فضای سبز شهری و تأثیر آن بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری

0 ۲,۴۹۶

بهناز السادات واعظ مدنی – کارشناس ارشد محیط زیست

مقدمه :

پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی‎های معضلات زیست محیطیِ امروزی که بسیاری از جوامع شهری را درگیر نموده، وجود فضای سبز و گسترش آن را بیش از هر زمان دیگر ضروری ساخته است. امروزه محیط زندگی ما جایی است که فضای سبز، جزء لاینفک پیکره شهری محسوب شده است و باید نقش اساسی خود را در متابولیسم شهر بازی کند و چهارچوبی برای ارتقاء فرهنگ ، جامعه شهری و هویت افراد باشد. از سوی دیگر در دنیای کنونی ما به ویژه در کلانشهرها ، انباشت بیش از پیش جمعیت ، به ویژه ابر شهرگرایی ، محدودیت امکانات تفریحی ، فشارهای حاصل از کار روزانه و مشکلات تأمین هزینه های زندگی ، آثار نامطلوبی در حیات سالم ، فعالیت های اجتماعی _ فرهنگی و رفاهی شهرنشینان برجای می گذارد که با توسعه فضاهای سبز ، دگرگونی‎های این عوامل نامطلوب ، انکارناپذیر می‎شود و احتیاجات مردم را در بهره برداری از امتیازات مفید این گونه مکان ها روزافزون می کند.
* فضای سبز :
فضای سبز بخشی از فضای باز است که در عرصه‎های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان ، درختچه‎ها، گل‎ها و چمن‎ها و سایر گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص‎های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی ، زیستگاهی و رفاهی شهروندان حفظ و نگهداری می‎شوند.
فضای سبز شهری و تأثیر آن بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری


* عملکردهای فضای سبز شهری :

1- آثار زیست محیطی فضای سبز

1-1- آلودگی هوا : فضای سبز به ویژه در شکل گونه‎های درختی در کاهش آلودگی‎های شیمیایی هوا بسیار موثر می‎باشند. درختان در کاهش میزان سرب به ویژه در حاشیه جاده‎ها و شاهراه‎ها نقش مؤثری دارند. مقایسه تطبیقی درختان با سایر اشکال گیاهی علفی و گیاهان زراعی نشان می‎دهد که درختان 10 تا 20 برابر گیاهان علفی و 2 برابر گیاهان زراعی (در مقایسه با سطح معیار که مناطق فاقد جاده هستند) می توانند توان رسوب گیری داشته باشند. در مناطق پرترافیک ، شهرهای انبوه و شاهراه ها اهمیت درختان (شاخ و برگ ها و حتی تنه ی درختان) در جذب میزان سرب هوا که از اگزوز ماشین‎ها پراکنده می شود بسیار دارای اهمیت است.
1-2- آلودگی صدا : فضای سبز مناسب به ویژه درختان در صورت برخورداری از گونه های مناسب و کاشت اصولی تا 4 دسی بل صدا را کاهش می دهند.
1-3- تولید اکسیژن و جذب دی اکسید کربن : اگر چه در مقیاس کلان شهری از نظر ایجاد توازن اکسیژنی نقش درختان نمی تواند قابل ملاحظه باشد ولی در مقیاس خرد شهری قابل چشم پوشی نیست. هر درخت راش با دیرزیستی متوسط، به اندازه سه برابر حجم دو اتاق یک نفره می تواند دی اکسید کربن از هوا پاکسازی کند در حالی که 30 تا 40 متر مربع از درختان می‎توانند اکسیژن مورد نیاز یک نفر را تأمین کنند.
1-4- کنترل تشعشعات و بازتاب نور : فضای سبز در شهرها ضمن کنترل تشعشعات خورشید از بازتاب نورهای مزاحم و خیره کننده می‎توانند جلوگیری کنند.
1-5- کنترل باد : فضای سبز و به ویژه کاشت درختان – درصورت کاشت مناسب و هدفمند – می‎توانند در هدایت باد و تغییر جهت آن موثر باشند.
جریان باد، تأثیر مستقیمی بر میزان تحمل درجه حرارت و رطوبت محیط زیست دارد. از این رو، بر روند آرامش انسانی

