معرفی شرکت ها در محیط کسب و کار تلاشی علمی برای تلخیص بسیاری از اطلاعات پیرامونی محیط کسب و کار در قالب سنجه های ساده و قابل درک است. رتبه بندی می تواند اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت شرکت ها در مقایسه با رقبای خود در اختیار ذی نفعان از قبیل مدیران ، سهام داران و سرمایه گذاران ، اعتباردهندگان و بانک ها ، مشتریان ، دولت و سازمان های دولتی و … قرار دهد.
با کمک بررسی مداوم تحولات در فهرست برترین شرکت ها ، تشخیص جهت حرکت در کسب وکارهای اقتصادی و شناسایی دورنمای رونق و رکود در صنایع مختلف و حتی ارزیابی میزان اثربخشی سیاست های اصلاحی اعمال شده ، قابل پیگیری است. باید توجه داشت که دو روش کلی برای ارزیابی بنگاه های اقتصادی وجود دارد :
روش اول ، روش ارزیابی جایگاه و نتیجه عملکرد شرکت ها است. بسیاری از فهرست های رتبه بندی متعارف در جهان از قبیل فورچون ۵٠٠ ، هزار شرکت برتر آمریکا S&P، FTSE، IMI١٠٠ ( رتبه بندی ۵٠٠ شرکت برتر ایران، سازمان مدیریت صنعتی ایران ) و … بر اساس یک یا مجموعه ای از شاخص های خروجی گرا به رتبه بندی شرکت ها می پردازند. در واقع ، مبنای ارزیابی از جایگاه و عملکرد شرکت ها در این فهرست ها ، بر اساس یک یا مجموعه ای از شاخص ها با ماهیت ارائه خروجی و عملکرد شرکت است که در آن فقط خروجی و نتیجه ، مورد نظر قرار می گیرد و فرآیند کسب این خروجی مد نظر نخواهد بود. البته استدلال این گروه از رتبه بندی ها این است که در یک مجموعه ، خروجی بالا به شرطی حاصل می شود که فرآیندهای پیشین و پسین آن مجموعه ، از استاندارد و کیفیت حداکثر برخوردار باشد و به عبارتی برای شرکت های دارای خروجی ایده آل این فرض حاکم خواهد بود که فرآیندهای قبلی آنها دارای حداکثر امتیازهای کیفی می باشد.
روش دوم ، روش ارزیابی فرآیندی عملکرد شرکت یا روش های فرآیند گرا است. در این رتبه بندی، معیار ارزیابی شرکت ها بر فرآیند کار تمرکز بیشتری دارد. این مدل بر مجموعه گسترده تری از شاخص ها اعم از کیفی و کمی ، بر دامنه وسیع تری از متغیرها که ورودی ها ( Input ) ، فرآیندها ( Process ) و خروجی ها ( Output ) را در برمی گیرد، تکیه دارند. بدیهی است این مدل ها نیز اطلاعات ارزشمندی را در خصوص فرآیند کار شرکت ها در اختیار مدیران و ذی نفعان شرکت قرار می دهند که می توان به جایزه تعالی مرکز مطالعات بهره وری سازمان مدیریت صنعتی در این زمینه اشاره کرد.
در روش های فرآیندگرا ، اطلاعات زیادی برای محاسبه معیارهای ارزیابی مورد نیاز است و در بسیاری از مواقع انجام بخش هایی از کار نیز بر خود ارزیابی ، استوار می باشد. هرچند این روش زمانی که قصد رتبه بندی میان شرکت های زیادی را داریم ، چندان قابل اتکا نخواهد بود ، ولی نظر به ارائه اطلاعات ارزشمند در مورد فرآیندهای شرکت ، نمی توان این نوع ارزیابی را نادیده گرفت.
در پنجمین دوره طرح ایران تک ، بر اساس نیازسنجی و نظرسنجی صورت گرفته از ذی نفعان طرح ، علاوه بر استفاده از شاخص های نتیجه گرا مانند فروش سالانه ، سودآوری و… از شاخص های فرآیند گرا از قبیل استفاده هوشمندانه از دارایی ها ، کیفیت محصولات و خدمات و… استفاده می شود.
