خنثی سازی آثار نوسانات قیمت نفت اولین دلیلی که ما را به اقتصاد مقاومتی وا می‌دارد
آنچه در زیر می‌آید ماحصل گفتوگوی یک ساعته ما با ایشان است:
کارایی : به عنوان پرسش اول تاریخچه مختصری از آغاز بحث اقتصاد مقاومتی در دنیا و ایران ارائه فرمایید.
پناهی : ادبیات اقتصاد مقاومتی در جریان محاصره غزه از حدود سال 2005 مطرح شد. در این مقطع که امکان صادرات محصولات کشاورزی در غزه وجود نداشت بحث تاب آوری و تقویت توان تولید داخل مطرح شد. در کشور ما هم اگر به ادبیات اقتصادی در اوایل انقلاب نظری داشته باشیم با عباراتی مثل خودکفایی یا خوداتکائی اقتصاد زیاد مواجه می شویم ولی مشخصاً بحث اقتصاد مقاومتی در ایران از حدود سال 1389 توسط مقام معظم رهبری مطرح شد و ایشان چندین سال است که توجه ویژه ای به امر اقتصاد کشور داشته و همواره با نامگذاری های اقتصادی برای هر سال اهمیت بحث اقتصاد و لزوم اجرای اقتصاد مقاومتی را به مردم و مسئولان گوشزد می کنند.
کارایی : آیا منظور از اقتصاد مقاومتی همان اقتصاد در شرایط فشار است؟ شما چه تعریفی از این مقوله دارید؟
پناهی : خیر؛ این تصور نادرستی است که برخی از افراد اقتصاد مقاومتی را همان اقتصاد ریاضتی می دانند که بایستی فقط در شرایط فشار ، تحریم و جنگ اعمال شود. تصور غلط دوم این است که بعضاً اقتصاد مقاومتی را به معنی بستن درهای اقتصاد کشور به روی خارج می دانند. اقتصاد مقاومتی همانند فنری است که وقتی در برابر فشارهای مختلف داخلی و خارجی قرار می گیرد بتواند به راحتی خود را ترمیم کرده و به حالت اولیه برگردد. در واقع اقتصاد مقاومتی درحکم تقویت بنیه اقتصاد داخلی جهت افزایش تاب آوری در برابر فشارهای خارجی است.
کارایی : به نظر شما مهمترین چالش ها و موانعی که بر سر راه اقدام و عمل به اقتصاد مقاومتی وجود دارند کدامند؟
پناهی : اولین بحث اساسی در اقتصاد ما سیاست زدگی و شعارزدگی اقتصاد کشور است و به نظر من بسیاری از تحلیل هایی که در مورد اقتصاد مقاومتی ارائه می شود صحیح نبوده و رنگ و بوی شعار و سیاست زدگی دارد. مسئله دوم این است که اقتصاد ما در دهه های گذشته به شدت متکی به درآمدهای نفتی بوده و درآمدهای نفتی هم متکی به قیمت نفت و قیمت نفت هم یک متغیر برونزای غیر سیاست گذاری است. یعنی این متغیر در دست ما نیست و متاسفانه در سال های گذشته به شدت نوسان داشته و این نوسانات مخل برنامه های توسعه اقتصادی بوده است.
کارایی : در مورد الزامات و ضرورت های تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور صحبت کنید.
پناهی : اولین دلیلی که ما را به اجرای اقتصاد مقاومتی وا می دارد همین خنثی سازی آثار مخرب نوسانات قیمت نفت است. نکته دوم اینکه در طول چند سال گذشته آثار تشدید تحریم ها در اقتصاد ما نمود داشته و موجب شده مجبور شویم مواد اولیه و واسطه ای را از طریق دلالان و واسطه ها با چندین برابر قیمت وارد کشور کنیم و طبیعی است که این مسئله بر اقتصاد کشور ضربه وارد آورده است. ضرورت دیگر اقتصاد مقاومتی شرایط اقتصاد داخلی کشور مثل تورم شدید تا مرز 40 درصدی، بیکاری و تعطیلی واحدهای تولیدی است به طوری که در استان آذربایجان شرقی نیمی از 10 هزار واحد تولیدی دارای پروانه در سال های گذشته کاملا تعطیل شدند و اگر به این شدت به قضیه ورود نمی یافتیم تعطیلی واحدها به 70 تا 80 درصد هم می رسید.
