آلودگی صوتی

0 ۲,۳۴۶

بهنازالسادات واعظ مدنی – کارشناس ارشد محیط زیست

مقدمه

با پیشرفت تمدن بشری، توسعه فن آوری- صنعتی و ازدیاد روز افزون جمعیت، دنیا با معضلی به نام «آلودگی های محیط زیست» روبرو شده است. به طوری که در هر کشور حفاظت از محیط زیست مورد توجه جدی دولت مردان می باشد.
یکی از مهم ترین آلاینده های زیست محیطی آلودگی صوتی است که همزمان با رشد و ارتقاء تکنولوژی، معضل صدا ابعاد گسترده تری یافته و باعث بروز مشکلات بیشتری شده است. به طوری که اخیرا در مدیریت کلان شهرسازی، معماری داخلی مراکز بهداشتی درمانی، آموزشی و تحقیقاتی، مسکونی و تجاری و همینطور طراحی ماشین آلات صنعتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که هیاهو و دغدغه های زندگی ماشینی، ناراحتی های جسمی و روحی شهروندان را موجب شده و در این میان عوارض جسمی، روحی و روانی ناشی از سروصدای ترافیکی در مقایسه با انواع دیگر بسیار زیانبارتر می باشد. این مسائل باعث شده است که جهان امروز برای مبارزه با این معضل زیست محیطی هزینه های هنگفتی را صرف نماید.
تعریف صوت و آلودگی صوتی
در اثر ارتعاش مولکول های هوا و تغییرات مداوم فشار، صوت بوجود می آید. این امواج بصورت طولی در هوا منتشر شده و در محدوده فرکانسی معینی می تواند توسط انسان قابل درک باشد. بنابراین امواج صوتی شکلی از امواج مکانیکی هستند که به صورت امواج طولی منتشر شده و ضمن برخورد با گوش، احساس شنیدن را ایجاد می کنند.
امواج مکانیکی می توانند بصورت فرکانس های متفاوت در محیط منتشر شوند، اما محدوده فرکانس های قابل درک برای انسان بین 20 تا 20 هزار هرتز می باشد. امواج کمتر از 20 هرتز را مادون صوت و امواج بیش از 20 هزار هرتز را فراصوت گویند.
سروصدا یا آلودگی صوتی را می توان بصورت صدای ناخواسته ای دانست که موجب بر هم زدن آرامش در زمان استراحت و یا تمرکز افراد در حین انجام کار می شود، به همین دلیل صدای موسیقی نیز اگر در یک موقعیت و زمان نامناسب اجرا شود به عنوان منبع آلودگی صوتی در نظر گرفته می شود.
واحد اندازه گیری صدا بر حسب دسیبل (db) و بر اساس تغییرات فشار هوا، مقدار آن بین صفر دسیبل (آستانه شنوایی) تا 1300 دسیبل (آستانه کری) بالا بیان می شود.


منابع تولید سروصدا

عمده ترین منابع سروصدا در محیط های شهری ناشی از وسایل حمل و نقل بوده که شامل حمل و نقل جاده ای، هواپیماها و قطارها می باشند.
ترازهای صوتی ناشی از وسایل حمل و نقل جاده ای (شامل موتورسیکلت، ماشین های سواری، ماشین های سنگین و نیمه سنگین) سهم عمده ای در تولید آلودگی صوتی شهرها دارند.
از منابع دیگر سروصدا در جوامع شهری می توان به فعالیت های صنعتی، فعالیت های ساختمانی، تجهیزات و دستگاه های موجود در محیط اطراف زندگی (سیستم تهویه مطبوع، کولر، جاروبرقی، سشوار، پنکه، دستگاه تایپ، چاپگرها، رادیو، تلویزیون، ادوات موسیقی و امثالهم) اشاره نمود که هر یک سهم مشخصی را در تولید آلودگی صوتی زیست محیطی دارند.