نیز اثر گذار است. به این ترتیب که بادهای ملایم، احساس آرامش و بادهای شدید، احساس عدم آسایش را به انسان القا می کنند. علاوه بر تأثیرات سرمایی و گرمایی ، بادها می توانند حامل برف ، شن های روان و یا برخی آلودگی ها باشند؛ لذا فضای سبز بویژه درختان، در صورت کاشت مناسب و هدفمند (ترکیب گونه ای و آرایش مناسب) می توانند در هدایت باد در بخش های مورد نظر و تغییر جهت آن به سمت دلخواه بسیار موثر باشند.
1-6- کنترل فرسایش خاک: در بحث فضای سبز و مدیریت آن؛ کنترل فرسایش خاک یکی دیگر از عملکردهای مطرح و حائز اهمیت می باشد، چراکه تغییرات شکل زمین و کاربری های اراضی ، می تواند اثرات مشخصی را برای اراضی هم جوار یا اراضی پایین دست داشته باشد. بنابراین گیاهان بهمراه کاشت هدفمند و اصولی می تواند از طریق برگ ها (در ممانعت از وزش باد)؛ شاخه های متراکم (کاهش شدت باد و کنترل آن)؛ تنه های چندتایی درختچه ها (تغییر مسیر باد) و ریشه های افشان (در چسبندگی خاک)، می توانند میزان فرسایش خاک را کاهش دهند. بهترین گیاهان برای جلوگیری از فرسایش خاک توسط باد، پوشش های گیاهی کوتاه و پر شاخه و ریشه های افشان با ارتفاع کم است.
1-7- ذخیره انرژی : کاشت صحیح درختان می تواند بر روی مصرف انرژی در ساختمان ها تاثیر قابل ملاحظه ای داشته باشد. هزینه گرم کردن یا خنک کردن ساختمان ها درصورت کاربرد درست درختان کاهش می یابد. درختان باعث جذب 9 درصد انرژی خورشیدی در تابستان شده و گرمای داخلی ساختمان ها را می توانند کاهش دهند. در اماکن مسکونی که در مناطق بادگیر قرار دارند، کاشت درختان به صورت بادشکن می تواند هزینه گرم کردن ساختمان ها را برحسب درجه بادگیری و تراکم بادشکن 4 تا 22 درصد کاهش دهد.
1-8- تاج بری یا برگاب : درختان با جذب برگاب می توانند حرکت و جریان آب را در سطح غیرقابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخیر بیندازند. سوزنی برگان تا 40 درصد و پهن برگان تا 20 درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضا برگردانند.

فضای سبز شهری و تأثیر آن بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری

