تاثیرات توسعه‎ى گردشگرى بر اقتصاد شهر تبریز

امروزه صنعت گردشگرى به عنوان یکى از نیروهاى اقتصادى مهم جهان محسوب مى شود. با توجه به پیشرفت‎هاى اخیر این صنعت در استان آذربایجان شرقى، مطالعه‎ى تاثیرات مثبت و منفى احتمالى توسعه ى این صنعت قدرتمند بر اقتصاد این شهر ضرورى به نظر مى رسد. به طور سنتى، توسعه با مفاهیم اقتصادى مانند GDP و GNP سرانه اندازه گیرى مى شد، در حقیقت طى دهه هاى 1950 و 1960 توسعه و رشد اقتصادى مترادف هم در نظر گرفته مى شدند. امروزه توسعه به مفهوم گسترده ترى تبدیل گشته است که دست کم پنج بعد اقتصادى،اجتماعى، سیاسى، فرهنگى و زندگى کامل را در بر مى گیرد. طى نیم قرن گذشته، گردشگرى به یکى از قدرتمندترین و در عین حال بحث برانگیزترین نیروهاى اجتماعى- اقتصادى تبدیل گشته است. میزان تاثیر توریسم بر توسعه با نظام حکومتى و جهت گیرى هاى آن ارتباط مستقیم دارد. پایدارى مداوم گردشگرى به توانایى رهبران جوامع و افراد خبره در گردشگرى وابسته مى باشد تا منافع را به حداکثر و هزینه ها را به حداقل برسانند و نیز نیازمند همکارى بین موسسات عمومى و بخش خصوصى مى باشد. براى دستیابى به اقتصادى گردشگر محور در جوامع محلى، ساکنین بایستى براى شرکت در این فرآیند تمایل داشته باشند. گرایشات مردم نسبت به گردشگرى و ادراکاتشان از تاثیر آن بر زندگى آن جامعه بایستى به طور مداوم ارزیابى گردد. آثار اقتصادى گردشگرى چندگانه است. تاثیرات چندگانه اغلب در مورد تاثیرات ثانویه گردشگرى و بخش هاى متنوع در جامعه که مى تواند از گردشگرى بهره مند گردد، مى باشند. منافع اقتصادى گردشگرى به دلایل مختلف مورد توجه صنعت قرار مى گیرند. ادعاهاى اهمیت اقتصادى گردشگرى در میان مقامات دولتى و عموم و جامعه‎ى تجارت اهمیت بیشترى براى صنعت به ارمغان مى آورد. حمایت اجتماع براى گردشگرى حائز اهمیت مى باشد، چرا که فعالیتى است که تمام جامعه را تحت تاثیر قرار مى دهد. فعالیت هاى گردشگرى به همان میزان که به یکدیگر وابسته اند؛ به کسب و کارهاى دیگر و دولت و ساکنین محلى نیز وابسته مى باشند. مهم ترین اثر توسعه این صنعت، ایجاد اشتغال و در آمد و کاهش بیکارى مى باشد. توسعه صنعت گردشگرى در افزایش درآمدهاى مالیاتى نیز تاثیر مستقیم دارد پیش نیاز توسعه گردشگرى، توسعه ى زیرساخت هاى اقتصادى است. هزینه هاى گردشگرى ممکن است اثر تورمى داشته باشند و سبب افزایش قیمت ها شوند. با توسعه ى صنعت گردشگرى، امکان جابه جایى نیروى کار به وجود مى آید و ممکن است سایر صنایع با کمبود نیروى کار مواجه شوند. از دیگر آثار منفى توسعه این صنعت از نظر اقتصادى، احتمال بهره بردارى بیش از حد شرکت ها و آژانس هاى خارجى است که سود اقتصادى چندانى را براى جامعه ى میزبان باقى نمى گذارد. گردشگرى فرصت هاى شغلى را افزایش مى دهد. ایجاد شغل هاى جدید از سطح کم درآمد به شغل هاى پردرآمد و حرفه اى در رشته هاى تکنیکى و مدیریتى درآمد ایجاد نموده و استانداردهاى زندگى را افزایش مى دهد. به خصوص در مناطق روستایى، تنوع بخشى نشات گرفته از گردشگرى به جوامعى که بر صنعت به خصوصى وابسته اند کمک مى نماید. گردشگرى اغلب بهبود پیشرفت هایى را در تاسیسات رفاهى مثل آب و فاضلاب و معابر، روشنایى، پارکینگ، سرویس هاى بهداشتى، زباله و مناظر عمومى در پى دارد که به نفع هر دو گروه گردشگران و ساکنین محلى مى باشد. هم چنین پیشرفت زیرساخت هاى حمل و نقل را با جاده هاى پیشرفته تر، فرودگاه ها، حمل و نقل عمومى به ارمغان مى آورد. هم چنین، افزایش رقابت هاى سالم و فرصت هاى خرید را با ترغیب خرده فروشى