اهداف راهبردی دیپلماسی اقتصادی ایران در گروه کشورهای اسلامی

آصف حاجی زاده

پس از آنکه نظام دو قطبی در جهان برچیده شد آمریکایی ها شعار دادند که جهان وارد فاز جدید نظم شده است که در این نظم، آزادی در همه وجوه، جهانی می شود و به تبع آن تجارت و اقتصاد نیز آزاد خواهد شد. آزادی تجارت و اقتصاد در واقع به رویه ای منتهی می شد که سلسله مراتب سلطه پایدار جدید آمریکایی ها را در ساختار جهانی نهادینه می کرد. مهم تر اینکه این نظم نوین نه تنها هیچ تاثیر مثبتی بر رشد و توسعه اقتصادهای به ظاهر آزاد شده کشورها نداشت، بلکه اثرات ناعادلانه این نوع روش اقتصادی، خشونت را در سطح جهانی گسترش بخشید.
در مجموع ناکارآمدی تئوری های نظم نوین جهانی اهمیت «رویکردهای گروه گرایانه» در مناطق مختلف را افزایش داد. مردم از دولت های خود اشتغال، رفاه و عدالت می خواستند و روابط تجاری آزاد با آمریکا و اروپا با روش نظم نوین، فاقد امکانات و فرصت های لازم برای فائق آمدن بر این نوع مسائل و مشکلات کشورهایی بود که خود را با الگوهای آمریکایی منطبق می کردند.
سازمان های بزرگ منطقه ای من جمله سازمان کنفرانس اسلامی در واکنش به این مشکلات تشکیل گردید تا از طریق هم پیوندی ها و همکاری های مشترک اقتصادی و تجاری زمینه های توسعه کشورها را فراهم نماید، اما طبیعی بود که جهان غرب نسبت به چنین سازمان های بزرگی واکنش نشان دهد و اقدامات خود را برای ایجاد تفرقه بین اعضا به کارگیرد و این تشکل عظیم را در رسیدن به وحدت و اهداف خود ناکام گذارد.
بنابراین برای مقابله با این نوع حرکت ها ضروری بود که گروه های کوچک تری درون سازمان کنفرانس اسلامی تشکیل گردد تا این گروه ها از تهدید های فوق الذکر در امان بوده و زیرساخت های اولیه را برای توسعه همکاری های تجاری و اقتصادی در سطح سازمان کنفرانس اسلامی مهیا نماید.
بنابراین یکی از راه های افزایش همکاری ها در این سازمان، ایجاد بازار مشترک اسلامی و برای رسیدن به این هدف و ایجاد زمینه و بستر مناسب برای فعالیت موثر و کارای این بازار، استفاده از تشکیلاتی چون گروه هشت کشور اسلامی بود؛ به طوری که می توان از پیوند دادن ترتیبات تجاری و اقتصادی زیر گروه های کشورهای اسلامی با یکدیگر چون اکو، شورای همکاری خلیج فارس و گروه هشت کشور اسلامی در این ارتباط همکاری های اقتصادی منطقه ای را افزایش داد.
در کل می توان گفت در گروه کشورهای اسلامی عواملی که برای ایجاد یک پیمان موفق منطقه ای ضروری است به شرح ذیل وجود داشت:

1. وجود نوعی طرز زندگی مشترک در همه کشورهای منطقه
2. نبود تخاصم و تعارض در باورها، فرهنگ ها، ارزش ها و مذهب و سنت این کشورها
3. وابستگی و منافع متقابل اقتصادی کشورهای عضو
4. وجود حداقلی از توانایی های سیاسی و اداری
5. تشابه نخبگان سیاسی آن کشورها و وجود عقلانیت در آنان
6. همچنین وجود حداقلی از شبکه های ارتباطی و مبادلاتی شامل شبکه های بزرگراه ها، قطار و هواپیما، گمرک و غیره

D-8 چگونه شکل گرفت

این گروه شامل هشت کشور مسلمان درحال توسعه، یعنی اندونزی، ایران، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه می باشد که با هدف تقویت نفوذ این کشورها در بازارهای جهانی و برقراری گفت وگو با هفت کشور صنعتی تشکیل گردیده است و پایه گذار آن نجم الدین اربکان نخست وزیر اسبق و اسلام گرای ترکیه است که با سفر به 8 کشور عضو در تیرماه سال 1375 زمینه تاسیس این گروه را فراهم نمود و نخستین اجلاس سران این گروه با حضور سه رئیس جمهور ، چهار نخست وزیر و یک وزیر خارجه در خرداد 1376 در شهر استانبول ترکیه برگزار شد.

اهداف اصلی D-8

1. توسعه اقتصادی و اجتماعی
2. تقویت موقعیت کشورهای در حال توسعه در اقتصاد جهانی
3. ایجاد تنوع و موقعیت های جدید در روابط بازرگانی
4. تقویت حضور در تصمیم سازی های بین المللی
5. ارتقای سطح زندگی مردم درکشورهای عضو
6. حذف موانع تجاری
7. استفاده از توانمندی های هشت کشور برای اعتلای سهم آنان در تصمیم گیری های جهانی
8. توسعه کشاورزی
9. اقدام برای فقرزدایی
10. توسعه ارتباطات و اطلاع رسانی
11. انتقال علوم و تکنولوژی
12. بسط همکاری های مالیه و بانکداری
13. همکاری در زمینه مبادله انرژی
14. همکاری در زمینه های محیط زیست
عضویت در این گروه برای دیگر کشورهای در حال توسعه که به اهداف و اصول آن پایبند باشند امکان پذیر است و همچنین عضویت در آن، تاثیر در روابط دوجانبه یا چندجانبه کشورهای عضو، با دیگر کشورها نداشته و مانعی نیز جهت عضویت آنان در سازمان های منطقه ای و

