دریاچه ای به وسعت یک سرزمین

کارایی : در رابطه با وضعیت فعلی ستاد احیا و این که در چه وضعیتی است لطفا بفرمایید؟
ساعی : ستاد احیا دریاچه ارومیه در 17ام تیر سال 1393 اولین جلسه شورای فرهنگی اجتماعی استانی خود را شکل داد. قبل از آن فعالیت های خود را از ماه های پایانی سال 1392 آغاز کرده بود. در اولین جسله شورای استانی، مدیر منطقه ای انتخاب شد و بعد از آن بر اساس برنامه هایی که از طرف ستاد احیا دریاچه ارومیه با نظرخواهی از دستگاه های اجرایی پذیرفته می شود و اعتبار آن تامین می شود، کارهای خود را در سال های 93 و 94 آغاز کرد که تا به امروز همچنان ادامه می‎دهد. اقداماتی که در سال اول انجام شد، برای تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه بود اقداماتی که با همکاری هایی که دستگاه های اجرایی انجام دادند صورت پذیرفت و عبارت بودند از برخی پروژه های عمرانی ، فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و آگاه سازی که از طرف دستگاه های اجرایی، فرمانداران و سمن ها. می توان گفت تمامی افراد با برنامه های ستاد احیاء دریاچه ارومیه همراه شدند. اعتباراتی که در سال 95 قرار بود از طرف دولت به ستاد احیاء تعلق بگیرد، چیزی در حد 1700 میلیارد تومان بود که تا به اینجا 300 میلیارد تومان برای سه استان ابلاغ شده که سه استان براساس برنامه‎هایی که اولویت دار هستند مشمول این بودجه می شوند. در سال 1402 پیش بینی کرده ایم که دریاچه را احیا خواهیم کرد. همپای آن اعتبارات هم باید لحاظ شوند هرگونه کاستی در تخصیص اعتبار موجب خواهد شد که برنامه سال 1402 هم به تبع آن عقب بماند و برنامه ی زمان بندی رعایت نشود. دستگاه‎های اجرایی به امید تامین اعتبار و علی رغم این که اعتبار خاصی به آن ها ابلاغ نشده، این پروژه ها را اجرا می کنند. تعدادی از این پروژه ها کلیدی هستند؛ از جمله پروژه ی تاسیسات فاضلاب تبریز، احداث مدول دوم تصفیه خانه تبریز که بین 120 الی 130 میلیون مترمکعب آب در سال می تواند به پیکره دریاچه تزریق کند. اگر در طی سه سالی که برای اجرای این پروژه، پیش بینی شده، برنامه های تامین اعتبار محقق نشود، نبایستی انتظار داشته باشیم که این قسمت پروژه ی آب آوری دریاچه را محقق کند و برنامه ی زمانی احیا دریاچه ارومیه هم به تعویق خواهد افتاد.

کارایی : در رابطه با چالش ها و موانع عمده ستاد احیاء بفرمایید، این موانع به صورت عمده و به صورت تفکیک شده بین کارگروه ها چیستند؟ چون همیشه به اعتبارات اشاره می شود ولی مشخصا تمامی مشکلات نمی تواند ناشی از عدم پرداخت اعتبارات باشد؟
ساعی : ما اینجا یک اتاق فکر تشکیل داده ایم و در این اتاق فکر به این نتیجه رسیده ایم که یک تعداد پروژه ها وجود دارند که بدون تامین اعتبار هم می توانند با برنامه ریزی استانی انجام پذیرند. امروز در اتاق فکرمان عمدتا بر روی این موضوع تمرکز کرده ایم. به عنوان مثال اطلاع رسانی که می تواند از طریق سمن ها انجام پذیرد از جمله این موارد است. فعالیت سمن ها در فضاهای مجازی و حضور در جامعه ی روستایی که به نوعی جامعه هدف محسوب می شود، نقش فراوانی در آگاهی بخشی دارد. در این راستا نقش صدا سیما بسیار زیاد است و این ها بدون این که دولت، اعتباری بپردازد قابل انجام است. اما برای پروژه های عمرانی باید حتما اعتبار تزریق شود تا بتوان تعهدات پیمانکار را برآورده کرد.
به هرحال بهتر است افراد و جامعه را به طرف صرفه جویی در مصرف آب، اصلاح الگوهای کشت و استفاده از فناوری های نوین دعوت نمود. درست است که بحث دریاچه هم اکنون پررنگ شده است، ولی بحث اصلی بحث آب است. وضعیت کشور طوری نیست که آب را بدون حساب و کتاب مصرف کنیم، باید برای تمامی قطرات آب برنامه ‎ریزی داشته باشیم و از آن ها بهینه استفاده کنیم. در استفاده از فناوری های نوین، دولت حمایت هایی انجام می دهد ولی دیده می شود که حمایت های دولت مشروط است. مثلا دولت می گوید مساحت جایی که شما می خواهید در آن از فناوری های نوین استفاده کنید، باید مشخص و معین باشد و یا برای استفاده از آن زمین باید صاحب سند باشید. این یک الزام است. اگر مساحت زمین کشاورز کم است، می تواند با زمین های مجاور به تفاهم برسد و یک سند دریافت کنند تا بتواند از 85درصد کمک هایی که دولت به صورت بلاعوض برای بخش کشاورزی اعطا می کند، بهره بگیرد تا با استفاده از فناوری های نوین از آن بهرمند شود. کشاورز را باید آگاه کرد تا به این آگاهی برسد که از آب استفاده بهینه کند. آب محدود است و با مدیریت می توانیم 20 الی 30 سال از آن استفاده کنیم اما اگر مدیریت صورت نگیرد، طی 5 الی6 سال آینده بخش کشاورزی و حتی شاید بخش شرب هم با چالش جدی مواجه شود. خوشبختانه در سه سال اخیر که بخش اطلاع رسانی دریاچه ی ارومیه که متولی آن استانداری است، انجام پذیرفته همه از آب صحبت می کنند و این جای امیدواری است چرا که در 5 سال گذشته که ما بحران آب داشته ایم، بسیاری از افراد از آن خبری نداشته اند. به طوری که زمانی که از آب صحبت می شد، به عنوان یک صحبت بیهوده تلقی می شد اما امروز همه نسبت به آب یک نگرش خاصی دارند و آگاهی بخشی هم انجام پذیرفته است.

