چالش حمل و نقل عمومی و مدیریت ترافیک در شهر

فاضل نادری – مدیر عامل سازمان مدیریت حمل و نقل بار
حامد احمدزاده – رئیس اداره فنی و مهندسی سازمان مدیریت حمل و نقل بار

نیاز به حمل ونقل ، به تاریخ تمدن برمی گردد. اولین یا ابتدایی ترین تسهیلات حمل ونقل ، گذرگاه هایی بودند که از طریق بازکردن مسیر ، در جنگل ها ساخته شدند ، و نیز برای عبور حیوانات اهلی راه ها عریض تر و بهتر گردیدند. با اختراع چرخ و استفاده از آن راه سازی پیشرفت کرد. اولین اصول راه سازی مدرن به وسیله تلفورد ماکادام (Telford Macadam) و تری ساجیوت (Tri Saguet) توسعه یافت. این افراد روش های سنتی راه را بهبود بخشیدند.
در سال ۱۸۸۵میلادی با اختراع موتور درون سوز بنزینی به وسیله دیملر ( Dimler) و بنز (Benz)، چهره کلی حمل ونقل دگرگون گردید. در سال های ۱۹۳۰ تا ۱۹۴0، طرح هندسی و سازه ای راه اهمیت ویژه ای یافت و تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفت و مهندسی راه به عنوان یکی از مواد درسی در دانشگاه ها مطرح گردید. با رشد شهرنشینی و پیدایش شهرهای بزرگ و به جهت کاهش مسافت و دسترسی بهتر، اغلب مراکز دولتی و اقتصادی عموما در مراکز شهرها مستقر شده اند. صرف نظر از اینکه دلیل فوق صحیح است یا نه، در حال حاضر چنین ساختاری وجود دارد و تبعات آن مشکلات عدیده ای را در حوزه مدیریت امور شهری به وجود می آورده است که از جمله مهم ترین آن ها می توان به افزایش تردد خودروها در مناطق مرکزی، کمبود فضاهای مناسب توقفگاهی در این مناطق، افزایش مصرف سوخت خودروها به دلیل راه بندان های طولانی و در نهایت آلودگی هوا و تهدید سلامت جسمی و روحی شهروندان اشاره نمود.
در سال های اخیر به دلیل نیاز به صرفه جویی در انرژی و ذخیره آن،کاهش آلودگی هوا و احیای دوباره توسعه پایدار شهری موجب توجه بیشتر به استفاده از حمل ونقل عمومی شده است و لزوم بذل توجه بیش از پیش به این مد را طلب می کند.حمل ونقل عمومی دارای اشکال گوناگونی نظیر سیستم ریلی شامل مترو ، قطار سبک شهری(LRT) تراموا ، اتوبوس ، تاکسی و مینی بوس می باشد. اتوبوس به عنوان پیکره اصلی سیستم های حمل ونقل در اکثر شهرهای دنیا و در تمامی شهرهای ایران مطرح می باشد. این سیستم برای بخش عمده ای از ساکنین شهر می تواند پاسخگوی بخش اعظمی از نیازهای مردم باشد. در شهر تبریز در طول سال 1393، حدود 155 میلیون و 559 هزار و 500 نفر و روزانه حدود 479 هزار نفر توسط ناوگان اتوبوس عمومی شهر تبریز جابجا شده اند. سهم این مد از جابجایی مردم فقط 22 درصد از کل سفرها می باشد.
از این رو تنظیم جریان تردد خودروها در شهر ، علی الخصوص در محدوده مرکزی شهرها و جلوگیری از هر گونه راه بندان و اولویت به حمل ونقل عمومی در سطح شهر ، یکی از مسائل عمده در مدیریت حمل ونقل شهری به حساب می آید که برای حل آن راه کارهای مختلفی پیشنهاد می شود. یکی از روش های حل این مساله که هم اینک در بسیاری از شهرهای بزرگ ، خصوصا پایتخت های جهان به کار گرفته می شود، بدون هیچ محدودیتی به تردد وسایط نقیله حمل ونقل عمومی و با اعمال محدودیت های رفت وآمد وسایط نقلیه شخصی به مراکز شهر و یا معابر پر رفت وآمد است. که با اجرای چنین طرح هایی ، عملا باعث کاهش مصرف سوخت ، درآمدزایی ، افزایش بهره وری عمومی ، بهبود شرایط زیست محیطی می شود.

