نگاهی به افق سیاست خارجی دولت دوازدهم

صادق پورصادق – تنظیم پرونده و گفتگوها

عمر دولت یازدهم رو به اتمام است و ظرف چند ماه آتی شاهد حضور تیم دولت دوازدهم در جایگاه اجرایی در کشور خواهیم بود. پیروزی مجدد آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری نشان داد که مردم ایران در موقعیت کنونی مشی سیاسی وی را برای کشور مناسب تر ارزیابی می نمایند. هر چند که در انتخابات پرشور 29 اردیبهشت، گفتمان رقیب هم توانست رای یک اقلیت قاطع را کسب نماید، اقلیتی که نمایندگان آن ها انتقادهای جدی به سیاست ورزی های دولت اعتدال در عرصه داخلی و خارجی مطرح می کنند.
سیاست خارجی دولت یازدهم، یک مفهوم مرکزی بنام «برجام» داشت که دال محوری تمام برنامه ها و اقدامات این دولت مربوط به این حوزه بود. طی چهار سال تلاش شد تا با محور قرار دادن برجام، تنش با محیط منطقه‌ای و بین‌المللی خود ارتباط سیاسی و اقتصادی برقرار نماید.
اما سیاست خارجی در دولت دوازدهم با طیفی از مسائل و معضلات منطقه‌ای و بین المللی مواجه است که شاید دیگر نتوان با برجام های مشابهی آن ها را حل و فصل کرد. انتخاب دونالد ترامپ در آمریکا با آن سیاست های افراطی دست راستی را شاید بتوان مهم ترین معضل پیش روی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی عنوان کرد. ترامپ به معنی واقعی کلمه نشان داده که مخالف سیاست های منطقه ای و بین المللی ایران است و از هیچ تلاشی برای خنثی کردن و بی اثر کردن سیاست های منطقه ای ایران فروگذار نخواهد کرد. این سیاست در کنار اظهارنظرهای افراطی دستگاه دیپلماسی ترامپ در قبال ایران و طرح مسائلی چون «تلاش برای تغییر دموکراتیک حکومت» در ایران، شرایط را بسیار پیچیده نموده است. در کنار آمریکای ترامپ، عربستان بن سلمان هم وجود دارد. کشوری که با هزینه های میلیاردی توانسته است بعد از تیرگی نسبی روابط خود با آمریکا در دوره باراک اوباما، این رابطه را مجددا ترمیم نماید و میزبان اولین سفر خارجی ترامپ گردد. عربستان در دوره جدید با پشت گرمی به آمریکا، شمشیر را برای ایران از رو بسته و احتمالا ابایی از حمایت علنی از اقدامات تروریستی در داخل ایران و ناامن کردن کشور نیز نداشته باشد.
این مساله در کنار شرایط پرتنش خاورمیانه، کار را برای دستگاه دیپلماسی ایران دشوارتر کرده است. البته نبایستی فراموش کرد که اتحادیه اروپا خود از ماجراجویی های ترامپ مضطرب است؛ چون شرایط برای این اتحادیه به ویژه پس از خروج و شوک های انتخابات ریاست جمهوری فرانسه حتی دشوارتر از پیش شده است؛ به گونه ای که این اتحادیه هم اکنون با تکیه بر قدرت مدیریتی و مالی آلمان و به دشواری در صدد حفظ انسجام خود است. دشواری های پیش روی اروپا در ارتباط با مساله ایران و برجام هم پیچیده تر شده است. اینکه آیا این اتحادیه همچنان ایران را حامی تروریست و مخالف حقوق بشر خواهد خواند و به خاطر منافع اقتصادی خود دست از همراهی بی قید و شرط با ترامپ برخواهد داشت یا نه، همگی مسائلی هستند که سیاست خارجی اتحادیه اروپا، لاجرم بایستی پاسخی برای آن ها بیاندیشد.
از طرفی تعمیق روابط ایران با روسیه به واسطه تحولات اخیر، باعث شده تا ترسیم آینده این رابطه به امری حساس و بسیار بااهمیت در عرصه ی سیاست خارجی ایران تبدیل گردد. در کنار روسیه، ترکیه اردوغان هم یک پرونده حساس برای سیاست خارجی دولت دوازدهم است. رابطه ایران با ترکیه هم که به ویژه در سال های اخیر حالتی بسیار پیچیده و چندبعدی به خود یافته است، نیز نیازمند دقت نظر و تحلیل های واقع بینانه دستگاه دیپلماسی کشور است.
در انتخابات ریاست جمهوری همه کاندیداها که به خوبی از وضعیت بغرنج اقتصادی کشور آگاه بودند، محوریت وعده ها و برنامه های خود را حول مسائل اقتصادی و بالا بردن سطح معیشت مردم دور می زد. در این میان حسن روحانی، به طور مشخص، توسعه و رفاه اقتصادی را با موضوع گسترش تعاملات بین المللی پیوند زد و دیپلماسی اقتصادی را به صورت تلویحی، محوری ترین موضوع سیاست خارجی دولت دوازدهم قلمداد کرد. البته در این که درست ترین دیپلماسی اقتصادی با توسل بر چه برنامه ای محقق می شود، مساله علی حده ای است؛ اینکه آیا این امر با تمرکز بر جذب سرمایه گذاری خارجی تحقق خواهد یافت یا با توسعه بازارهای مصرف برای تولید داخل.
در همین راستا، ماهنامه کارایی با سه تن از کارشناسان مسائل سیاست خارجی کشور به گفتگو نشسته و این مسائل را طرح نموده است: جناب آقای دکتر جهانگیری، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و متخصص مسائل اوراسیا، جناب آقای دکتر شوری، کارشناس ارشد مرکز مطالعات مجمع تشخیص و موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) و دکتر وثوقی، استاد دانشگاه اصفهان.