اثرات سوء آلودگی صوتی بر انسان

 

 -آلودگی صوتی و کاهش قدرت شنوایی

ساده ترین و ملموس ترین عارضه ای که صدای آزاردهنده برای انسان به ارمغان می آورد، کاهش قدرت شنوایی است. کاهش قدرت شنوایی به تدریج صورت گرفته و فاقد درد می باشد، اما متاسفانه اثرات آن دائمی و غیر قابل برگشت است. کری و کاهش قدرت شنوایی برخلاف تصور عموم به علت افزایش سن و پیری نبوده، بلکه قرارگیری در معرض سروصداهای ناهنجار علت اصلی آن می باشد.
در این راستا واکنش سیستم شنوایی بدن انسان در مقابل اصوات آزار دهنده در 4 حالت ذیل مورد بررسی قرار می گیرد:

1- تطبیق: چنانچه سیستم شنوایی انسان در معرض تراز صوتی بالایی قرار گیرد، خود را با شرایط جدید تطبیق می دهد تا از آسیب های احتمالی در امان باشد.
2- تغییر موقت آستانه شنوایی: این مرحله بعد از مرحله تطبیق شکل می گیرد و در صورت ادامه مواجهه با ترازهای صوتی بالا، خستگی و کری موقت ایجاد می شود.
3- تغییر دائمی آستانه شنوایی: چنانچه تماس فرد با ترازهای صوتی بالا طولانی گردد، اثرات سوء شنوایی عمیق تر شده و دائمی می گردد .
4- تغییر آستانه شنوایی غیر قابل برگشت: در این مرحله سلول های شنوایی آسیب دیده و تغییر غیرقابل برگشت آستانه شنوایی را موجب می شوند.

-آلودگی صوتی و اثرات بالینی

از دیگر اثرات نامطلوب ترازهای صوتی بر روی انسان، می توان به سردرد و سرگیجه، سوءهاضمه، یبوست، زخم معده و روده، خارش و آلرژی پوستی، ناراحتی های عصبی، تنگی عروق، افزایش فشار خون، سکته قلبی و امثالهم اشاره کرد. صدای مداوم باعث افزایش هورمون های آدرنالین و کورتیزول خون شده به طوری که آدرنالین موجب افزایش ضربان قلب و هورمون کورتیزول موجب افزایش استرس و اضطراب در افراد می شود. در سروصدای زیاد و شدید، فشار خون به ویژه فشار داخل جمجمه بالا رفته، ترشحات بزاق کم شده و دهان خشک می گردد. در ضمن حرکات دودی شکل روده دچار رکود می شود.

– آلودگی صوتی و اثرات روحی و روانی

یکی از بزرگ ترین عوامل ایجادکننده اضطراب در افراد سروصدا است. مواجهه زیاد با تراز صدای بالا در صنعت، موجب عصبانیت و تحریک در عکس العمل فرد می شود. اعتقاد بر این است که سروصدا یکی از عوامل مستقیم بیماری های روحی است و نیز ممکن است سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روحی را بیشتر کند. تحقیقات ثابت کرده که میان سروصداهای مزاحم و بروز رفتارهای تهاجمی ارتباط وجود دارد. مطالعات انجام شده بر روی افرادی که محل سکونت آن ها نزدیک مکان های پر سروصدا مانند فرودگاه، راه آهن و امثالهم می باشد، حاکی از آن است که مشکلات مغزی، سلامت این افراد را تهدید می کند.

 -آلودگی صوتی و اختلالات خواب

طبق تحقیقات انجام شده، افرادی که در اثر سروصداهای مزاحم دچار مشکل بی خوابی شده اند در مجموع از سلامت عمومی کمتری برخوردار می باشند؛ و چنین افرادی کارهای روزانه آن ها با ضعف و اختلال انجام می شود و توجه و تمرکز این افراد در طول روز کاهش می یابد که می تواند به نوبه خود آن ها را در معرض خطر حوادث و اتفاقات ناخوشایندی قرار دهد.

