برای حل مشکلات، باید به مسایل فرابخشی نگاه کنیم. بدون آمار دقیق برنامه ریزی ممکن نیست

به مناسبت روز ملی آمار و برنامه ریزی، همایش بزرگداشتی ساعت ٨الی ١٢ روز شنبه اول آبان ماه ١٣٩۵ در محل آمفی تئاتر دانشکده علوم ریاضی و رایانه دانشگاه علامه طباطبایی و با همکاری مرکز آمار ایران، پژوهشکده آمار و گروه آمار دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
دکتر امید علی پارسا رییس مرکز آمار ایران در ابتدای همایش به وضعیت حساس نظام آماری و نقش آن در توسعه کشور اشاه کرد و گفت : نظام آماری کشور در مقطع خاص و حساسی قرار گرفته است و دراین مقطع حساس باید تصمیمات و اقدامات استراتژیکی صورت بگیرد که با توجه به قانونمندی های توسعه و تجارب توسعه در کشورهای پیشرو و به ویژه در حوزه ی آمار می تواند منشا خیر و برکت برای همه تصمیمات کشور درهمه ی سطوح باشد.
وی درباره گذار از آمارگیری سنتی گفت: مقطع، مقطع گذار از آمارگیری های سنتی به سمت آمارهای ثبتی مبنا است اگر به مستندات موجود در مرکز آمار در بیست سال پیش برگردیم می بینیم تا کنون هرچند زحمات زیادی کشیده شده است اما علی رغم همه این زحمات توفیق زیادی حاصل نشده است.
بنابراین نظام آماری ما ناگزیر از حرکت به سمت آمارهای ثبتی مبنا است ما در حال گذار از مرکزیت بانک مرکزی به مرکز آمار ایران هستیم واقعیتی که در همه کشورها طی شده است. قبل از تولد هر مرکز اماری بانک های مرکزی وجود دارند که کارهای عالمانه انجام می دهند و آمار و اطلاعات مورد نیاز کشور را تولید می کنند تا اینکه صاحب امر نهاد مورد نیاز متولد شودو رسالت خودش را بر عهده بگیرد. این رسالت در قانون برنامه پنجم، ماده پنجاه و چهار اتفاق افتاد و در احکام دائمی مورد نیاز برنامه های توسعه تکرار شد.
وی اطلاعات آماری دقیق را مبنای اصلی تصمیمات و برنامه ریزی دانست و گفت : در نودمین سالگرد تولد بامول اقتصاددان بزرگ، اقتصاددانان جمع شده بودند و جمع بندی این بود که مشکل ما امروز تئوری و نظریه نیست مشکل ما تکنیک و روش های اماری هم نیست بلکه مشکل اصلی ما اطلاعات با کیفیت و قابل اعتماد است تازه این مسئله درباره اطلاعات آمریکا است مسلما در جامعه فعلی ما باید داده های با کیفیت اصل و اساس همه ی کارها و تصمیمات و برنامه ریزی باشد که گذار از نظام آمارهای سنتی به سمت مدرن یا همان ثبتی مبنا اساس کار است و الزامات خاص خودش را دارد. تمرکز ما براین است که ببینیم دانشگاه های ما الزامات این گذار را به چه شکل تبیین می کنند.
مصداق بارز این گزار سرشماری عمومی نفوس و مسکن به شیوه اینترنتی بود. بالاترین میزان پاسخگویی اینترنتی برای اولین بار کشور ژاپن با ٣٧٪ ، کشور کانادا اولین بار ١٨.۵٪ و بار دوم ۵۴٪ و بار سوم ۶٨٪ ، استرالیا برای اولین بار ٩٪ و بار دوم ٢٣٪ و بار سوم ۵٨٪ است. در ایران برای بار اول ۴۶.۴٪ است که ٣٧ میلیون ٣٧١ هزار نفر از جمعیت ایران است .
دکتر پارسا اراده ملی و عزم همگانی را عامل اصلی این موفقیت مطرح کرد و گفت : وقتی این مسئله تبدیل به اراده ملی و عزم مشترک در بین دستگاه های اجرایی شد و به استان ها سرایت پیدا کرد و صداوسیما توانست به مردم پیام سرشماری را برساند . آن وقت این اتفاق بزرگ رقم خورد و معلوم شد که می شود و می توانیم اگر به جای خودخواهی، بخشی نگری ، فرابخشی نگاه کنیم خیلی از کارها انجام می شود.
وی با اشاره به دغدغه های رهبری در خصوص کیفیت داده ه ای آماری گفت: در آن جلسه که خدمت مقام معظم رهبری بودیم چقدر عمیق، دقیق و صریح و با دغدغه و بسیار دغدغه مندتر از هرکسی در این کشور اختلاف و تشتت آماری را بلای بزرگ دانستند که در نهایت اعتماد عمومی را صدمه می زند. من عین جمله اش رابیان می کنم: اختلاف در آمارهای مراکز آماری را بلای بزرگ می دانم که این مسئله موجب بی اعتمادی در مردم می شود. امار و اطلاعات دقیق متمرکز و علمی پایه اصلی تصمیم گیری ها (نفرمودند فقط برنامه ریزی) و همه تصمیم گیری های کارامد در کشور است. تاکید داشتند به شرکت، اطلاعات صحیح و محرمانه بودن اطلاعات و بحث هایی از این دست که ما امیدواریم در قالب برنامه ششم برنامه ملی آمار این گذار را انشااله به نحو کارامد و اثر بخش و بهینه انجام بدهیم و مطمئن هستیم که انجام داده خواهد شد.