کارایی : اعتبار و بودجه ای که به این ستاد تخصیص یافته است، چگونه تفکیک می شود؟
ساعی : تمامی مردم، همکاران ستاد احیا در بخش فرهنگی و اجتماعی هستند اما در بخش پروژه های عمرانی 5 الی 6 دستگاه وجود دارد که جهاد کشاورزی ، آب منطقه ای ، آب و فاضلاب شهری، محیط زیست و منابع طبیعی از جمله ی آن هستند. برای این ها بر اساس اولویت هایی که وجود دارد چک لیست هایی از طرف دستگاه های اجرایی و با همکاری ستاد احیاء تهیه شده و به تهران فرستاده می شود تا در آن جا ارزیابی شود که کدام پروژه بیشترین آب آوری و اثربخشی را برای دریاچه دارد در بحث احیای دریاچه هم ابتدا 26 الی 27 راهکار به تصویب هیات محترم وزیران رسیده که در یک بازه ی زمانی 9 الی 10 ساله، با استفاده از این 27 راهکار دریاچه را احیا کنیم و این راهکارها در قالب شش جزء اصلی قابل شناسایی اند که برای این اجزای اصلی و برای هرکدام 5 الی 6 راهکار دیگر مهم مطرح است که برنامه های دریاچه را تشکیل می دهد و پروژه ها هم در راستای آن 6 جز اصلی به اجرا در می آیند. در بخش انتقال حوزه ای, انتقال آب زاب کردستان می تواند در سال حدود 600 الی 650 هزار متر مکعب آب بعد از اتمام پروژه برای دریاچه آب‎آور باشد. بررسی کرده اند نیاز آبی دریاچه حدود 2.6 میلیارد متر مکعب است و این باید با روش های مختلف به پیکره دریاچه وارد شود. اگر شصت سال گذشته را بازنگری کنیم در 48 سال اول هر سال حدود 4.9 میلیارد متر مکعب آب به پیکره دریاچه وارد می شد اما این میزان در 18 سال گذشته به چیزی در حدود 2.4 میلیارد متر مکعب رسیده است. از طرف دیگر حق آبه دریاچه که 2.6 دهم بود به اضافه تبخیری که تهدیدی برای دریاچه است. این آمار نشان می دهد که هرسال نزدیک 1میلیارد متر مکعب آب کمتری وارد دریاچه شده است و این باعث شده که تراز دریاچه هرسال کمتر شود و پایین بیاید.

کارایی : آیا ستاد احیا نسبت به عملکرد خود یک پایش درونی دارد؟
ساعی : دانشگاه تبریز متولی سنجش میزان اثربخشی این پروژه هاست و هر ماه و یا هر دوماه یک بار جلسات شورای استانی فرهنگی اجتماعی برگزار می‎شود. دستور معاون عمرانی استاندار این است که گروه پایش، گزارشی ارائه دهد که در آن مشخص می شود که دستگاه های اجرایی چه کارهایی انجام داده اند. گروه پایش وظیفه دارد اثربخشی پروژه های اجرایی دستگاه های اجرایی را بررسی کند و اعلام کند که کدام پروژه دارای اثربخشی قابل قبول و یا غیرقابل قبول است. براساس پایش می توان پروژه‎ی مذکور را حذف هر استان نسبت به ویژگی های خاص خود می تواند به جای پروژه ای که اثربخشی آن کم است، پروژه دیگری پیشنهاد کرده و این پیشنهاد از طرف دفتر منطقه ای به ستاد احیاء مرکزی منعکس می شود. در آن جا تجدید نظر مورد نظر صورت می‎گیرد. در استان آذربایجان شرقی این وظیفه دانشگاه تبریز و در استان آذربایجان غربی وظیفه ی دانشگاه ارومیه است. همان طور که می دانید استان آذربایجان غربی تامین کننده 90 درصد از حق آبه دریاچه ارومیه است و تنها 10 درصد از حق آبه دریاچه یعنی چیزی حدود 270 هزار متر مکعب به استان ما محول شده است. رهاسازی آب از پشت سد ها، از جمله برنامه هایی که ستاد احیا دارد بدین ترتیب می بایست سالانه 8 درصد کاهش مصرف در بخش کشاورزی به وقوع بپیوندد که هم اکنون دو سال از التزام به این میزان سپری شده و امیدوارم با گذشت زمان جدیت راجع به انجام این قانون بیشتر و بیشتر شود.