ابوذر سلامی بیرامی – دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری
گردشگری یکی از گسترده ترین و متنوع ترین فعالیت های اقتصادی جهان است. در بسیاری از کشورها این فعالیت مهم ترین منبع کسب درآمد ، ایجاد اشتغال و انگیزه اصلی توسعه زیرساخت ها و تسهیلات زیربنایی است. سالانه میلیون ها نفر ، میلیاردها دلار هزینه می کنند تا در داخل و یا خارج از مرزهای کشور خود به گردشگری بپردازند. از بین توان های بالقوه گردشگری موجود ، شهرها جایگاه والا و ویژه ای را به خود اختصاص می دهند. زیرا شهرها بیانگر نمود کالبدی فعالیت های انسانی بر سطح فضای جغرافیایی می باشند. شهرها دربردارنده چندین قرن فرهنگ و تمدن بشری هستند و سیر تحول و تکامل فرهنگی جوامع را در بستر زمان به نمایش می گذارند. شهرها میراث سال ها دگرگونی و پویایی کالبدی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی می باشند و با توجه به برخورداری از جاذبه ها و عناصر مرتبط با گردشگری نظیر جاذبه های تاریخی ، فرهنگی ، مذهبی ، تجاری ، مهمان سرا ، مهمان پذیر ، نمادها و محوطه های تاریخی ، مجتمع های تفریحی و … پذیرای خیل عظیم گردشگران داخلی و خارجی هستند و با توجه به توانمندی های گوناگون خود ، با جذب گردشگر و مسافران ، برای شهرها منافع اقتصادی سرشاری فراهم می سازند به گونه ای که برخی از شهرهای جهان عملکرد و نقش تخصصی گردشگری را به خود گرفته اند.
شهر تبریز جزو شش شهر تاریخی ، فرهنگی کشور است و بر اساس آمار سرشماری پنجمین شهر پرجمعیت کشور محسوب می شود. شهر تبریز مانند دیگر شهرهای ایران توانمندی ها و قابلیت های زیادی برای توسعه گردشگری دارد ، اما این شهر با وجود توان بالای توسعه گردشگری با مشکلات و موانع زیادی نیز روبروست. بنابراین با توجه به اهمیت گردشگری و نقش آن در توسعه شهرها ، در این نوشتار سعی برآن خواهد بود تا با استفاده از تحقیقات علمی چالش های عمده فرآروی توسعه گردشگری ( چالش های محلی ) کلانشهر تبریز شناسایی شده تا در راستای تبریز 2018 پیشنهاداتی برای توسعه گردشگری شهری ارائه شود. این پیشنهادات بر اساس مرور مطالعات انجام گرفته در زمینه گردشگری ارائه می گردد و در بردارنده سطح محلی است، طبیعتا در سطح کلان باید بسترهایی برای توسعه گردشگری فراهم آید و توجه به راهبردهای دیگر درآمدزایی که می توانند جایگزین یا مکمل درآمدهای نفتی باشند مورد اقبال سیاست گذاران ملی قرار گیرد.
پیشنهاداتی برای توسعه گردشگری تبریز
شهروندان گردشگرپذیر
مردم آذربایجان و شهروندان تبریز شهرت زایدالوصفی را در مهمان نوازی دارند. اما باید توجه داشت که گردشگران دیدارکننده از تبریز محدود به گردشگران داخلی نیستند و در بین آن ها مسافران خارجی فراوانی نیز دیده می شود. لذا نیاز است تا شهروندان برای رویارویی با این گردشگران و نحوه برخورد با آن ها آموزش هایی دیده باشند. این امر سبب ایجاد تصویر ذهنی مطلوب شده و خود سبب ساز تبلیغات گسترده تر شفاهی و معرفی مقصد گردشگری به دیگران خواهد شد.
بازنگری در مجموعه اقدامات مدیران و برنامه ریزان شهر تبریز
برنامه ریزی و مدیریت صحیح یکی از مولفه های اساسی در توسعه گردشگری در شهرها است. نبود هماهنگی در بین سازمان های شهری و گردشگری در تبریز باعث شده جاذبه های مهم این شهر مورد بی مهری قرار گیرند. در این راستا برای از بین بردن این مشکل پیشنهاد می شود یا شورای نمایندگان یا مدیران از سازمان های مختلف شهر تشکیل شود تا تصمیماتی که در ارتباط با گردشگری گرفته می شود همراه با برنامه ریزی صحیح و اصولی باشد.