-آلودگی صوتی و رشد کودکان

انجمن ملی تحقیقات در آمریکا هشدار داده است که مادران باردار نباید در مراکز پر سروصدا کار کنند. تحقیقات نشان می دهد میان سروصداهای مزاحم و تولد کودکان کم وزن و یا دارای ناهنجاری های جنینی مانند: شکاف کام ارتباط وجود دارد. مادران بارداری که در محیط های پر سروصدا هستند و این سروصدا باعث آزار و اذیت آن ها می گردد، در بدن آنها هورمون هایی ترشح می شود که برای سلامت جنین مضر می باشد.
طبق نظر محققان، آلودگی صوتی و خانه های پر سروصدا و شلوغ می تواند سبب به تاخیر افتادن رشد زبانی و شناختی کودک گردد. حتی کودکانی که مدارس آن ها نزدیک مکان های شلوغ و پر سروصدا مانند راه آهن، فرودگاه و یا اتوبان ها قرار دارد، از نمرات درسی (به ویژه خواندن) پایین تری برخوردارند.
کودکان برای درس خواندن و مطالعه کردن به مکانی کاملا آرام نیاز دارند، از طرفی والدین باید سعی کنند با کودکان خود با صدای ملایم صحبت کنند و از فریاد و یا جیغ کشیدن پرهیز کنند. حتی اسباب بازی هایی که برای کودکان خود می خرند نباید صداهای خیلی بلند داشته باشند.
رفع آلودگی صوتی از مباحث مهم و موثر زیست محیطی است که مستلزم شناسایی و شناخت منابع تولید، اثرات و راهکارهای مهار آن‏ها می‏باشد، که موارد فوق تحت عنوان ارزیابی آلودگی صوتی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
اگر بخواهیم وضعیت آلودگی صوتی محیطی را مورد ارزیابی فنی قرار دهیم، لازم است که چهار مرحله کاملا مجزا را طی نماییم، این مراحل عبارت هستند از:
1- شناسایی منابع آلودگی صوتی
2- اندازه گیری صدا
3- ارزشیابی با استانداردهای معتبر
4- اقدامات کنترلی در صورت بالاتر بودن از حد آستانه های مجاز

در مرحله نخست لازم است وضعیت محل موردنظر با توجه به آلودگی صوتی مورد بررسی کیفی قرار گیرد. در این مرحله سه سوال مطرح می گردد:
1- آیا مشکل صدا وجود دارد؟
2- میزان تراز صدا در محل مورد نظر چه میزان بوده و آیا بالاتر از حد مجاز است؟
3- صدا از چه منبعی تولید شده و آیا می تواند کنترل شود؟
برای دست یابی به جواب این سؤالات، کافی است به طور مثال در یک محیط صنعتی با یک کارگر سالن تولید، صحبت نماییم. درصورتی که بتوان با هر فردی در فاصله یک متری به راحتی صحبت نمود، احتمالا میزان صدا در آن مکان به اندازه ای نیست که سیستم شنوایی انسان را تخریب نماید، اما برعکس چنانچه برای صحبت کردن و شنیدن صدای فرد مقابل خود مجبور باشیم در فاصله نزدیک (بین20 تا 40 سانتی متر) فریاد بزنیم، شدت صدا در این مکان به احتمال بسیار زیاد بالاتر از آستانه های مورد قبول بوده و می تواند باعث کاهش شنوایی کارگر شود.
در این شرایط لازم است وارد مرحله دوم شده و با استفاده از تجهیزات مناسب، ترازهای صوتی را دﻗﻴﻘا اندازه گیری و تحت تجزیه و تحلیل فرکانسی قرار دهیم. در مرحله اول وضعیت آلودگی صوتی به صورت کاملا کیفی مورد بررسی قرار می گیرد، اما در مرحله دوم، میزان شدت و فرکانس اصوات با استفاده از دستگاه تراز سنج صوتی به صورت کمی اندازه گیری شده و می توان به راحتی وضعیت آلودگی صوتی نقاط مورد نظر را با استانداردهای معتبر صدا مقایسه و مورد ارزشیابی قرار داد.
پس از مقایسه میزان صدای موجود با استانداردهای مطرح صدا در صورتی که ترازهای صوتی کمتر از آستانه های مجاز باشد، مشکل خاصی وجود نداشته و عملا ورود به مرحله سوم منتفی است. اما در صورتی که میزان شدت ترازهای صوتی فراتر از آستانه های مجاز باشد در این زمان باید وارد مرحله سوم گردید و با ارائه رویه های اصلاحی در جهت کاهش شدت صدا و کنترل آن گام برداشت./HT