کارایی : اجرای برجام چه تاثیراتی می تواند در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در کشور داشته باشد؟
پناهی : همان طور که اشاره کردم اقتصاد مقاومتی فقط برای دوران تحریم و فشار نیست و در شرایط غیر تحریمی هم ضرورت دارد چرا که وظیفه اقتصاد مقاومتی تقویت بنیه اقتصاد جامعه است. بنده قبل از نهایی شدن برجام در یک مصاحبه صریحا اشاره کرده بودم که به هر حال قرار نیست برجام معجزه کند. برخی تصور می کنند با اجرای برجام همه مشکلات حل می شود در حالی که اینطور نیست. در واقع بزرگترین حسن برجام شفاف سازی وضعیت اقتصادی کشور بود. قبل از اجرای برجام هر جا مشکلی در اقتصاد کشور پیش می آمد گردن تحریم ها می انداختیم و هر مسئولی ناکارآمدی و ضعف مدیریتی خود را پشت عنوان تحریم پنهان می‌کرد. با اجرای برجام قطعا اقتصاد ما به شفافیت می رسد و ما خواهیم فهمید درد اصلی کجا است و در نتیجه درمان موثرتری انجام خواهیم داد. در حال حاضر در جریان برجام فشارهای خارجی به حداقل رسیده است و باید نتایج آن را مشاهده کنیم.
کارایی : در مورد وضعیت بخش خصوصی و نقشی که در تحقق اقتصاد مقاومتی می تواند داشته باشد صحبت کنید.
پناهی : در حال حاضر سیستم مالی و پولی و نظام مالیاتی کشور بسیار ناکارآمد بوده و گریز مالیاتی به شدت در اقتصاد ما شایع است. فرار مالیاتی و فساد اداری که ناشی از عدم بهره وری و کارایی واحدهای اقتصادی و عدم مدیریت بهینه مدیران اقتصادی است موجب بروز نااطمینانی بین بخش خصوصی و دولتی شده که در نتیجه آن مشارکت بخش خصوصی ما به شدت کاهش یافته است.این معضل یکی از دلایل اساسی اهمیت به جایگاه و ضرورت حضور توانمند بخش خصوصی در اقتصاد ایران است. اگر دقت داشته باشیم خواهیم دید که در چندین مورد از 24 ماده سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری تاکید موکد بر مشارکت بخش خصوصی است و این زمانی تحقق می یابد که بخش خصوصی خود را متعلق به اقتصاد و اقتصاد را متعلق به خود بداند.
کارایی : به نظر شما مهمترین موانع بر سر راه سرمایه گذاری های مطلوب در عرصه تولید کشور کدامند؟
پناهی : مجموعه ای از عوامل اقتصادی و حتی غیر اقتصادی در این امر دخیل هستند. که به مواردی از جمله فقدان انگیزه کافی در بخش خصوصی، نااطمینانی حاکم در فضای تولید و فضای کسب وکار، فقدان نقدینگی کافی و نظایر آنها می توان اشاره کرد. در کنار همه اینها به نظر بنده معضل اصلی بحث سرمایه گذاری در ایران بالا بودن شدید بهره های بانکی است که اسمش را سود بانکی گذاشته ایم! در کجای دنیا بهره های بانکی 26 درصد است؟! این بهره های بالای 22 تا 26 درصدی باعث می شود من صاحب سرمایه به جای اینکه در بخش تولید سرمایه گذاری کنم بدون کوچکترین زحمت و دغدغه ای پولم را در بانک سپرده گذاری کنم و سود آن را ماهیانه بدون هیچگونه ریسک و نا اطمینانی در حساب خود ببینم. شما کدام واحد تولیدی یا معدنی را سراغ دارید که در شرایط حال اقتصادی کشور بتواند با این بروکراسی و فشار اداری و اقتصادی داخلی و خارجی و نیز رکود حاکم، 25 درصد بازدهی داشته باشد؟!. طبیعی است در چنین شرایطی شاهد انتقال بخش عمدهای از سرمایه ها به فعالیتهای غیر مولد باشیم.