ساماندهی بخش مرکزی و محور بازار
محدوده مرکزی شهر تبریز به عنوان محور تاریخی و فرهنگی شهر، بسیاری از جاذبه های گردشگری شهر تبریز از جمله بازار تبریز را در خود جای داده است ، با توجه به وجود مشکلات در این محدوده و اهمیت بخش مرکزی شهر تبریز در توسعه گردشگری ، ساماندهی این محدوده با اقداماتی مانند تقویت سیما و منظر شهری در محور تاریخی ، فرهنگی شهر با زیباسازی خیابان ها و میادین شهر ، توجه به مبلمان شهری و ایجاد مسیرهای ویژه پیاده روی برای آسایش و امنیت بیشتر گردشگران و نورپردازی برای بالابردن هویت بازار تاریخی تبریز یک راه کار مناسب برای توسعه گردشگری شهر تبریز محسوب می شود. نورپردازی بناهای تاریخی سبب افزایش جذابیت و زیبایی این بناها می شود و در نهایت منجر به جذب گردشگران بیشتری خواهد شد.
تقویت جایگاه گردشگری در طرح های توسعه تبریز
تاکنون در طرح هایی که برای توسعه شهرهای ایران و به عنوان نمونه شهر تبریز تهیه شده به گردشگری و کاربری های گردشگری و نحوه توزیع آن ها کمتر توجه شده است. گردشگری شهری در ارتباط با شهر است و نباید در مطالعات مربوط به شهر ، گردشگری به عنوان یک فعالیت جدا از شهر نگریسته شود ، بنابراین لازم است تا در طرح هایی که برای شهر تبریز تهیه می شود جایگاه گردشگری تقویت شود و نحوه توزیع و هم چنین سرانه کاربری فعالیت های گردشگری مورد توجه قرار گیرد.
اقدامات اساسی برای برطرف کردن کمبود پارکینگ شهر
وجود پارکینگ برای گردشگرانی که با وسیله شخصی خود اقدام به مسافرت می کنند اهمیت زیادی دارد. یکی از مشکلات گردشگران در تبریز، کمبود یا نبود پارکینگ های مجهز در بافت تاریخی است. پارکینگ هایی هم که در محدوده تاریخی شهر قرار دارند تقریبا در یک جا متمرکز شده اند و در برخی مواقع مانند فصول گردشگری که از پارکینگ بیشتر استفاده می شود وجود برخی از پارکینگ ها سبب افزایش ترافیک در محدوده مرکزی شهر می شود ، از این رو ضرورت دارد تا اقدامات اساسی برای از بین بردن این مشکل صورت پذیرد تا هم دسترسی گردشگران به پارکینگ آسان شود و هم اینکه از ترافیک این محدوده از شهر کاسته شود.
تقویت و توسعه هتلداری و خدمات مهمان پذیرها
وجود افراد متخصص و آموزش دیده در هتل ها برای ارائه خدمات بهتر به گردشگران ، هم چنین وجود امکانات اقامتی مانند مهمان پذیرهای مجهز یکی از نیازهای توسعه گردشگری شهری است. با توجه به مشکلات موجود در مورد مهمان پذیرهای شهر تبریز ، باید در این اماکن از نیروهای با تجربه که تخصص لازم را در زمینه هتل داری دارند استفاده کرد و میزان آگاهی های کارمندان و کارکنان واحدهای پذیرایی و مهمان پذیرها را افزایش داد. هم چنین سازمان های مسئول باید به عملکرد و نحوه ارائه خدمات در مهمان پذیرها نظارت کامل داشته باشند و برای بهتر شدن ارائه خدمات مهمان پذیرها پیشنهاد می شود مهمان پذیرهایی که قدیمی و فرسوده هستند مرمت شوند و یا تغییر کاربری دهند و مهمان پذیرها بر اساس مطالعات و برنامه ریزی های دقیق و کارشناسی به مکان های مناسب توزیع غذای بهتر که در یک محدوده تمرکز نداشته باشند ، انتقال یابند. هم چنین مهمان پذیرها باید مطابق با طیف های مختلف درآمدی توسعه یابند.
بهبود شبکه حمل ونقل و ترافیک شهر
شبکه های ارتباطی در شهر تبریز در بافت مرکزی به شکل فشرده و تنگ و باریک است ، هم چنین به دلیل مرکزیت اداری، تجاری و خدماتی این بخش از شهر ، ترافیک شدیدی در این محدوده ایجاد می شود. این در شرایطی است که زیرساخت های لازم مانند پارکینگ های کافی در این محدوده کم است. بنابراین لازم است با مطالعات و بررسی های دقیق اقدامات لازم برای بهبود شبکه حمل ونقل و ترافیک این محدوده صورت گیرد.
