کیفیت زندگی مددجویان

مقدمه
با آغاز دهه 1980 نگرش های نوینی با عناوین شاخص پایداری رفاه اقتصادی وشاخص فیزیکی کیفیت زندگی مطرح گردید. شاخص های فیزیکی کیفیت زندگی به سنجش مرگ و میر نوزادان، میزان سواد و امید به زندگی به عنوان معیارهای سنجش بهزیستی و رفاه می پردازند.
کیفیت زندگی نشان دهنده ویژگی های کلی اجتماعی، اقتصادی و محیطی مناطق است و می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای نظارت بر برنامه ریزی توسعه اجتماع به کار رود. لذا هدف غایی مطالعه کیفیت زندگی و کاربرد متعاقب آن، بدین منظور است که مردم توان بهره مندی از زندگی با کیفیت مطلوب را داشته باشند.
با افزایش جمعیت شهرنشینی و تمرکز صنایع، سرمایه ها، امکانات و خدمات شهری رشد کرده و شهرهای بزرگ به کلان شهر های کنونی تبدیل شده و مشکلات جبران ناپذیری برای بشر پدید آمده است. به همین دلیل توجه بسیاری از دانشمندان و صاحبنظران به مفهوم کیفیت زندگی معطوف شد تا از این طریق تلاش هایی در راستای ارتقاء شرایط زندگی و بهبود بخشیدن به بعد کیفی زندگی بشر صورت گیرد. بنابراین، در یک شهر سالم با کیفیت بالا، شرایط کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در جهت توانمندسازی ساکنین شهر برای اجرای نقش های زندگی و شکوفایی استعدادهای آن فراهم است.
شهر تبریز در توسعه ادواری تابع شیوه معینی از محلات و مناطق بوده و هر منطقه و محله شهری خصوصیات مختلف خود را داشته است.کالبد کنونی شهر تبریز عملا تمامی سطح بستر طبیعی و یکپارچه آن را اشغال نموده و به عنوان یکی از مادرشهرهای ایران در معرض یک تحول کیفی قرار گرفته است. امروز مادرشهر تبریز دیگر یک کانون کالبدی-اجتماعی یکپارچه و همگون نمی باشد، بلکه مجموعه ای از کانون های پراکنده و ناهمگون است که در شبکه پیچیده ای از روابط اقتصادی-اجتماعی و کالبدی-فضایی به هم گره خورده و در ارتباط با هم است. با توجه به استقرار شهر در پهنه خطر بسیار بالای زلزله و تحولات عظیم در ساختار جمعیتی آن طی نیم قرن اخیر و به تبع آن رشد فیزیکی شهر به همراه ایجاد محلات جدید و تغییر در بافت و تیپولوژی محلات قدیم آن در سطوح مختلف اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی و با عنایت به اینکه این شهر به عنوان یکی از بزرگترین کانون های شهری کشور با موقعیت ممتاز مبادلاتی-ارتباطی-خدماتی-صنعتی و شهری می باشد، به ناچار مسایل مذکور باعث شده سازمان سنتی شهر را که تا گذشته نه چندان دور متکی به تقسیمات محله ای بود، در هم شکسته، استقلال نسبی محلات متزلزل شده و محدوده های معین محلات سنتی قابل شناسایی نباشند.
بنابراین به نظر می رسد بین بافتهای هفتگانه شهری از نظر عرض خیابان، میزان فضای سبز، سهولت دسترسی به خدمات رفاهی، خدماتی، آموزشی ، درمانی، اداری و سایر خدمات شهری تفاوت فاحشی وجود دارد که این تفاوت باعث افزایش مسافرت های درون شهری، ناهنجاریهای اجتماعی و مشکلات دیگری می شود.
بنابراین با توجه به موارد مطروحه ، در این نوشته، کیفیت زندگی شاخص های اجتماعی، اقتصادی، محیطی و کالبدی در بین مددجویان کمیته امداد امام خمینی (ره) درسطح محلات تبریز به عنوان مساله اصلی مورد بررسی قرار می گیرد. برای ورود به بحث می توان سوالاتی بشرح ذیل طرح نمود:
– کیفیت زندگی مددجویان در محلات مختلف کلان شهرتبریز چگونه است؟
– چه تفاوتهایی بین کیفیت زندگی مددجویان از بعد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی-فضایی در محلات شهر تبریز وجود دارد؟
– کدام متغییر ها با کیفیت زندگی در مناطق مختلف شهر تبریز رابطه دارد؟