ها به تنوع بخشى کالاهاى فروشى به همراه دارد. ایجاد شغل هاى جدید درآمدهاى مالیاتى بیشترى را بدنبال دارد. در بررسى آثار اقتصادى گردشگرى، توجه به این موضوع ضروریست که گردشگرى اغلب شمار قابل توجهى شغل هاى کم درآمد را شامل مى شود. چرا که اغلب این شغل ها فصلى بوده و در فصل هاى غیر کارى بیکارى را به همراه دارند. اغلب به جاى به کارگیرى افراد محلى نیروى کار حرفه اى با مهارت هاى خاص وارد جامعه مى گردند. برخى از کسب و کارهاى مربوط به گردشگرى ناپایدار و با ریسک بالا مى باشند. تقاضاى بالاتر کالا و خدمات، زمین و اقامت احتمال دارد قیمت ها را بالا ببرد که در نتیجه هزینه ى زندگى را بالا خواهد برد. گردشگرى ممکن است اراضى اى را که ارزش بیشتر یا کاربرى هاى دیگرى دارند در اختیار بگیرد. هم چنین مالکان غیر محلى بنگاه هاى تجارى ممکن است سود را از جامعه محلى به بیرون از جامعه صادر نمایند. جامعه ممکن است ناچار به افزایش درآمد ها از طریق افزایش مالیات شود تا جاده ها و سیستم هاى حمل و نقل را که با توسعه ى گردشگرى استفاده ى سنگین ترى از آنان مى گردد نگه دارى نماید یا هزینه ى استفاده از زیرساخت هایى هم چون آب، فاضلاب، نیرو، دارو، سوخت را بپردازد. براى بیش از 25 سال سازمان جهانى سفر و گردشگرى WTTC تاثیر اقتصادى سفر و گردشگرى را به طور کمى سنجیده است. تحقیقات نشان داده که ناامنى هاى اخیر مردم را از سفر کردن بازنخواهد داشت. عوامل دیگرى نیز مثل افزایش ارزش دلار آمریکا رقابت پذیرى قیمتى مقاصد را تغییر داده و جریان جابه جایى مسافران را تحت تاثیر قرار داده است. گردشگرى نیرویى کلیدى است که در گذشته اثبات نموده به اندازه ى کافى قدرتمند و انعطاف پذیر هست تا با چالش ها رو به رو گردد. گردشگرى به پیشرفت خود در مسیر ایجاد اشتغال، سودآورى اقتصادى و اجتماعى ادامه خواهد داد. آمار سازمان ملل متحد با حساب هاى اقمارى گردشگرى تنها مشارکت مستقیم سفر و گردشگرى را ارزیابى مى نماید، در حالى که WTTC اظهار مى دارد که مشارکت جمعى گردشگرى و سفر بسیار بیش از این ها مى باشد و ثبت تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم آن را با استفاده از پژوهش سالانه اش هدف خود قرار داده است.

شهر تبریز به عنوان مرکز استان آذربایجان شرقى که بر اساس مصوبه شوراى عالى معمارى و شهرسازى ایران به عنوان یکى از شش شهر فرهنگى و تاریخى کشور به ثبت رسیده، از کهن ترین خاستگاه هاى شهر نشینى و مدنیت در ایران است که میراث تاریخى و فرهنگى بسیار غنى و گسترده گردشگرى شهرى را داراست. تبریز به علت موقعیت خاص جغرافیایى و تاریخى یکى از شهرهاى باستانى است که بیشتر مورد توجه گردشگران داخلى و خارجیست. این شهر از دیرباز به دلیل قرار گرفتن بر سر راه جاده ابریشم و دارا بودن بازارهاى متعدد و استقرار صنایع بزرگ و کارخانه هاى مادر و معادن متعدد داراى اقتصادى قدرتمند بوده و مردمى غنى و ثروتمند داشته است. تاسیس اولین چاپخانه، اولین فرش بافته شده ى جهان، اولین عکاسخانه، اولین ترجمه کتب خارجى، اولین کارخانه چینى سازى و ضراب خانه ى ماشینى تولید اسکناس، اولین شهر داراى تلفن ایران و بسیارى موارد دیگر شهر تبریز را در بین شهرهاى ایران به شهر اولین ها معروف نموده است. با جمعیتى حدود 1.8 میلیون نفر بر اساس سرشمارى سال 1390، از نظر تعداد خانه هاى قدیمى نیز بین پر رونق ترین شهرهاى ایران محسوب مى گردد. تبریز با فعالیت هاى اقتصادى در بخش هاى تولیدى سنگین و سبک، صنایع غذایى، صنایع دستى و هنرى، تجارت و خدمات متمرکز از بزرگترین قطب هاى اقتصادى