من به برخی مشکلات بنیادین نظام آماری در محضر مقام معظم رهبری اشاره کردم که یکی از ان ها همین اختلاف بین مراکز آماری و اعدادی است که می دهند. سؤالات متعددی در سطح رسانه ای وجود دارد که آیا نمی شود آمار و اطلاعات بانک مرکزی خصوصا در زمینه رشد اقتصادی، تورم، بیکاری، درامد و هزینه با مرکز آمار یکی شود ؟ اگر روش این ها علمی است پس چرا جواب هایشان با یکدیگر یکی نیست؟ این تشتت ناشی از چیست؟ حضرات بعنوان علما و اندیشمندان این مقوله حتما بهتر از هرکس دیگری می دانید که امکان ندارد نتایج طرح های مبتنی بر نمونه گیری یکسان باشد. و معنی اش ان است که هر جفت این دو نهاد رسمی داده هایشان اگرچه یکی نیست و یکی هم نخواهد شد، قابل اعتماد است. فقط در یک صورت که سرشماری باشد و یک طرح یکبار اجرا شود، می تواند یکی باشند. والا اگر حتی سرشماری هم باشد و همزمان نباشد و مختلف بازهم قطعا یکی نخواهد بود. بنابراین امکان ندارد این دو بدین ترتیب یکی شوند. طرح هزینه و درآمد را هم اگر اشاره کنم: مرکز آمار ایران ۴٢٩ شهر اما بانک مرکزی ٧٧٩ شهر. حال شما وارد جزئیات هم که شوید امکان دارد نتایج این دو یکی باشد؟! حالا این دو منتشر می شوند و در جامعه دو عدد می آید تشتت و بلای بزرگ گریبان گیر می شود. پرواضح است که امکان ندارد نتیجه ها یکی باشند. پس باید مانند همه کشورهای دنیا مرجع و متولی آن مسئول اینکار باشد و نهادهای دیگر اگر احساس نیاز می کنند برای خود تولید کنند
وی با نگرانی از تحلیل های آماری ضعیف و عدم پاسخ عالمانه مرکز آمار گفت : هرچه به پایان سال نزدیک می شویم ،هرچه به انتخابات سال اینده نزدیک می شویم سطح تحلیل ها و نکاتی که در سطح رسانه مطرح می شود واقعا نگران کننده است.من به عنوان یک طلبه اقتصاد وقتی این مجموعه تحلیل ها و نقد ها را می خوانم به حال مرکز اماری که با این همه دانشمند باسواد عالم شجاع ،پاسخ عالمانه به این نقد ها نداده و نمی دهد غبطه می خورم.
در روزنامه ها تیتر زده می شود که دولت ٨ سال، سال پایه را عقب کشیده است،که رشد اقتصادی ۴.۴ درصدی برای ٣ ماه بهار امسال نسبت به سه ماه بهار سال بعد اتفاق بیفتد .کسی که ۴ واحد اقتصاد کلان دوره لیسانس خوانده باشد می فهمد که این حرف بسیار حرف نسنجیده ای است ولی در رسانه مطرح می شود و ١٠٠٠ نفر می بینند و عده ای هم باور می کنند که رشد اقتصادی بدون رشد اشتغال چگونه اتفاق افتاده است ؟ رشد اقتصادی ۴.۴ درصد بهار امسال به بهار سال قبل منفی بوده است.
رشد بخش صنعت آنهم به صورت سرجمع که شامل صنعت ساخت، ساختمان، آب، برق و گاز ،جمع رشد اشتغال این بخش آن هم به صورت سرجمع ٣.۴ درصد است و این ها آمارهای مرکز امار است و کاملا سازگار است و توقع نداشته باشیم که در اقتصادی که این همه ظرفیت خالی دارد رشد اقتصاد به اندازه رشد اشتغال داشته است.
در صنعت که وارد می شوید یه قدم پایین تر از این سرخط اصلی بروید می بینید رشد بخش صنعت ٨.٨ درصد که اجزای آن نفت و گاز ۵٧ درصد صنعت ساخت ۴.۴ درصد، ساختمان منهای ٨.٨ درصد در مقابل رشد ۴.۴ درصدی بخش صنعت ساخت رشد اشتغال ان نیز ٢.٣ درصد است .پس بخش صنعت ساختمان هم رشد ۴.۴ درصدی دارد و هم رشد ٣.۴ درصدی داریم .می خواهم بگویم در تحلیل دیتا به هیچ وجه نباید تنها آن رقم نهایی وکلی را دید باید رفت سراغ سرگروه ها ،گروه ها، اجزا، تا به تحلیل واقعی در اقتصاد برسیم.