توسعه فضاهای سبز و تفریحی
فضاهای سبز و تفریحی در شهر تبریز که به عنوان یک کلانشهر از آن نام برده می شود، کافی نیست. با اینکه شهر تبریز به باغ شهر معروف بوده است ، اما امروز دومین رتبه را از نظر کمبود فضای سبز دارد. هم چنین فضاهای تفریحی و گذران اوقات فراغت و شهربازی در این شهر کم است. با توجه به اهمیت فضاهای سبز و تفریحی برای شهروندان و گردشگران در شهر تبریز و وجود نارسایی های موجود در این ارتباط، باید برای افزایش این فضاها در شهر تبریز همراه با توزیع متعادل برای دسترسی همه مردم و گردشگران در تمام نقاط شهر ، اقدامات لازم انجام گیرد.
اطلاع رسانی و تبلیغات
استفاده از ابزارهای مدرنِ تبلیغاتی مانند اینترنت و هم چنین تهیه مستند از جاذبه ها برای معرفی جاذبه های گردشگری شهر تبریز می تواند در بین مردم آگاهی بیشتری در مورد جاذبه های گردشگری ایجاد کند و هم جاذبه ها را به گردشگران معرفی کند. این راه کار می تواند برای تبلیغ تبریز 2018 بسیار مفید باشد که متاسفانه فقط در حد چند تابلو و بنر به اجرا در آمده است و جای بسی تاسف است که گردشگران وارد شده به تبریز مفهوم و علل نصب آن را نیز نمی دانند ( نگارنده خود شخصا از افرادی که در پارک ائل گلی مشغول عکاسی در کنار نماد تبریز 2018 بوده اند، در خصوص مفهوم آن پرسش نمود که اکثرا از آن بی اطلاع بودند ). در حالی که تبلیغات و به عبارتی فروش مکان در گردشگری قابل سهل انگاری نیست.
محوطه سازی مکان های تاریخی و باستانی تبریز
متاسفانه شهر تبریز مکان های تاریخی خود را مورد بی مهری قرار داده است به نحوی که شناسایی آن ها در بین توده عظیم سیمان و آهن مشکل شده است. چه بسیار خانه های تاریخی فراوانی که در زیر سایه کاربری های نامتعارف و ساختمان های بلندمرتبه گم شده اند و گاه حتی ساکنان تبریز نیز از محل دقیق آن ها اطلاع ندارند. این در حالی است که در کشورهای دیگر حریم این اماکن رعایت شده و اجازه ساخت وساز در آن را نمی دهند ، مضاف بر اینکه محوطه سازی و منظرسازی های چشم نوازی را جهت شاخص تر نمودن این آثار انجام می دهند.
بهره گیری از مطالعات و تجربیات
اکثر کشورهای توریستی جهان بخش بندی بازار و فرآیند مکمل آن را به عنوان اساس برنامه های بازاریابی و توسعه توریست پذیرفته اند که جا دارد توسط مسئولین بخش گردشگری شهر تبریز نیز بدان توجه شود.
بهترین ابزار برای برنامه ریزی ، دسترسی به آمارهای به روز حوزه می باشد. لذا حذف موانع امنیتی نابه جا در دسترسی پژوهشگران به اطلاعات حوزه گردشگری ( چنانچه در مورد داده های مربوط به ملیت توریست های خارجی اتفاق افتاده است ) و به روز نگاه داشتن آمارهای گردشگری می تواند در این زمینه بسیار راه گشا باشد.
سایر مقاصد گردشگری نیز کم و بیش راهی را پیموده اند که هم اکنون تبریز در ابتدای آن است. لذا پیشنهاد می گردد در طرح های گردشگری از تجربیات سایر کشورها و شهرها به نحو احسن استفاده گردد . شایان توجه است بسیاری از تئوری هایی که ما در آغاز راهِ استفاده از آن ها هستیم ، قبلا در مناطق مختلف و در شرایط متفاوت امتحان شده و نتایج مثبت و منفی بسیاری داشته که اکنون به عنوان تجربه و با هزینه هایی به مراتب کمتر از طریق تحقیقات در اختیار ما قرار می گیرد.
تبریز 2018 باید آغاز راه توسعه گردشگری در این شهر و استان باشد و مسئولان این زمان را نقطه عطفی در اجرای سیاست های گردشگری بدانند ، زیرا این صنعت علاوه بر اشتغال زایی و درآمدزا بودن ( پایدار ) ، توسعه فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی را نیز با خود همراه خواهد داشت. در آخر اینکه معرفی تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی فقط یک شعار می باشد و این شعار زمانی تحقق خواهد یافت که اهتمام جدی در جهت گردشگرپذیرتر کردن این شهر انجام گیرد و برنامه ریزی های بلندمدتی جهت نیل به این هدف تدوین گردد. متاسفانه این فرصت کماکان در حد یک شعار باقی مانده است.