استانداردهای آلودگی صوتی

در فاصله بین یک تا دو دهه اخیر، در اکثریت کشورهای جهان توجه خاصی نسبت به مساله صدا و آلودگی ناشی از آن بوجود آمده که منجر به تدوین آئین نامه ها و اجرای قوانین خاص مبارزه با آلودگی صوتی در آن کشورها شده است. در کشور ما نیز اقداماتی در خصوص مبارزه با این آلاینده زیست محیطی آغاز شده که برای دست یابی به شرایط بهینه و به منظور بررسی و برآورد تاثیرات صدا، لازم است دو نوع استاندارد در ایران تعیین شود:
1) Ambient or environment standards: این استاندارد حد آستانه مجازی را برای محیط های مختلف شهری تعیین می نماید. در صورتی که هر فردی چه به عنوان عابر و یا بعنوان ساکن در یک منطقه مسکونی و یا به عنوان شاغل در یک منطقه تجاری یا صنعتی تحت آستانه های مجاز زیست محیطی قرار داشته باشد، دچار عوارض سوء صدا نخواهد گردید.
2) Emission standards: با استفاده از این استاندارد، میزان ترازهای خروجی منابع ایجاد کننده صدا قابل مقایسه و ارزشیابی می باشد. استانداردهای زیست محیطی لازم است به منظور آسایش و آرامش انسان تعیین گردد. لذا شفاف نمودن و تعیین دقیق این استانداردها به نوع رفتار، فرهنگ، آداب و رسوم و بالاخره به ساختار فیزیکی شهرها بستگی خواهد داشت، به همین دلیل در تعیین این نوع استانداردها در کشورهای مختلف تفاوت هایی دیده شده است.
در جدول زیر استاندارد زیست محیطی کشورمان را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست اعلام گردیده مشاهده می نماییم. مطابق این استاندارد مناطق شهری کشورمان به 5 دسته تقسیم شده است.

حدود مجاز صدا در هوای آزاد ایران


محدودیت های مجاز شدت سروصدا

1- برای خواب راحت حداکثر سروصدا 30-35 دسی بل باشد.
2- حداکثر سروصدای خارج محل مسکونی 60-65 دسی بل باشد.
3- حداکثر مجاز قرارگیری در معرض سروصدا، 85 دسی بل و 8 ساعت در روز می باشد.
4- برای گوش حفاظت نشده زمان درمعرض قرارگیری مجاز، با هر 5 دسی بل افزایش سطح سر و صدای متوسط (85 دسی بل)، به نصف کاهش می یابد. یعنی حداکثر 8 ساعت برای 90 دسی بل، حداکثر 4 ساعت برای 95 دسی بل، حداکثر 2 ساعت برای 100 دسی بل و حداکثر 15 دقیقه برای 115 دسی بل در 24 ساعت.
5- هرگونه سروصدای بالای 140 دسی بل غیرمجاز است.
6- برای حفاظت از گوش مقابل سر و صداهای بالای 105 دسی بل بایستی هم از پلاک گوش و هم از گوشی (همراه با هم) استفاده کرد.
حفاظ های گوش:
• پلاگ گوش (earplug): داخل کانال گوش قرار می گیرند.
• گوشی (earmuff): گوش خارجی را کاملا می پوشانند.
نکته: پلاگ گوش و گوشی به میزان 15-30 دسی بل از شدت سروصدا می کاهند.
نکته: قراردادن پنبه در گوش تنها 5-7 دسی بل از شدت سر و صدا می کاهد.


روش های کنترل و کاهش آلودگی صوتی

جهت کنترل و کاهش آلودگی صوتی روش های مختلفی وجود دارد از جمله می توان به کاهش و کنترل صدای منبع تولید کننده صوت، کاهش و کنترل صدا در مسیر انتشار صوت و کاهش و کنترل صدا در محل دریافت صوت اشاره کرد.
همچنین سه مرحله جهت کنترل آلودگی صوتی باید مد نظر قرار گیرد: مرحله اول مربوط به تولیدکنندگان وسایل حمل و نقل، خودروسازان و به طورکلی سازندگان تجهیزات می باشند که باید قوانین اجرا کردن استاندارد ساخت تجهیزات و اجبار اجرای آن توسط دولت تدوین شود. در مرحله دوم و سوم هم باید قوانین خاصی برای پیمانکاران در محیط های صنعتی و ساختمانی در راستای کنترل و کاهش صدا تدوین گردد.

 

راهکارهای کاهش سروصدای خیابان ها و جاده ها:

– ساخت موانع صوتی در کناره جاده ها و خیابان ها. برخی از این موانع باعث بازتابش امواج صوتی به سوی آسمان می گردند.
– کنترل سرعت خودروها.
– انتخاب پوشش مناسب سطح سواره روها. (بهترین گزینه ها بتن، مخلوط بتن و آسفالت و لاستیک بازیافتی می باشند).
– ایجاد محدودیت در عبور و مرور وسایل نقلیه سنگین بخصوص خیابان های فرعی در شب.
– کاشت گونه های گیاهی در کنار راه ها. پوشش گیاهی اگر دارای ارتفاع کافی، عرض و تراکم مناسب باشد می تواند صدای ناشی از ترافیک بزرگراه ها را کاهش دهد. به این ترتیب که درختان بلند با کاهش دادن سرعت باد و عدم هدایت امواج صوتی به طرف شنونده، به عنوان عایق صوتی در مقابل آلودگی صوتی می توانند موثر واقع شوند.
– نصب تابلوهای بوق زدن ممنوع در برخی نقاط.
– تبدیل به احسن نمودن خودروهای فرسوده؛ به علت قدیمی و یا فرسوده بودن خودروها صدای تولیدی از اجزای مختلف آنها مثل موتور، اگزوز و سیستم انتقال نیرو در حد بالایی قرار دارد. به عبارتی چنانچه خودروهای قدیمی با خودروهای جدید جایگزین گردند علاوه بر کاهش آلودگی هوای منتشره از آنها میزان صدای تولیدی نیز در حد قابل توجهی کاهش می یابد.