وی افزود:سه نوع تحلیل ما در حوزه امار داریم یک تحلیل ،تحلیل توصیفی است همین که مرکز امار توضیح می داده است در حد امار ی که جداول را ارئه می کند و هر استفاده ایی هرکه می خواهد بکند .دوم:تحلیل های تبیینی است با تفسیر دیتا ،تفسیر نتایج ان برای جلوگیری از تفسیرهای غلط این وظیفه مرکز امار ایران است ،این اجزا سهمشان در این عدد چیست با چه فرایندی به این عدد رسیدید تفسیر صحیح ان چیست تفسیر غلط چیست؟ می گویید تورم امده است پایین اما قیمت ها کاهش پیدا نکرده است در کجای علم اقتصاد کاهش کاهش تورم به معنای کاهش قیمت ها است باکاهش تورم اهنگ رشد قیمت ها کم شده است.ماشینی با سرعت ١۴٠ کیلومتر داشته به سمتی می رفته حالا دارد با سرعت ١٠٨ کیلومتر می رود. باید ببینیم که این تحلیل های در واقع مناسب برای عامه مخاطبین را چه کسی باید انجام دهد من فکر میکنم همان قدر که مرکز امار وظیفه دارد و تمام قد تمام ارکان مرکز امار ایران باید به این موضوع حساس باشند دانشگاه و اساتید ماهم وظیفه دارند .خیلی فرق می کند که اساتید موجود یک تحلیل عالمانه داشته باشند یا یک کارمند مرکز امار که خود تولید کننده اطلاعات است .کسانی که مرجع هستند من فکر می کنم تکلیف دارند.این امار مظلوم که به این شکل مورد همه جور تاخت و تاز ،هرکه هرجا کم می اورد اخرش می گوید احتمالا امار غلط تولید شده است من متا دیتا های مرکز امار را دیدم اقای دکتر مهران مدرس برجسته ILO به دقت و بقیه اساتید چک کردند.حداقل تورم و بیکاری من به عنوان یک اقتصاد خوانده تحلیل کردم و اجزای ان را دیده ام.از هر حیث واقعا نمی شود عیب روی این ها گذاشت.
ما ان شاالله در مرکز آمار این دوران گذار را با قدرت پیگیری می کنیم و امیدواریم به نحو احسن و شایسته این عمل را پشت سر بگذاریم و منتظر نظرات راهگشای عزیزان چه در این سمینار و چه بعد از آن هستیم همچنین تعامل فعال با محققین،دانشگاهیان و دانشجویان از طریق میکرو دیتای فراوانی که در مرکز آمار وجود دارد و اصلا دست اساتید نیامده داشته باشیم.
مرکز آمار انتظار دارد دانشگاهیان علاوه بر درس و پژوهش های علمی ناب که من هم در جریان آنها قرار دارم و می بینم،در این زمینه که غبار مظلومیت را از مرکز آمار برداریم.من واقعا از پرسنل مرکز آمار سالم تر،شجاع تر و عالم تر ندیدم.در مرکز آمار،آمار سفارشی نداریم.امکان ندارد رییس مرکز آماری جرات بکند از معاون خود آمار سفارشی بخواهد هر چند که مقام سیاسی دوست داشته باشد اما رییس مرکز آمار نمی تواند به معاون خود بگوید چون معاون نمی تواند به مدیر کل همچنین مدیر کل به کارشناس بگوید و آمار سفارشی بخواهد.پس در مرکز آمار امکان ندارد از بالا آمار ساخته شود چون تمام آمار مبتنی بر اطلاعاتی است که خیلی از آنها از پرسشنامه و سطوح پایین می آید و انجام می شود.
در پایان تقدیر و تشکر می کنم از کل عزیزان و همکاران خودم در مرکز آمار ایران و استان ها،همچنین یادی بکنم از دکتر عادل آذر،کسی که این جرات و جسارت و ریسک پذیری ورود به سرشماری اینترنتی و همه طرح های مرکز آمار را با ایثار و از خودگذشتگی کارکنان و پرسنل مرکز آمار را ارائه دادند.
امیدوارم خروجی کل این سرشماری در مقایسه با کل سرشماری های قبلی داده های با کیفیت تری را ارائه بدهد و نظام آماری کشور به جایگاهی برسد که در همه ی کشورهای دنیا به عنوان یک قانونمندی توسعه اتفاق افتاده است.یکی از قانونمندی های توسعه ایجاد مراکز آماری بی طرف متخصص دارای اطلاعات فردی محرمانه است.اگر با فرآیند تولید در مرکز آمار ایران آشنا باشیم هشت فاز حدود چهل مرحله و فرآیند روی طرح انجام می شود تا به عددی برسد ولی ما فکر می کنیم این اعداد همینجوری ارائه می شود و به راحتی قابل تغییر است.
امیدوارم این تعامل با دانشگاه ها خیرات و برکات برای نظام آماری کشور و خود دانشگاه ها ،مرکز آمار و عامه مردم و خشنودی مقام معظم رهبری به همراه داشته باشد.