کیفیت زندگی
کیفیت زندگی مفهوم گسترده ای است که دارای معانی گوناگونی برای افراد و گروه های مختلف است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان سنجه ای برای میزان جذابیت و برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایتمندی و…تفسیر کرده اند. بسیاری از محققان براین باورند که کیفیت زندگی مفهومی چند وجهی، نسبی، متاثر از زمان، مکان، ارزش های فردی و اجتماعی است.
لیو (Liu) در سال 1983 کیفیت زندگی را ̎ عنوانی جدید برای مفهوم قدیمی بهزیستی مادی و روانی مردم در محیط زندگی خود ̎ توصیف کرده است. مولر (Moller) در سال 1983 کیفیت زندگی را میزان رفاه افراد و گروه ها تحت شرایط اجتماعی و اقتصادی عمومی تعریف می کند. فو (Foo) در سال 2000 کیفیت زندگی را رضایت کلی فرد از زندگی می داند. پسیون (Pacion) در سال 2003 کیفیت زندگی را این گونه تعریف می کند: اصطلاح کیفیت زندگی به طور کلی به وضعیت محیطی که مردم در آن زندگی می کنند ( مثل آلودگی و کیفیت مسکن) و همچنین به برخی صفات و ویژگی های خود مردم (مثل سلامت و میزان تحصیلات) اشاره دارد. کوستانزا و همکاران (Costanza et al) در سال 2007 کیفیت زندگی را بعنوان میزان تامین نیازهای انسانی در ارتباط با ادراکات افراد و گروها از بهزیستی ذهنی تعریف می کند. داس (Das) در سال 2008 کیفیت زندگی را بعنوان بهزیستی و یا عدم بهزیستی مردم و محیط زندگی آنها تعریف می کند. با توجه به تعاریف ارائه شده می توان واژگان کلیدی مورد استفاده در تعریف کیفیت زندگی را اینگونه خلاصه کرد: واقعیات عینی، ادراک ذهنی، برخورداری، بهزیستی، رضایت از زندگی و نیازهای انسانی. از ملاحظات مفاهیم فوق، می توان به این موارد اشاره نمود:
• ایده و مفهوم کیفیت زندگی یک ایده چند وجهی است که با یک پهنه وسیع از شاخصها و بنابراین در زیر یک سایه قرار دارد. در عین حال موضوعی میان رشته ای مفهومی چند بعدی است.
• مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب می باشد که از چندین متغیر متأثر می گردد .تغییر در سطح درآمد مردم، شرایط زندگی، وضع سلامت، محیط، فشار روحی روانی، فراغت، شادمانی خانوادگی، روابط اجتماعی و چندین متغیر دیگر نظیر آن، که به شکل مرکب کیفیت زندگی و تغییرات آن را تعیین می کنند.

ابعاد کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در متغیرهای زیر گنجانده شده است :
الف) درد جسمانی
ب) سلامت عمومی
ج) عملکرد جسمانی
د) محدودیت عملکرد عاطفی
ه) محدودیت عملکرد جسمانی
و) عملکرد اجتماعی
ز) نشاط و سرزندگی
ح) سلامت روانی

کمیته ی امداد
کمیته ی امداد به عنوان نهاد یا سازمان غیرانتفاعی عالم المنفعه، به لحاظ رسالتی که دارد، با درصد بیشتری از مردم فقیر و روستا سر و کار دارد و برنامه های حمایتی را در خصوص کاهش فقر و روستاییان انجام می دهد. کمیته ی امداد در واقع یک نهاد کاملاً خیریه ای نیست بلکه در کنار امور خیریه به کارهای دیگری نیز می پردازد و بنابراین در جهت کاهش ابعاد مختلف فقر (فقر درآمدی، قابلیتی یا مشارکتی، فقر مبتنی بر طرد اجتماعی)، راهبردها (رشد اقتصادی و توسعه ی انسانی) و سیاست های مختلفی (مستقیم و غیرمستقیم) را به کار می گیرد

مددجو
مددجو کسی یا فردی است که بدلیل عدم توانایی در اداره زندگی قادر به امرار معاش نبوده و از خدمات حمایتی بهره مند می باشد.