اهمیت حمل ونقل عمومی

در یک سیستم شهری جابجایی آسان ، ایمن ، راحت و اقتصادی حرف اول را می زند و با رشد اقتصادی شهرها نیاز به جابجایی انسان و کالا افزون تر می شود. تا دهه 70 میلادی حمل ونقل عمومی نیاز جوامع کوچک را برطرف می کرد. اما امروزه برای برطرف کردن مشکلات محیط زیست و ازدحام ترافیک باز هم یکی از بهترین گزینه ها می باشد. ازدحام ماشین ها باعث آلودگی محیط زیست و ناراحتی ساکنان شهر گردیده است. در سال 1970 از هر هزار نفر 184 نفر و در سال 1997 از هر هزار نفر451 نفر صاحب وسیله نقیله شخصی بوده اند که این نشان از افزایش استفاده از وسایل نقلیه شخصی دارد. ازدحام وسایل نقلیه باعث بروز عارضه های زیر می گردد :

1) طولانی تر شدن زمان سفر وسایل نقلیه شخصی و عمومی
2) آلودگی (هوا، صوتی)
3) به خطر افتادن ایمنی ترافیک
4) کاهش فضاهای شهری برای پارکینگ و خیابان ها

تنها تعریض و افزایش ظرفیت خیابان ها جوابگوی مشکلات نمی باشد. یکی از راه حل های مشکلات ترافیک درون شهری استفاده از حمل ونقل عمومی با کیفیت و سرویس دهی بالاست. حتی از لحاظ فضای خالی شهری، وسیله نقلیه شخصی فضاهای بیشتری را اشغال می کند. هر وسیله نقلیه شخصی نیازمند 7مترمربع فضای خالی برای هر سفرکننده است اما اتوبوس تنها 2/1 مترمربع فضا به ازای هر نفر نیاز دارد. تجهیز یک شهر به سیستم حمل ونقل عمومی پرظرفیت، ایمن ، راحت و کارا باعث متحد شدن اجزای یک جامعه برای حل مشکلات ترافیکی و محیط زیستی می گردد.
با توجه به افزایش سالانه تقاضای مسافر در شهر تبریز و رشد جمعیت آن ، حمل ونقل عمومی به هر قیمتی در این شهر بایستی تقویت گردد. دلایل عدم استفاده مردم بر اساس نظرسنجی انجام گرفته، زمان انتظار زیاد، عدم نظارت و کنترل مناسب بر فعالیت اتوبوس ها، عدم توزیع مناسب خطوط به مسیر، عدم ایجاد امکانات مناسب در بعضی ایستگاه ها می باشد.
مردم بایستی به سمت استفاده از حمل ونقل عمومی تشویق شوند تا از فواید زیست محیطی و اجتماعی آن بهره مند و نیز از هدر رفتن سرمایه های ملی جلوگیری به عمل آید. این فواید در کارا بودن حمل ونقل، حمایت از محیط زیست، ایمنی بهبود حرکت و رفع نیازمندی افراد فقیر و کم درآمد است.
اما راه کارهای زیر جهت توسعه حمل ونقل عمومی (اتوبوس) و استقبال مردم پیشنهاد می شو د :

1) استفاده از خطوط ویژه
2) ارائه برنامه زمان بندی درهر ایستگاه برای جلوگیری از اتلاف وقت
3) افزایش کارایی اتوبوس ها و لزوم استفاده بهینه از تمام ناوگان ها و افزایش سرعت اتوبوس ها
4) ساختن ورودی های مخصوص اتوبوس در پایانه ها
5) لزوم تقویت ناوگان بخش خصوصی و افزایش ساعات کار آن ها به خاطر عملکرد قوی تر در جابجایی مسافر
6) نظارت دقیق بر عملکرد ناوگان بخش دولتی
7) مکان یابی بهینه ایستگاه های اتوبوس در شهر تبریز و کوتاه تر کردن مسیرها و
8) لزوم راه اندازی هر چه سریع تر قطار سبک شهری و مترو.