اصغر مناف زاده – کارشناس ارشد حوزه کارآفرینی و بازار کار
سرمایه گذاری مستقیم خارجی یکی از اصلی ترین نمودهای «جهانی شدن» است. امروز اقتصاددانان و دولت ها همگی بر اهمیت حیاتی سرمایه گذاری خارجی اتفاق نظر دارند. سرمایه گذاری خارجی می تواند ابزاری برای رشد و توسعه باشد و اغلب کشورها ، به ویژه کشورهای در حال توسعه که امکانات اقتصادی کمتر و نقدینگی پایین تری دارند ، برای اجرای طرح های اقتصادی و رشد اقتصادی- صنعتی خود ، به دنبال جذب سرمایه گذاری خارجی هستند. لیکن سرمایه گذاری خارجی دارای ابعاد سیاسی و اقتصادی وسیعی می باشد. مطالعات نشان می دهد که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به هر علت و شکلی که صورت پذیرد ، اثرات قابل ملاحظه ای روی متغیرهای کلان اقتصادی از جمله کاهش نرخ بهره، کاهش نرخ ارز ، افزایش رشد اقتصادی ، افزایش درآمد مالیاتی دولت ، کاهش بدهی دولت ، بهبود توزیع درآمد ، انتقال تکنولوژی ، افزایش انتقال توسعه صادرات ، کاهش واردات و تاثیر مثبت در تراز پرداخت ها دارد. در شرایط نوین اقتصاد جهانی ، سرمایه گذاری خارجی نقش بسیار مهمی بازی می کند. سرمایه گذاری خارجی به ویژه شرکت های فراملیتی برای ارتقاء سطح رقابت پذیری و کسب سود بیشتر ، علاقه مند به سرمایه گذاری در مناطق مستعد و دارای مزیت شده اند.
مهم ترین مزایای ایران برای سرمایه گذاری خارجی عبارت هستند از : اقتصاد بر مبنای منابع متنوع و عظیم نفتی ، چهارمین تولیدکننده نفت جهان ، دومین کشور در حجم ذخایر گازی جهان، بزرگ ترین پایگاه صنعتی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا ، دهمین کشور در جذابیت های توریسم و پنجمین کشور در زمینه طبیعت گردی ، نرخ رشد بالای تولید ناخالص ملی ، رتبه چهارم تا نهم در زمینه تولید فلزات روی ، سرب ، کپالت ، آلومینیوم ، منیزیم و مس در جهان ، دارای 6 منطقه آزاد تجاری- صنعتی و 19 منطقه ویژه اقتصادی می باشند. با وجود این ، هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی توفیق چندانی نداشته است. طبق گزارش آنکتاد در سال 2005 رتبه ایران در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در بین 140 کشور جهان 130 است که عدم اطمینان و بی ثباتی سیاسی و اقتصادی می تواند یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت در جذب آن باشد می توان عوامل متعددی را در این امر دخیل دانست :
عوامل خارجی :
در عرصه بین المللی یکی از موانع اصلی برای سرمایه گذاری خارجی ، مساله تنش با غرب به ویژه با آمریکا است. از جمله تحریم سرمایه گذاری در ایران ، فشار آوردن به سایر کشورها جهت اجرای این تحریم ، تهدیدها و امثالهم مانعی جدی در این زمینه برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است. با وجود در پیش گرفتن سیاست تنش زدایی ، این مساله همچنان به قوت خود باقی است. آمریکایی ها صراحتا شرکت ها را از سرمایه گذاری در ایران منع می کنند. طبق قانون ایسا (اوت 1996) شرکت های خارجی که در ایران در زمینه نفت و گاز بیش از 20 میلیون دلار در سال سرمایه گذاری نمایند ، مشمول تحریم های آمریکا خواهند شد. این امر تهدیدی برای سرمایه گذاری در ایران (خصوصا برای شرکت های بزرگ) محسوب می شود.
عوامل داخلی :
الف) چارچوب های خط مشی گذاری :
1- خصوصی سازی
2- آزادسازی اقتصادی
3- ریسک سیاسی
4- مقررات و قوانین
ب) موانع اقتصادی : با وجود جنبه های مثبت اقتصادی در ایران برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی ، ایران از نظر بسیاری از جنبه ها خصوصا از دیدگاه های بنگاه های جویای بهره وری دارای بازدهی مناسب نیست ، از جمله موارد بنادر ، جاده ها، حمل ونقل و مسائلی از این قبیل می باشد. ایران اگرچه از نظر نیروی کار فراوان و ارزان و تنوع منابع طبیعی دارای مزیت های بالقوه برای سرمایه گذاری مستقیم خارجی می باشد ، اما به علت مشکلات زیربنایی ذکر شده هزینه تولید در ایران بالا می باشد.
1- زیرساخت فیزیکی
2- نیروی کار
3- دسترسی به بازار ملی و منطقه ای
4-هزینه های بوروکراسی
5-ثبات اقتصادی
6-سیاست های بانکی
7-محیط سیاسی و اقتصادی نظام
نتیجه گیری :
خوشبختانه ، در کشور ما با فراهم شدن بسترهای لازم به ویژه تصویب قانون « تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی » و نیز دو حرکت مثبت ، یعنی تک نرخی شدن ارز و تبدیل قانون مالیات ها ، راه برای جذب این گونه سرمایه گذاری ها هموار گردیده است. اما محدودیت هایی همچون تعدد قوانین ، مقررات دست وپا گیر ، سلیقه ای ، انحصارات دولتی و غیردولتی ، بسته بودن اقتصاد کشور و نگرش منفی نسبت به سرمایه گذاری خارجی همچنان سد راه این حرکت اقتصادی محسوب می شوند. به هر حال باید پذیرفت که پیوستن به اقتصاد جهانی الزاماتی را می طلبد که یکی از این الزامات رشد فزآینده جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی می باشد.