نیست.
لازم به ذکر است که کمیته کارشناسان ارشد در سومین اجلاس خود که در شهر آنتالیای ترکیه برگزار گردید تصمیم گرفتند که ده کمیته کاری برای بررسی زمینه های همکاری تاسیس گردد. این ده گروه عبارت هستند از:

1. صنعت
2. کشاورزی
3. مخابرات و اطلاعات
4. تجارت
5. علوم و تکنولوژی
6. توسعه نیروی انسانی
7. بهداشت
8. توسعه روستایی
9. بانکداری
10. انرژی

مسئولیت دو کمیته کاری مخابرات و اطلاعات، علوم و تکنولوژی به ایران واگذار شده است.

اهداف راهبردی ایران در گروه D-8

1. تقویت هرچه بیشتر نقش اسلام در میان اعضای گروه
2. همکاری اقتصادی با کشورهای عضو در جهت تحقق اهداف اقتصادی نظام از طریق بهره گیری از امکانات گسترده آن ها
3. همکاری و همیاری با کشورهای عضو در عرصه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و تحکیم پیوندهای سیاسی
4. همکاری و اتخاذ مواضع مشترک اقتصادی در میان کشورهای در حال توسعه مسلمان در عرصه روابط اقتصادی بین المللی
5. همکاری و هماهنگی در امور صنعتی و فناوری
6. تحکیم پیوندهای سیاسی از طریق همکاری های همه جانبه
7. استفاده از تجارب کشورهای عضو در جهت رفع تنگناهای اجتماعی و اقتصادی
8. بهره گیری از گروه به منظور برخورد با تهدیدها و چالش های بین المللی

اهداف راهبردی دولت ایران با توجه به ساختارها و کارکردهای بخش های تولید، تجارت و خدمات کشور

• ایران در کنار کشورهای اندونزی و نیجریه صادر کننده نفت می باشد که در این همکاری می تواند سطح چانه زنی های خود را برای مدیریت مطلوب قیمت نفت بالا ببرد. همچنین ایران در بخش صنعت استخراج نفت از توانایی های بالایی برخوردار است؛ لذا می تواند در موضوع تقسیم کار، مسئولیت این بخش از صنعت گروه را برعهده گیرد.
• در زمینه صنعت پتروشیمی دولت می تواند ساخت مجتمع های پتروشیمی با سرمایه گذاری مشترک را تبدیل به قرارداد نماید و همکاری های فنی و آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی را در زمینه این صنعت پیش ببرد.
• ایران می تواند نیازهای کشاورزی خود را از طریق پاکستان و بنگلادش که در این زمینه فعال تر هستند برآورد نموده و در زمینه صنعت، تولیدات خود را به این کشورها صادر نماید. به طور کلی سهم بخش صنعت در کشورهای گروه هشت حدود 31 درصد است که محصولات کارخانه ای تقریبا یک دوم آن را تشکیل می دهد، در حالی که در این گروه کشورها سهم کشاورزی حدود 25درصد می باشد.
• کشورهای دی-هشت با حجم اقتصاد 3.7 تریلیون دلاری یکی از مهم ترین همکاری های اقتصادی جهان است. دلار آمریکا در چند سال گذشته تقویت شده و کشورهای گروه D-8 تحت تاثیر نرخ ارزهای مختلف قرار گرفته اند. لذا ایران می تواند با استقبال از پیشنهاد دولت ترکیه مبنی بر استفاده از پول ملی در تجارت میان این کشورها، خود را درمقابل خطر افزایش نرخ ارز در آینده به میزان قابل توجهی محافظت نماید.
• ایران می تواند از طریق ترکیه و پاکستان خطوط و شبکه های حمل و نقل و انتقال انرژی را تقویت و گسترش نماید. موقعیت ژئواستراتژیک ایران، می تواند ظرفیت های جدید اقتصادی، تجاری و خدماتی، خصوصا در بخش خدمات مسافربری هوایی را برای ایران و اعضاء گروه ایجاد نماید.
نتایج موفق اقتصادی و تجاری همکاری های بین اعضاء گروه اولا روابط سیاسی کشورهای عضو را مستحکم نموده؛ ثانیا وجود روابط و شبکه های تجاری، انرژی، حمل و نقل و مالی، می تواند همکاری های «امنیتی» را به دنبال داشته و برحسب نیازمندی های جهانی به این خطوط و شبکه ها، ضریب امنیتی کشورهای عضو گروه را افزایش دهد؛ ثالثا تمایل و تقاضا برای محلق شدن به گروه، در بین کشورهای اسلامی افزایش یافته، سطح همکاری ها و هم پیوندی ها رشد خواهد یافت؛ رابعا این همکاری ها راه های برون رفت از تحریم های غربی را ممکن و میسر خواهد کرد. به نظر می رسد دولت می تواند گزینه های روی میز خویش را در رابطه با دیپلماسی اقتصادی افزایش دهد تا از این طریق، میزان ریسک ها را در مواجه با چالش های اقتصادی پیش رو کاهش دهد.