 

راهکارهای کاهش سروصدا در فرودگاه ها:

– طراحی موتورهای جت کم سروصدا تر
– ایجاد محدودیت در پروازها (ساعات پروازی)
– استفاده از عایق های صوتی در اماکن مسکونی اطراف فرودگاه (پنجره های دو جداره و دیوارهای آکوستیک)
راهکارهای کاهش سروصدا در کارخانجات:
– انتقال واحدهای صنعتی به خارج شهرها
– استفاده از کابین های آکوستیک (محصور ساختن ماشین آلات پر سر و صدا)
– استفاده از لرزه گیرها برای کاهش ارتعاشات ماشین آلات
– استفاده از پلاگ گوش و گوشی توسط کارگران

 

راهکارهای کاهش سروصدا در اطراف منازل مسکونی :

– استفاده از پنجره های قطور و یا دو جداره
– طراحی اصولی ساختار بیرونی بنا
– استفاده از مصالح پیش ساخته آکوستیک در دیوارها و سقف ها
– کاشت درخت و بوته ها در مقابل ساختمان به منظور جذب انرژی صوتی
– بنا کردن ساختمان به دور از منبع آلودگی صوتی
– طراحی اتاق خواب و اتاق نشیمن به طوری که در فضاهای ساکت تر و دورتر از منبع سروصدا قرار گیرند

چگونه از گوش خود در برابر سروصدا حفاظت کنیم؟

– قرارگیری در معرض سروصدا را به حداقل رسانیم. در کنسرت ها، تالارهای سخنرانی و یا میهمانی ها کنار بلندگوها ننشینیم. چنانچه موسیقی دان می باشیم، همیشه از حفاظ گوش استفاده کنیم.
– حجم صدا را کاهش دهیم.
چنانچه از هدست و یا هدفن استفاده می کنیم و یا در یک فضای محبوس به موسیقی گوش می دهیم، (داخل اتومبیل) حجم صدا را کاهش دهیم. به طوری که اگر اطرافیانمان که در90 سانتیمتری ما ایستاده اند، قادر به شنیدن صدای موسیقی از هدست و یا هدفن باشند؛ صدای موسیقی، یقینا بسیار بالا است.
– هنگام خرید لوازم منزل، اسباب بازی و وسایل برقی نوع کم سروصدای آنها را انتخاب کنیم.
– در مکان های پر سر و صدا حتما از پلاگ های گوش و یا گوشی ها استفاده کنیم.
– استفاده از پنجره های دوجداره، سقف ها و دیوارهای آکوستیک، پرده های قطور جلوی پنجره ها، پوشاندن کف با فرش و یا موکت، سروصدای داخل و خارج خانه را می توانند کنترل کنند.
– بی جهت بوق خودرو را به صدا در نیاوریم، مگر در مواقع اضطراری.
– سر و صدای حیوانات خانگی خود را کنترل کنیم.
– دیگران را نسبت به خطرات سروصدای بلند آگاه سازیم.
– موتور خودرو، تهویه مطبوع و سایر لوازم برقی را در وضعیت مناسب نگهداری کرده و در صورت لزوم به تعمیر آنها بپردازیم.
– هنگام گوش کردن به صدای موسیقی، تلویزیون و یا رادیو مراعات حال همسایگان خود را نیز بکنیم.
– چنانچه در محیط های پر سروصدا زندگی می کنیم و یا مشغول به کار می باشیم، به طور مرتب تست سنجش شنوایی را انجام دهیم.
– جای استفاده از گوشی های هدفن (آن هایی که درون کانال گوش قرار می گیرند)، از هدست استفاده کنیم.

حدود مجاز صدا در هوای آزاد ایران

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.