1-9- درختان و سیلاب : درختان با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندام های خود سبب کندی جریان های تند و سیلابی می شوند. سطح اندام های درختان از یک سو سرعت سیلاب ها را سه برابر کاهش می دهند و از هزینه های ساخت سیستم های هدایت جریان های سیلابی می کاهند.
1-10- کاهش دما و افزایش رطوبت نسبی : فضای سبز در شکل چیره درختی به علت گسترش سطح برگی قابل توجه خود نسبت به سایر اشکال گیاهی می تواند از طریق تعریق سبب افزایش رطوبت نسبی ، کاهش دما و تلطیف هوا شود. یک درخت به تنهایی به اندازه 10 کولر، هوا را مطبوع و خنک می کند. درختان دما را کاهش داده، هوا را به حرکت و جریان وا می دارند و از خشکی هوا جلوگیری می کنند.
درختزاری از گونه راش به مساحت یک هکتار در شش ماه می تواند 3 هزار تن آب را به صورت بخار آب در هوا پخش کند. از آنجا که عمل تعریق درختان با جذب کالری همراه است موجب کاهش دما می شود. بدین سان نواری از گیاهان به پهنای 50 تا 100 متر، گرما را 3 تا 4 درجه نسبت به مرکز شهر کاهش می دهند و در عین حال 50% بر رطوبت هوا می افزایند. تفاوت دمایی که از این راه حاصل می شود موجب کاهش اندکی در فشار هوا می شود که خود ثمره صعود هوای گرم بر بالای مناطق ساختمانی و مسکونی شهر است. کاهش در فشار هوا، بادهایی به سرعت 12 کیلومتر در ساعت را پدید می آورد و همین بادها کافی است تا هوای یک شهر بزرگ را در عرض یکساعت کاملاً تجدید کرده، خنک و تلطیف کنند. این پدیده بسیار مهم است. زیرا معمولاً بالای نقاط مرکزی شهرهای خیلی گرم، قشری از هوای آلوده به شکل گنبد تشکیل می شود و جریان هوای خنکی که از مناطق سرسبز شهر برمی خیزد با این گنبد هوای آلوده به رویارویی می پردازد. افزون بر این جریان هوای خنک که تمایل به فرود آمدن دارد، بر سر راه خود، گرد و غبار معلق در هوا را نیز به سوی خاک می راند.
1-11- تغییر میکروکلیما : مهم ترین نقش فضای سبز و درختان بالابودن سطح آسایش شهروندان از راه تغییر در میکروکلیما است. فضای سبز شبه جنگلی از این نظر دارای ثمربخشی بیشتر است. حداکثر و حداقل دما در داخل توده جنگلی نسبت به فضای باز مجاور متعادل تر است. بدین سان که در طی روز برگهای درختان و درختچه ها، با تبخیر بخار آب هوای مجاور خود موجب افزایش رطوبت نسبی هوا شده و باعث خنک شدن هوای اطراف فضای سبز می شود. بدین ترتیب، می توان مطمئن بود در منطقه ای که فاقد پوشش گیاهی است و سطح خاک پوشیده از انواع ساختمان هاست، بخش وسیعی از انرژی تابشی خورشید انعکاس می یابد و به طرق مختلف موجبات گرمای محیط را فراهم میآورد.
1-12- مقابله با جزایر گرما: هم اکنون پژوهشگران، نواحی شهری را جزایر گرما نامیده اند. زیرا سطوح تیره زمین در شهرها 3 تا 5 درجه بیش از زمین های مجاور گرمای خورشید را در طول روز جذب می کنند، از این راه در 30 درصد از آلودگی های هوا سهیم می باشند.
امروزه اثرات روانی – اجتماعی فضای سبز در شهرهایی که زندگی ماشینی در تمام اجزای زندگی انسان شهری نفوذ و تسلط پیدا کرده، اهمیت ویژه ای یافته است. در محیطی که ابعاد مختلف اجتماعی و فردی انسان ها در خطر بوده و قلمروهای فردی و اجتماعی قابل شناسایی نمی باشد فضای سبز می تواند در ارتقاء کیفیت محیطی از هر دو بعد مناسب باشد.
هدف اصلی در طراحی فضای سبز (پارک های شهری ، جزیره های سبز محلی و مانند آنها) دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هرچه نزدیک تر کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است. از تمام کارکردهای فضای سبز در ساخت کالبدی شهر و حتی کارکردهای زیست محیطی آن نیز می توان انتظار بازدهی اجتماعی و روانی داشت. انسان در هر شرایطی روزانه به چند ساعت سکوت و آرامش نیاز دارد. این نیاز با فشردگی جمعیت در محل مسکونی زندگی آپارتمان نشینی در آینده بیشتر هم خواهد شد، بنابراین از این دیدگاه نیز ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری که انسان بتواند دست کم روزانه ساعتی را در آرامش و دور از هیاهو بگذراند، به صورت ضرورت واقعی خودنمایی می کند.

جهت مطالعه ی ادامه این مقاله ، لطفا به صفحات 52 الی 54 ماهنامه مراجعه نمایید.فضای سبز شهری و تأثیر آن بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.