شاخص های آماری
با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقاتی، جامعه آماری شامل کلیه ی مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) درسطح محلات شهر تبریز می باشد که برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده می شود و براین اساس با توجه به جمعیت جامعه آماری مورد نظر تعداد نمونه قابل بررسی 375 نفراست . با استفاده از طیف لیکرت اندازه گیری متغییرهای پژوهش انجام پذیر شده است. برای سنجش پایایی نیز از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده می شود وبرای سنجش اعتبار از ضریب همبستگی پیرسون کمک گرفته می شود. که جدول شماره 1 نتایج مربوط به آزمون روایی پرسش نامه را نشان می دهد.
از کل پاسخگویان 375 نفر دراین تحقیق تعداد 196 نفر زن (3/52 درصد) و تعداد 179 نفر مرد (7/47 درصد)، تعداد 135 نفرمجرد(36 درصد) تعداد 18 نفرمطلقه(8/4 درصد) و تعداد 191 نفرمتاهل (9/50 درصد) بوده است به لحاظ سکونت نیز تعداد112نفر (9/29 درصد) در خانه استیجاری ، تعداد 120 نفر(32درصد) درخانه ملکی ، تعداد 68 نفر (1/18 درصد ) درخانه ورثه ای سکونت داشته و تعداد75 نفر (20درصد ) وضعیت سکونت خود را اعلام نکرده اند ودرنهایت درخصوص سابقه بیماری نیز تعداد 83 نفر(1/21 درصد ) بیماری داشته وتعداد 106 نفر(3/28 درصد ) بدون بیماری بوده و تعداد 186 نفر(6/49 درصد )از اعلام سلامت جسمانی خود خودداری نموده اند.

نتیجه گیری
کیفیت زندگی ازجمله مفاهیم گسترده ای است که اهمیت آن به طور روزافزونی در بسیاری از عرصه های مطالعاتی رشته های مختلف علمی و دانشگاهی درحال گسترش است امروزه بخش جدیدی از مطالعات مربوط به کیفیت زندگی، بر کیفیت زندگی شهری و واژه ها ی مفهومی مرتبط اختصاص یافته است لذا شاید این اولین تحقیقی باشد که به بررسی کیفیت زندگی مددجویان کمیته امداد امام خمینی (ره) در کلان شهر تبریز پرداخته است بنابراین:
با توجه به نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر می توان گفت که بین عوامل اجتماعی با کیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد. یکی دیگراز نتایج بدست آمده در این بررسی این است که بین عوامل زیست محیطی با کیفیت زندگی مددجویان رابطه معنادار و مستقیمی وجود دارد که نتیجه ی این بررسی با رضایتمندی ساکنین محله از طریق شاخص های کیفیت محیطی همسو ارزیابی شده است.
از دیگر نتایج به دست آمده در این تحقیق که می توان به آن پرداخت می توان گفت که بین کیفیت زندگی وکیفیت فضا رابطه معناداری وجود دارد که این نتیجه نیز با نتایج تحقیق کاظمی(1388) همسو وسازگار می باشد و همچنین براساس تعریف سیف الدینی کیفیت زندگی شهری در برگیرنده ابعادی روانی است که شاخص هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در برمی گیرد. در برخی موارد، رضایت اجتماعی نیز نامیده می شود. همچنین ابعادی محیطی که دربرگیرنده سنجه هایی همچون مسکن، دسترسی به خدمات و امنیت محیطی است. جنبه های دیگر در برگیرنده توجه به فرصتهای اجتماعی، امیدهای اشتغال، ثروت و اوقات فراغت است.

پیشنهادها
1. ازآنجا که جمعیت مورد مطالعه یعنی مددجویان کمیته امداد امام خمینی (ره) کلان شهر تبریز وضعیت اقتصادی مطلوبی ندارند باید برای این افراد به لحاظ اقتصادی شرایطی فراهم گردد تابتوانند با انتخاب درستی از شرایط اقتصادی حاکم ، به خودکفایی وتوانمندی برسند.
2. جمعیت مورد مطالعه (کمیته امداد امام خمینی ) عموماً از طبقات پائین اجتماعی هستند که به نوعی بدلیل شرایط نامناسب اقتصادی واجتماعی مجبور به سکونت در اسکانهای غیررسمی شهر رغبت نشان داده و به نوعی در معرض آسیب های زیست محیطی و فضایی قراردارند لذا بایستی ضمن تقویت بینان خانواده آنان ، زمینه ای برای مشارکت آنها درفضاهای اجتماعی و اقتصادی مناسب فراهم گردد.
3. با درنظر گرفتن این نکته که نتایج این بررسی، ناظر بر بخش بسیارمحدودی از این جامعه به دلیل عدم دسترسی به همه نمونه هاست بی تردید نتایج به دست آمده درجهت ارائه راهکارهای مفید برای افزایش کیفیت زندگی مددجویان کافی نخواهد بود.