کشور ایران محسوب مى گردد. هرچند این شهر در زمینه ى توسعه ى گردشگرى نیاز به گسترش امکانات و تجهیزات دارد… امکانات گردشگرى موجود در این شهر عبارتند از هتل ها و مهمان پذیرها، ارتباطات پستى و مخابراتى، دفاتر خدمات مسافرتى و جهان گردى، شبکه هاى ارتباطى و پذیرایى بین راهى و مراکز خرید. استان آذربایجان شرقى و شهر تبریز به دلیل همسایگى با کشور ترکیه و هم زبانى با این کشور پتانسیل بالایى در جذب سرمایه و گردشگران این کشور را داراست، و به دلیل آب و هواى سردسیرى و تفریحات زمستانى نیز مى تواند گردشگران کشورهاى عربى را جذب بنماید و با داشتن میراث غنى تاریخى و فرهنگى توان جذب گردشگران اروپایى را دارا مى باشد. به طور حتم پتانسیل سود دهى اقتصادى صنعت گردشگرى براى شهر تبریز بیش از وضعیت امروز آن مى باشد. توسعه ى گردشگرى در این استان زمینه اى براى اشتغال فارغ التحصیلان این رشته و رشته هاى مرتبط فراهم خواهد نمود و این مسئله خود باعث ایجاد درآمدهاى بیشتر براى آموزش و پرورش خواهد شد. فعالیت هاى اقتصادى و منابع موجود درآمد را تنوع خواهد بخشید. سواى از درآمد هاى مستقیم گردشگرى، صنایع غذایى تبریز که خود جاذبه اى ثانویه براى این شهر محسوب مى شود مى تواند به منبع درآمد و اشتغال زایى مضاعفى براى این شهر تبدیل گردد.

صنف هتل دارى، رستوران و آجیل و سوغاتى هاى تبریز بیش از پیش مى تواند باعث درآمدزایى این شهر گردد که به افزایش تقاضا براى کالاهاى داخلى و افزایش صادرات منجر مى گردد. توسعه ى گردشگرى باعث انتقال درآمد از حوزه ى پس انداز به حوزه ى سرمایه گذارى مى گردد، افزایش گردشگر نیاز به تاسیسات و تسهیلات زیرساختى جدید را ایجاد خواهد نمود، سیستم هاى حمل و نقل را بهبود خواهد بخشید، براى افراد کم درآمد شغل ایجاد نموده و سطح استانداردهاى زندگى مردم جامعه را نیز بهبود خواهد بخشید. توسعه ى گردشگرى باعث ورود ارز خارجى گشته و بهبود تراز پرداخت ها را نیز به دنبال خواهد داشت. علاوه بر آثار مثبت گردشگرى بر اقتصاد شهر تبریز، تبعات منفى این صنعت را نیز باید در نظر داشته و براى به حداقل رساندن آن ها در راستاى دستیابى به توسعه اى پایدار نهایت تلاش را با همکارى تمام ارگان هاى دولتى و خصوصى و مردم محلى تلاش نمود. هزینه هاى جهانگردى مى تواند آثار تورمى به دنبال داشته باشد. کالاها و خدمات مورد نیاز زندگى روزمره مردم مثل زمین و خانه مى توانند با افزایش قیمت مواجه شوند. توسعه ى گردشگرى مى تواند تقاضا براى زیرساخت هاى اقتصادى را افزایش دهد و هم چنین تقاضاى فصلى براى خدمات عمومى مانند بهداشت، امنیت، پلیس و نیروى انتظامى گردد. تحمیل بار اضافى بر سیستم هاى حملش و نقل موجود، و بهره گیرى از زمین و فضاى شهرها براى هتل ها و تاسیسات گردشگرى به جاى کاربرى آن ها در ضروریات شهرى مانند مدرسه، بیمارستان، فضاى سبز نیز از تبعات منفى احتمالى این روند محسوب مى گردند. جا به جایى نیروى کار از سایر صنایع به صنعت گردشگرى و امکان ایجاد کمبود نیروى کار در آن ها مى تواند به اقتصاد این شهر آسیب برساند. به طور خلاصه، گردشگرى زمانى براى شهر تبریز پدیده اى سودمند خواهد بود که به جاى در نظر گرفتن سود اقتصادى کوتاه مدت، عواقب بلند مدت در نظر گرفته شده و به صورت سیستماتیک و راهبردى تمام ذینفعان و مسئولین با یکدیگر هماهنگ و همگام گشته، از تجربیات موفق مشابه یارى گرفته و قبل از هر اقدامى به طور آکادمیک پیش رفته، زیرساخت ها را مهیا ساخته و با ذخیره ى مداوم تاثیرات این پدیده روند پیشرفت و تبعات منفى آن را تحت کنترل خود قرار دهند.