کارایی : آیا اقدامی در جهت اصلاح نرخ سودبانکی در کشور انجام می گیرد؟
پناهی : بله؛ دولت به درستی و همراه با کاهش نرخ تورم، کاهش نرخ سود بانکی را در برنامه های خود دارد. و مرحله به مرحله اقدام به کاهش این سود و همسان سازی آن با شرایط اقتصادی جامعه بخصوص کاهش تورم می کند. هرچند وجود موسسات پولی و مالی عدیده با مجوز یا بدون مجوز که در دو دهه اخیر قارچ گونه در کشور رشد کرده اند و از فضای رانتی برای کسب سودهای کلان استفاده کرده اند و الان به شدت در مقابل این سیاستها مقاومت میکنند مانعی در جهت تسریع این سیاست است ولی به هر حال دولت در دو دوره و در هر دوره به میزان دو درصد در جهت کاهش نرخ سود بانکی اقدام شده است. طبیعی است که این اقدام باید به صورت تدریجی و پله پله پیش رود. چرا که اگر به صورت ناگهانی نرخ سود بانکی کاهش یابد. این خطر محتمل است که تمام پول ها از بانک خارج شده و نقدینگی جامعه را افزایش دهد و این افزایش نقدینگی منجر به افزایش تقاضا ودر نتیجه تورم می شود. لذا لازم است همراه با اصلاح بهره های بانکی دولت با بهبود فضای کسب و کار زمینه را برای هدایت این نقدینگی به سمت تولید فراهم نماید.
کارایی : بر اساس آمار رسمی ارائه شده مردم ایران از لحاظ الگوی مصرف وضعیت مطلوبی ندارند؛ برای فرهنگ سازی الگوی مصرف چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
پناهی : خوشبختانه مقام معظم رهبری در سال های گذشته به درستی پی به ضعف های اقتصادی کشور برده اند و همواره در فرمایشات خود این موارد را پررنگ کرده اند. مردم و مسئولان نیز موظف و مکلف به عمل به رهنمودهای ایشان هستند. همانطور که اشاره کردید بر اساس اطلاعات فائو 30 درصد مواد غذایی تولیدی در ایران تلف می شود که رقم بسیار بزرگی است و هزینه کلان تولید این 30 درصد بر کسی پوشیده نیست. در بخش انرژی هم متاسفانه جایگاه اول مصرف سرانه انرژی در جهان را به خود اختصاص داده ایم که شاید دلیل عمده آن ارزانی بیش از حد انرژی در کشور باشد. دلیل دیگر آن به ضعف فرهنگ سازی در این عرصه بر می گردد. به هر صورت در سال های گذشته در جهت اصلاح الگوی مصرف و فرهنگ سازی مصرف بهینه اقدامانی انجام گرفته است اما کماکان جای کار بسیاری وجود دارد که در این ارتباط نقش صدا و سیما و سایر رسانه ها پررنگ تر است.
کارایی : کمی هم در مورد استان صحبت کنید؛ وضعیت اقدام و عمل به راهبردهای اقتصاد مقاومتی در آذربایجان شرقی را چطور می بینید؟
پناهی : ما اقدام و عمل به راهبردهای اقتصاد مقاومتی را از سال 92 با تدوین سند تدبیر توسعه استان آغاز کرده ایم. سندی که کاملا در راستای اقتصاد مقاومتی بوده و زیربنای آن است. به طوری که دقیقا به12 بند از 24 بند ابلاغی سیاست های اقتصاد مقاومتی مقام معظم رهبری به طور مستقیم در سند تدبیر توسعه آذربایجان شرقی اشاره شده است و اجرای این سند موجب شد آذربایجان شرقی به عنوان پایلوت اقتصاد مقاومتی در کشور مطرح شود. درواقع سند تدبیر توسعه الگوی عملیاتی اقتصاد مقاومتی است. معتقدیم اقدام و عمل برنامه، چارچوب و شیوه اجرای کار می‌خواهد که ما این شیوه اجرای کار را در سند تدبیر توسعه تدوین کرده ایم.
