، مساله بازیافت را مورد توجه قرار می‌دهد و البته امروز و الان می توانم بگویم که پیشرفت خوبی داشتیم و مردم محیط زیست را خوب می شناسند و کمک می کنند.
کارایی : بزرگترین مشکلی که محیط انسانی برای محیط زیست ایجاد می کند، امروز در شهر ما چیست؟
عبدلی : اگر منظورتان شهر تبریز باشد، ترافیک و خودروها بزرگترین معضل آلودگی هوای شهر تبریز هستند . بالای 65 درصد آلودگی هوای شهر تبریز بواسطه تردد خودروهاست و همچنین فاضلاب تصفیه نشده.
کارایی : در پایان اگر مطلبی دارید بفرمایید؟
عبدلی :انتظاری که من دارم از کل رسانه ها و افرادی که با قلم سروکار دارند، دارم این است که در زمینه فرهنگ سازی زیست محیطی و حتی نظارت به ما کمک کنند. من از تمامی مخاطبین درخواست می کنم هرجا آلودگی دیدند، آن را به ما گزارش دهند. امکانات ما محدود است و شاید برخی آلودگی ها از دید ما پنهان بماند. تنها راهی که می توانیم با آن در حفظ محیط زیست موثر باشیم، اطلاع رسانی و دریافت گزارشات مردمی است. در چنین صورتی ما خواهیم توانست حداقل برای مدت زمان کوتاهی هم که باشد، تاثیرگذار ظاهر شویم و در جهت رفع آن تلاش کنیم.